وجود کودک در هر خانه ای موجب تزریق نشاط و حس سرزندگی به آن خانواده است. معمولا اغلب زوج ها پس از رسیدن به یک شرایط نرمال از لحاظ اقتصادی و دریافت آموزش های ضروری برای تبدیل شدن به یک والدین با رفتار و عملکرد صحیح، آماده فرزندآوری خواهند شد.
در این شرایط اگر همه چیز طبق برنامه پیش نرود یا تلاش های شما برای باروری نتیجه ندهد، ممکن است مسیر پرفراز و نشیب ناباروری و درمان آن مقابل شما قرار گیرد.
امروز در این بخش از مجله ایمپو به بررسی علل ناباروری زنان و مردان خواهیم پرداخت. تا انتها همراه ما باشید تا راه‌های مختلف درمان ناباروری را بررسی کنیم.
ناباروری چیست؟
به بیان ساده، ناباروری به معنای ناتوانی یک خانم در باردارشدن یا ناتوانی یک آقا در بارور کردن تخمک همسر خود است. نازایی دلایل مختلفی دارد؛ مانند بالارفتن سن، مصرف دخانیات، افزایش وزن و…
البته ممکن است ناباروری ناشی از یک مشکل جدی‌تر از سوی شما یا همسرتان یا ترکیبی از هر دو نفر باشد. خوشبختانه، درمان‌های ایمن و مؤثر بسیاری وجود دارد که به طور قابل‌توجهی شانس باردارشدن شما را افزایش می‌دهد. در ادامه بیشتر به این موارد خواهیم پرداخت.
علائم ناباروری
علامت اصلی ناباروری، باردار نشدن خانم پس از چندین رابطه جنسی کامل است. ممکن است علامت واضح دیگری در این مورد وجود نداشته باشد.
گاهی اوقات، زنان مبتلا به نازایی ممکن است دوره‌های قاعدگی نامنظم داشته باشند. در برخی موارد، مردان مبتلا به ناباروری ممکن است علائمی از مشکلات هورمونی مانند تغییر در رشد مو یا عملکرد جنسی داشته باشند.
علل مشکل نازایی
برای شکل گرفتن نطفه و حاملگی، تمام مراحل در طول تخمک گذاری و لقاح باید به درستی انجام شود. گاهی اوقات مسائلی که باعث ناباروری در زوجین می‌شود در بدو تولد وجود دارد و گاهی در مراحل بعدی زندگی ایجاد می‌شود. علل نازایی می‌تواند یک یا هر دو طرف را تحت‌تأثیر قرار دهد.
علت ناباروری مردان
ناباروری مردان علل مختلفی دارد که ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تولید یا عملکرد غیر طبیعی اسپرم :
اختلال در تولید یا عملکرد اسپرم ممکن است به دلیل وجود بیضه‌های رشد نکرده، نقص ژنتیکی، مشکلات سلامتی مانند دیابت، عفونت‌هایی مانند کلامیدیا، سوزاک، اوریون یا HIV باشد. همچنین بزرگ‌شدن وریدهای بیضه (واریکوسل) نیز می‌تواند بر کیفیت اسپرم تأثیر بگذارد.
- مشکلات تحویل اسپرم:
این اختلال معمولاً به دلیل مشکلات جنسی مانند انزال زودرس یا برخی بیماری‌های ژنتیکی مانند فیبروز کیستیک ایجاد می‌شود. همچنین مشکلات ساختاری، مانند انسداد در مجاری بیضه یا آسیب به اندام‌های تناسلی ممکن است مسئول این سوءعملکرد باشد.
- قرار گرفتن بیش از حد در معرض عوامل محیطی خاص:
برخی مواد مانند آفت‌کش‌ها و سایر مواد شیمیایی و تشعشعات ممکن است بر سلامت اندام‌های تناسلی شما اثر بگذارد. سیگارکشیدن، الکل، ماری‌جوانا، استروئیدهای آنابولیک و مصرف داروها برای درمان عفونت‌های باکتریایی، فشارخون بالا و افسردگی نیز می‌تواند بر باروری تأثیر بگذارد.
قرارگرفتن مکرر در معرض گرما، مانند سونا یا جکوزی، می‌تواند دمای بدن را افزایش دهد و ممکن است بر تولید اسپرم تأثیر بگذارد.
- آسیب‌های مربوط به سرطان و درمان آن:
فرایندهای درمان سرطان، از جمله پرتو درمانی یا شیمی درمانی ممکن است عوارض جانبی برای سلامت جنسی و باروری شما داشته باشد. درمان سرطان گاهی می‌تواند تولید اسپرم را به‌شدت مختل کند.
علل ناباروری زنان
علل نازایی در بانوان نیز بسیار متنوع است. برخی از شایع‌ترین علل نازایی زنان شامل موارد زیر است:
- اختلالات تخمک گذاری:
این حالت شامل اختلالات هورمونی مانند سندرم تخمدان پلی کیستیک است. همچنین هایپرپرولاکتینمی که وضعیتی است که در آن پرولاکتین (هورمونی که تولید شیر مادر را تحریک می‌کند) بیش از حد ترشح می‌شود، ممکن است در تخمک‌گذاری اختلال ایجاد کند.
ترشح هورمون تیروئید بیش از حد نرمال (پرکاری تیروئید) یا حالت عکس آن (کم‌کاری تیروئید) می‌تواند بر چرخه قاعدگی تأثیر بگذارد یا باعث ناباروری شود.
سایر علل زمینه‌ای اختلال تخمک‌گذاری ممکن است شامل ورزش کردن بیش از حد، اختلالات خوردن یا وجود تومورها باشد.
- ناهنجاری‌های رحم یا دهانه رحم:
از جمله ناهنجاری‌های دهانه رحم، می‌توان به پولیپ در رحم، تومورهای غیر سرطانی (خوش‌خیم) در دیواره رحم (فیبروم رحم) و… اشاره کرد. ممکن است اختلال در رحم با انسداد لوله‌های فالوپ یا اختلال در لانه‌گزینی تخمک بارور شده در رحم باعث نازایی شوند.
- آسیب یا انسداد لوله فالوپ:
اغلب به دلیل التهاب لوله فالوپ ایجاد می‌شود. این مشکل می‌تواند ناشی از بیماری التهابی لگن باشد که معمولاً در اثر عفونت مقاربتی، اندومتریوز یا چسبندگی ایجاد می‌شود.
آندومتریوز زمانی رخ می‌دهد که بافت آندومتر در خارج از رحم رشد می‌کند. ممکن است بر عملکرد تخمدان‌ها، رحم و لوله‌های فالوپ تأثیر بگذارد.
- یائسگی زودرس:
زمانی که تخمدان‌ها از کار می‌افتند و قاعدگی قبل از 40 سالگی به پایان می‌رسد یائسگی زودرس رخ داده است. اگرچه علت این اختلال در بیشتر موارد ناشناخته است؛ اما عوامل خاصی با یائسگی زودرس مرتبط هستند از جمله بیماری‌های سیستم ایمنی، شرایط ژنتیکی خاص مانند سندرم ترنر یا ناقلین سندرم X شکننده و پرتودرمانی یا شیمی درمانی.
- سرطان و درمان آن:
برخی از سرطان‌ها به‌ویژه سرطان‌های تولیدمثلی اغلب باروری زنان را مختل می‌کنند. هم پرتودرمانی و هم شیمی‌درمانی ممکن است بر باروری تأثیر بگذارند.
پیشگیری از ناباروری
برخی از انواع ناباروری قابل پیشگیری نیستند. اما چندین استراتژی ممکن است شانس بارداری شما را افزایش دهد. باروری زنان با افزایش سن به تدریج کاهش می‌یابد؛ به خصوص در اواسط دهه ۳۰ زندگی و پس از ۳۷ سالگی.
نازایی در زنان مسن به احتمال زیاد به دلیل تعداد و کیفیت کمتر تخمک است و همچنین می‌تواند به دلیل مشکلات سلامتی باشد که بر باروری تأثیر می‌گذارد. مردان بالای ۴۰ سال ممکن است کمتر از مردان جوان بارور باشند.
برای بالا بردن شانس بارداری، چندین بار در زمان تخمک گذاری رابطه جنسی منظم داشته باشید. شروع آمیزش حداقل پنج روز قبل و تا یک روز پس از تخمک گذاری شانس بارداری شما را افزایش می‌دهد.
تخمک گذاری معمولاً در اواسط چرخه در نیمه راه، بین دوره‌های قاعدگی برای اکثر زنانی که سیکل‌های قاعدگی آنها حدود ۲۸ روز فاصله دارد اتفاق می‌افتد.
اگرچه بیشتر انواع ناباروری در مردان قابل پیشگیری نیستند، این راهکارها ممکن است به شما کمک کند:
- از مصرف مواد مخدر و تنباکو و نوشیدن بیش از حد الکل خودداری کنید که ممکن است به ایجاد ناباروری در مردان کمک کند.
- از دمای بالای موجود در وان آب گرم و حمام آب گرم خودداری کنید، زیرا می‌توانند به طور موقت بر تولید و تحرک اسپرم تأثیر بگذارند.
- از قرار گرفتن در معرض سموم صنعتی یا محیطی که می‌تواند بر تولید اسپرم تأثیر بگذارد، خودداری کنید.
- داروهایی را که ممکن است بر باروری تأثیر بگذارند، چه داروهای تجویزی و چه داروهای بدون نسخه را محدود کنید. در مورد داروهایی که به طور منظم مصرف می‌کنید با پزشک خود صحبت کنید، اما بدون توصیه پزشکی مصرف داروهای تجویزی را قطع نکنید.
- در حد متوسط ورزش کنید. ورزش منظم ممکن است کیفیت اسپرم را بهبود بخشد و شانس بارداری را افزایش دهد.
برای زنان، تعدادی از استراتژی ها ممکن است شانس باردار شدن را افزایش دهند:
- ترک سیگار: دخانیات اثرات منفی زیادی بر باروری دارد اگر سیگار می‌کشید و قصد بارداری دارید، همین الان آن را ترک کنید.
- از مصرف الکل و مواد مخدر خیابانی پرهیز کنید: این مواد ممکن است توانایی شما برای باردار شدن و داشتن یک بارداری سالم را مختل کند. اگر می‌خواهید باردار شوید، الکل ننوشید یا از مواد مخدر از ماری جوانا گرفته تا شیشه و… استفاده نکنید.
- کافئین را محدود کنید: زنانی که سعی در باردار شدن دارند ممکن است بخواهند مصرف کافئین را محدود کنند. از پزشک خود در مورد استفاده ایمن از کافئین راهنمایی بخواهید.
- در حد متوسط ورزش کنید: ورزش منظم مهم است؛ اما ورزش شدید به‌طوری‌که پریودهای شما را نادر یا متوقف کند، می‌تواند بر باروری تأثیر بگذارد.
- وزن خود را کنترل کنید: اضافه وزن یا کمبود وزن می‌تواند بر تولید هورمون‌های شما تأثیر بگذارد و باعث ناباروری شود. زنانی که در معرض خطر مشکلات باروری هستند، بیشتر شامل کسانی هستند که دارای اختلالات خوردن مانند بی‌اشتهایی یا پرخوری عصبی هستند و کسانی که از یک رژیم غذایی بسیار کم‌کالری یا محدود پیروی می‌کنند.
عوارض درمان ناباروری
عوارض درمان ناباروری ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- حاملگی چند قلو:
شایع‌ترین عارضه درمان نازایی، حاملگی دوقلو، سه قلو یا بیشتر است. به طور کلی هر چه تعداد جنین‌ها بیشتر باشد، خطر زایمان زودرس و همچنین مشکلات دوران بارداری مانند دیابت بارداری بیشتر می‌شود.
نوزادانی که زودتر از موعد به دنیا می‌آیند بیشتر در معرض خطر مشکلات سلامتی و رشد هستند. قبل از شروع درمان در مورد هرگونه نگرانی در مورد بارداری چند قلویی با پزشک خود صحبت کنید.
- سندرم تحریک بیش از حد تخمدان (OHSS):
داروهای باروری برای تحریک تخمک‌گذاری می‌توانند باعث OHSS شوند به‌ویژه که در آن تخمدان‌ها متورم و دردناک می‌شوند. علائم ممکن است شامل درد خفیف شکم، نفخ و حالت تهوع باشد که در صورت بارداری حدود یک هفته یا بیشتر طول می‌کشد. به‌ندرت، شکل شدیدتر باعث افزایش سریع وزن و تنگی نفس می‌شود که نیاز به درمان اورژانسی دارد.
- خونریزی یا عفونت: مانند هر روش تهاجمی، خطر نادر خونریزی یا عفونت با فناوری کمک باروری یا جراحی باروری وجود دارد.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
نیازی نیست فوراً بعد از ازدواج در مورد نازایی به پزشک خود مراجعه کنید، مگر اینکه حداقل یک سال به طور منظم برای باردار شدن تلاش کرده باشید و نتیجه نگرفته باشید.
در موارد زیر زنان باید زودتر با یک پزشک صحبت کنند:
- سن شما ۳۵ سال یا بیشتر است و شش ماه یا بیشتر برای باردار شدن تلاش کرده‌اید؛
- بالای ۴۰ سال سن دارید؛
- پریودهای نامنظم یا غایب داشته باشید؛
- پریودهای بسیار دردناکی داشته باشید؛
- داشتن آندومتریوز یا بیماری التهابی لگن؛
- چندین سقط جنین داشته باشید؛
- تحت درمان سرطان قرار گرفته باشید؛
در موارد زیر مردان باید با یک پزشک صحبت کنند:
- تعداد کم اسپرم یا سایر مشکلات اسپرم؛
- سابقه مشکلات بیضه، پروستات یا جنسی؛
- تحت درمان سرطان قرار گرفته باشند؛
- بیضه های کوچک یا تورم در کیسه بیضه؛
- سایر اعضای خانواده شما با مشکلات ناباروری درگیر باشند؛
نظر پزشک می‌تواند در جهت درمان شما بسیار راه‌گشا باشد.
درمان ناباروری
درمان نازایی به موارد زیر بستگی دارد:
- چه چیزی باعث ناباروری می‌شود؟
- چند وقت است که درگیر ناباروری هستید؟
- سن شما و سن شریک زندگی شما چقدر است؟
در مواردی که حاملگی خودبه‌خود اتفاق نمی‌افتد، زوج‌ها اغلب می‌توانند با استفاده از فناوری کمک باروری به بارداری برسند. درمان ناباروری ممکن است شامل هزینه‌های مالی، جسمی، روانی و زمانی باشد.
درمان برای مردان
درمان مردان برای مشکلات عمومی جنسی یا کمبود اسپرم سالم ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تغییر عوامل سبک زندگی: بهبود سبک زندگی و برخی رفتارها می‌تواند شانس بارداری را بهبود بخشد؛ از جمله قطع داروهای منتخب، کاهش یا حذف مواد مضر، بهبود دفعات و زمان مقاربت، ورزش منظم و بهینه سازی سایر عواملی که در صورت عدم کنترل آنها ممکن است باروری را مختل کنند.
- داروها: برخی داروها ممکن است تعداد اسپرم و احتمال بارداری موفق را بهبود بخشند. این داروها ممکن است عملکرد بیضه از جمله تولید و کیفیت اسپرم را افزایش دهند.
- عمل جراحي: برای برخی شرایط، جراحی ممکن است بتواند انسداد اسپرم را معکوس کند و باروری را بازگرداند. در موارد دیگر، ترمیم واریکوسل با جراحی ممکن است شانس کلی برای بارداری را بهبود بخشد.
- بازیابی اسپرم: این تکنیک‌ها زمانی که انزال مشکل دارد یا زمانی که هیچ اسپرمی در مایع انزالی وجود ندارد، به کار می‌آید. همچنین ممکن است در مواردی که تکنیک‌های کمک باروری برنامه‌ریزی شده و تعداد اسپرم‌ها کم یا غیرطبیعی است، استفاده شوند.
درمان برای زنان
برخی از زنان تنها به یک یا دو درمان برای بهبود باروری نیاز دارند. سایر زنان ممکن است برای رسیدن به بارداری به چندین نوع درمان مختلف نیاز داشته باشند.
- تحریک تخمک گذاری با دارو: داروهای باروری درمان اصلی زنانی است که به دلیل اختلالات تخمک‌گذاری نابارور هستند. این داروها تخمک گذاری را تنظیم یا تحریک می‌کنند.
- لقاح داخل رحمی : در طولIUI ، اسپرم سالم مستقیماً در زمانی که تخمدان یک یا چند تخمک را برای لقاح آزاد می‌کند در رحم قرار می گیرد. بسته به دلایل نازایی، زمان IUI را می توان با چرخه طبیعی شما یا با داروهای باروری هماهنگ کرد.
- IVF: در روند این نوع درمان، لقاح در محیط آزمایشگاه به صورت مصنوعی ایجاد می‌شود و سپس جنین شکل گرفته در آزمایشگاه جهت لانه گزینی به رحم منتقل می‌شود. این روش درمانی بسیار محبوب است و به خوبی توانسته در بسیاری موارد درمان قطعی ناباروری باشد.
- جراحی برای بازگرداندن باروری: مشکلات رحمی مانند پولیپ آندومتر، سپتوم رحم، بافت اسکار داخل رحمی و برخی فیبروم‌ها با جراحی هیستروسکوپی قابل درمان هستند. اندومتریوز، چسبندگی لگن و فیبروم‌های بزرگ‌تر ممکن است به جراحی لاپاراسکوپی یا جراحی با برش بزرگ‌تر شکم نیاز داشته باشند.
نتیجه‌گیری
همان‌طور که در ابتدای مقاله گفته شد احتمال بارداری در زنان ۳۵ساله یا بالاتر کمتر است. بارداری فرایندی است که مراحل متعددی دارد؛ باید هر ماه یک یا چند تخمک از تخمدان‌های زن آزاد شود و سپس اسپرم مرد در طول مسیر به تخمک بپیوندد.
تخمک بارور شده به سمت رحم می‌رود و جنین لانه گزینی می‌کند. ناباروری همیشه مشکل خانم‌ها نیست، هم مردان و هم زنان می‌توانند در ناباروری نقش داشته باشند.
با تشخیص صحیح علت ناباروری می‌توان با استفاده از روش‌های نوین، اغلب موارد ناباروری را درمان کرد. درصورتی که این مشکل شما را نیز درگیر خود کرده است، می‌توانید با متخصصان تیم ایمپو در مورد روند درمان خود مشورت کنید.
