اگر 3 روز و 3 شب این معجون رو بخورین، به کل علوم هستی مسلط می‌‌شید! شاید تا حالا به چنین جمله‌هایی البته نه به این شدت اغراق‌آمیز روبرو شده باشین، بسته به باورپذیری اون ادعا و شرایط خودتون اون ادعا رو پذیرفته یا رد کرده باشین. همه‌ی ما آدم‌هایی رو در اطرافمون دیدیم که به اصطلاح آدم‌های خیلی زودباوری هستن کافیه که یه مطلبی رو از جایی که فکر می‌کنن درسته بشنون و بدون آوردن چون و چرا اون رو بپذیرن و بر اساس همون هم تصمیم بگیرن در آخر ممکنه به نتیجه‌ی خوبی نرسن.

اما در کنار این دسته، آدم‌هایی هم هستن که تا عمق یه مطلب رو بررسی نکنن و از صحت و درستی اون تا حدی مطمئن نشن، درستی اون رو نمی‌پذیرن و بر اساس اون عمل نمی‌کنن. تفاوت این دو گروه در داشتن یه مهارت و ویژگیه به نام (تفکر نقادانه) که ما قراره در این مقاله بررسی کنیم.

تفکر نقادانه چیست؟

تفکر نقادانه به توانایی گفته می‌شه که به وسیله اون، فرد می‌تونه واضح، شفاف و منطقی فکر کنه و بین ایده‌ها و موضوعات ارتباط برقرار کنه. فردی که نقادانه فکر می‌کنه قادره که استدلال‌های درستی داشته باشه و یه گیرنده‌ی فعال باشه نه یه گیرنده‌ی منفعل.

متفکری که منتقده به جای این‌که هر چیزی رو که می‌شنوه بپذیره، راجع به ایده‌ها و فرضیات اون مطلب سوال می‌پرسه و بررسی می‌کنه که آیا این اطلاعات و استدلال‌ها دارن واقعیت رو نشون میدن یا نه؟ برخلاف باوری که ممکنه وجود داشته باشه، تفکر انتقادی داشتن به معنای عیب‌جویی نیست بلکه توانایی در مستقل و منعطف اندیشیدنه. در تفکر نقادانه سعی بر اینه که وقتی یه استدلالی رو می‌شنویم، قبل از اینکه بپذیریم با استفاده از معیارهای ذهنی اون رو محک بزنیم تا بتونیم در مورد عقلانی بودن یا نبودنش نتیجه‌گیری کنیم.

 

فواید تفکر نقادانه

داشتن تفکر نقادانه چه تاثیری بر روی زندگی ما دارد؟ در ادامه با اهمیت و فواید آن بیشتر آشنا میشیم پس باما همراه باشین.

•  افزایش خلاقیت

برای رسیدن به یه راه حل خلاقانه برای یه مشکل فقط داشتن ایده‌های جدید کافی نیست. ایده‌ها باید جدید، مفید و مناسب با کار باشن. تفکر انتقادی در ارزیابی ایده های جدید و انتخاب بهترین‌ها و اصلاحشون در صورت لزوم نقش اساسی دارن.

• مهارت همدلی

تفکر نقادانه باعث میشه بتونیم نسبت به نظرات مختلف یه نگاه همدلانه داشته باشیم. خودمون رو جای افراد دیگه بذاریم و جهان رو از دید دیگه ای ببینیم.

•  شجاعت فکری 

فردی که تفکر نقادانه داره شجاعت فکری هم پیدا میکنه، چون اول از همه به باورها، دیدگاه‌ها و عواطفی که سال‌هاست اعتقاد داره نگاه می‌کنه و متوجه می‌شه خیلی از اوقات نه بر اساس دلیل و منطق بلکه چون این شیوه باب میلش بوده زندگی کرده، دوم اینکه راجع به قضاوت خودش نسبت به یه سری باورهایی که همیشه ازش دوری کرده، سوال می‌پرسه و می‌پذیره که لزوما همه‌ی اون‌ها نادرست یا خطرناک نیستن.

• تواضع فکری 

یه متفکر منتقد دارای فروتنی و تواضع فکری هم هست چون به ندانستن خودش آگاهه و قبول داره که در دانش و شناختش از جهان محدودیت داره.

 

 

تفکر انتقادی مهارتیه که به شما این امکان را میده تا در حد توانتون تصمیمات منطقی و آگاهانه بگیرین. به عنوان مثال کودکی که هنوز چنین مهارت‌هایی را ایجاد نکرده ممکنه باور کنه که فرشته مهربون بر اساس داستان‌هایی که والدینش گفتن پول زیر بالشتش گذاشتن. با این حال یه متفکر انتقادی میتونه به سرعت به این نتیجه برسه که وجود چنین چیزی احتمالاً بعیده حتی اگر پولی زیر بالشتش باشه.

 

 

 مهارت های مهم در تفکر نقادانه

• مشاهده: یه مشاهده‌ی اصولی و درست نقطه‌ی شروع برای تفکر نقادانه هست. این که تلاش کنیم به دقت مسائل، مطالب و رویدادها رو ببینیم، بدون قضاوت‌های معمول مشاهده‌شون کنیم. این کار کمک می‌کنه که مسائل و مشکلات رو به خوبی شناسایی کنیم. برای تقویت این مهارت هم باید تمرکز حواسمون رو افزایش بدیم
• تجزیه و تحلیل: بعد از اینکه مشکل شناسایی شد، برای حل اون نیازه که مهارت تجزیه و تحلیل خوبی داشته باشیم. بتونیم اطلاعات مورد نیاز رو بدست بیاریم، اون‌ها رو به صورت بی طرفانه ارزیابی کنیم و سوال‌های مرتبطی راجع به اون بپرسیم.
• استنتاج: مهارتیه که با استفاده از اون می‌تونیم با توجه به اطلاعات و یافته‌هایی که داریم به نتیجه‌گیری درست برسیم. مثلا یه مکانیک با توجه به بررسی وضعیت خودرو می‌تونه نتیجه بگیره که مشکل از کدوم قسمت خودرو هست. برای این‌که این مهارت رو تقویت کنیم باید حواسمون باشه از نتیجه‌گیری‌های سریع دوری کنیم و به جای اون سعی کنیم حدس‌هامون آگاهانه و با دلیل باشه.
• مهارت درست ارتباط داشتن: یکی از مهارت‌هایی که موقع بحث و پیدا کردن راه‌حل با دیگران اهمیت زیادی پیدا می‌کنه، مهارت درست ارتباط برقرارکردنه. برای این که بتونیم این مهارت رو در خودمون پرورش بدیم توجه به گوش دادن فعال، مطرح کردن نظرات منطقی‌ و همینطور شنوا بودن نسبت به نظرات متفاوت، میتونه بسیار کمک‌کننده باشه.
• حل مساله: آخرین مرحله بعد از شناسایی و انتخاب راه‌حل، اجرایی کردن اون راه‌حله. برای این موضوع یکی از موثرترین کارها، بالا بردن سطح دانش و اطلاعات در حوزه‌ی مورد نظرمونه. مورد دیگه‌ای که می‌تونه در این فرایند به ما کمک کنه، استفاده از تجربیات دیگران و بررسی چگونگی فرایند حل مساله‌ هست.

 

کاربرد تفکر نقادانه چیست؟

• در تصمیم‌گیری‌های کلیدی زندگی: همه‌ی ما مدام در دوراهی انتخاب و تصمیم‌گیری قرار می‌گیریم که گاهی می‌تونه ساده و گاهی جزو لحظات کلیدی زندگی ما باشه. خیلی از اوقات ممکنه از نتیجه‌ی تصمیم‌هامون راضی نباشیم. گاهی اونقدر درگیر پیداکردن راه حل و جواب می‌گردیم که اصلا فراموش می‌کنیم اصل مساله چی بوده. گاهی هم که نیاز به مشورت داریم اصلا قادر نیستیم مساله رو اون‌طور که هست شرح بدیم. بعضی وقت‌ها هم بین خاطرات و تجربیات گذشته که در تصمیم‌گیری ما موثرند یا ارتباطات نادرستی برقرار می‌کنیم یا اصلا متوجه ربطشون نمی‌شیم و… . تفکر نقادانه به ما کمک می‌کنه تا از موضع درست‌تری به مسائل نگاه کنیم، ارتباطات درست اونها رو کشف کنیم، نهایتا تصمیم بهتری بگیریم.
• در روابط عاطفی: شاید اینطور به نظر برسه که روابط عاطفی ما فقط در گرو احساسات ما هستن. در صورتی که خیلی از بالا و پایین‌های احساسی، تضادها، دلگیری‌ها ، توقعات و … . همه از جمله چیزهایی هستن که بایستی از روی منطق تحلیل بشن و ریشه‌ی عقلانی اون‌ها رو جستجو کنیم. طبیعتا یه متفکر منتقد در این زمینه می‌تونه خیلی بهتر عمل کنه.
• شبکه های اجتماعی: این روزها همه‌ی ما توسط شبکه‌های مختلف اجتماعی، ماهواره، پیام‌های تبلیغاتی و … . احاطه شدیم در حالیکه حقیقتا تنها بخش کوچکی از اینا برای ما مفید هستن بسیاری از اطلاعات و محتوایی که توسط این منابع وارد ذهن ما می‌شه، پر از اطلاعات و استدلال‌های نادرست یا شایعه هستن و خیلی از اوقات باعث می‌شن که تصمیم‌های نادرستی بگیریم یا باورهای غلطی پیدا کنیم. تفکر نقادانه به ما کمک می‌کنه تا از وسط انبوه این اطلاعات انواع درست اون رو تشخیص بدیم و راه درست‌ رو انتخاب کنیم.

 

 

حوزه هایی که تفکر نقاد می‌تونه در اون به ما کمک کنه، محدود و قابل شمارش نیست، تفکر نقادانه در حوزه‌ی مسایل شغلی، مالی، فرصت‌های زندگی، مباحث علمی و سلامتی هم کاربرد داره. شاید بشه این‌طور گفت، هر جایی که بشر نیاز به بهتر زیستن رو احساس می‌کنه تفکر نقادانه یکی از اصلی‌ترین مواردیه که می‌تونه در این مسیر بهش کمک کنه.

 

چگونه تفکر نقادانه را در خود پرورش دهیم؟

• سوال بپرسیم: سعی کنیم هر موقع با هر مساله‌ای مواجه شدیم در مورد جنبه‌های مختلف سوال بپرسیم و خودمون را به سوال پرسیدن عادت بدیم.
• در مورد عقاید و باورهامون تجدید نظر کنیم: طبیعتا همه‌ی ما نظرات و فرضیه‌هایی برای خودمون داریم که روی بعضی‌هاشون خیلی هم متعصبیم. این مورد خیلی مواقع به ما کمک می‌کنه که بتونیم بر اساس اون‌ها تصمیم‌گیری کنیم. اما گاهی اوقات هم ممکنه باعث بشه اشتباه فکر کنیم و تصمیم بگیریم.
• با انسان های خلاق و موفق در ارتباط باشیم: واضحه که دوستانمون می‌تونن تاثیر زیادی در نحوه اندیشیدن و شیوه زندگی داشته باشن. سعی کنیم دور و برمون رو با آدم هایی پر کنیم که تلاش می‌کنن بهتر فکر کنن از تجربیاتشون استفاده کنیم و راهکارهای اون‌ها رو در ذهن خودمون تحلیل کنیم.

 

 

• از زوایای گوناگون به قضایا فکر کنیم: جای علت و معلول رو عوض کنیم مثلا بپرسیم اول مرغ بود یا تخم مرغ؟ ذهنمون رو تمرین بدیم که دید همه جانبه‌ای پیدا کنیم.
• دنبال یادگیری باشیم: حس کنجکاوی رو تقویت کنیم با حرف زدن، مطالعه‌کردن و گوش دادن به پادکست و … ذهنمون رو فعال و پرسشگر نگه داریم.
• از بمباران اطلاعاتی دوری کنیم: این روزها همه‌ی ما مدام با گوشی‌های هوشمند کار می‌کنیم دائما پیام‌های مختلف از شبکه‌های مختلف مجازی دریافت می‌کنیم، سپس در گروه‌ها و کانال‌های زیادی عضو میشیم. مسئله اینجاست که ذهن توانایی پردازش این همه اطلاعات رو نداره. بهترین راه این‌که کیفیت رو بالا ببریم، این منابع رو محدود کنیم و فقط روی چند مورد خاص تمرکز کنیم. میتونیم از زوایای مختلف بهشون نگاه کنیم و در اونها عمیق بشیم.
• گوش دادن فعال رو تمرین کنیم: همه‌ی ما در طول روز مکالمات زیادی داریم و حرف‌های زیادی رو می‌شنویم. اما خیلی از اوقات اینقدر در افکار خودمون غرقیم که اصلا متوجه نمی‌شیم اصل مطلب چی بوده. برای گوش‌دادن فعال بایستی کاملا دست از کارهای دیگه بکشیم و سعی کنیم با تمام حواس متوجه حرف‌های طرف مقابل بشیم. سعی کنیم از زاویه طرف مقابل به مسئله نگاه کنیم. این کار از یه طرف باعث می‌شه با سبک‌های مختلف فکری آشنا بشیم.
• شواهد و دلایل موجود رو بررسی کنیم: ممکنه خیلی وقتا پشت بعضی از تفکرات و عقاید آدم ها که روی آن خیلی تعصب دارن دلیل محکم و منطقی وجود نداشته باشه. تمرین کنیم در برخورد با هر طرز فکر و ایده ای از خودمون بپرسیم چه شواهدی ممکنه در تایید یا رد اون وجود داشته باشه؟
• به دنبال منابع و مراجع اطلاعاتی که مواجه می‌شیم بگردیم: شبکه های اجتماعی معمولا پر از شایعات و اطلاعات نادرست و غیر موثق، قبل از پذیرفتن و انتشارشون چند لحظه صبر کنیم از خودمون بپرسیم اینا از کدوم منبع معتبری اومدن؟ آیا میشه به این مطالب استناد کرد؟
• پیش بینی کردن رو تمرین کنیم: این کار باعث می‌شه بتونیم ابعاد مختلف یه موضوع رو در نظر بگیریم و بهش فکر کنیم ، سعی کنیم تک بعدی نباشیم این مسئله کمک میکنه انعطاف پذیری بیشتری داشته باشیم.
• باورها و عقایدمون رو در موقعیت ها و زمان‌های مختلف آزمایش کنیم: حقیقت اینه که اکثر نظرات به طور مطلق، مثبت یا منفی نیستن و می‌تونن در شرایط متفاوت کارایی خاصی داشته باشن و قضیه نسبیه. در موقعیت‌های مختلف باور و گرایشمون رو بررسی کنیم و متناسب با اون بافت و زمینه خاص قضاوت کنیم.

 

نتیجه گیری

 در این مقاله سعی بر این بود که بیشتر شما رو با فواید تفکر نقادانه آشنا کنیم، مراحل و ابعادش رو بشناسیم و تکنیک‌هایی رو یاد بگیریم تا بتونیم این مهارت رو در خودمون تقویت کنیم. بهتون پیشنهاد می‌کنیم حتما این موارد رو امتحان کنین تا اثر مثبت تفکر نقادانه رو در زندگی‌تون حس کنین. اما اگر احساس کردین همچنان احتیاج به کمک دارین می‌تونین از یه روانشناس و متخصص در این زمینه راهنمایی بگیرین یا در کلاس‌های مهارت‌های زندگی که به این مساله می‌پردازن شرکت کنین یا کتاب‌های بیشتری رو در این حوزه مطالعه کنین.

 

توصیه ایمپو

امروز ایمپو بهتون پیشنهاد میکنه کتاب‌هایی در زمینه تفکر نقادانه مانند: سوال های به‌جا اثر ام.نیل.براون از انتشارات مینوی خرد و سری کتاب‌های حوزه تفکر نقادانه نشر اختران که میتونه زندگی با کیفیت‌تر همراه با اضافه کردن چاشنی تفکر نقادانه رو براتون به همراه بیاره.