کلیشه های جنسیتی در تربیت کودکان

“همیشه” کلمه ایه که توش خطای شناختی زیاد پیدا می شه، اما یه وقتایی درد زیادی همراهشه. وقتی تو رو یاد تربیت نادرست کودکیت میندازه. وقتی که می گن همیشه زن ها مقدم اند، همیشه مردا این کارا رو می کنن، همیشه مرد باید اون وقت شب بره بیرون، همیشه زنا ظرفا رو می شورن، همیشه دخترا صورتی می پوشن، آبی همیشه مال پسراس؛ یه عمره! راننده های زن همیشه کارشون همینه؛ تو میدون گیج می شن!

این جملات به ظاهر ساده که با تفکر سکسیزم یا جنسیت گرایی به زبون آدما هدایت می شه از چی نشات می گیره؟ چقدر آموزش در ترمیم این آسیب ها نقش داره؟!

این کلیشه های جنسیتی چقدر براتون آشناست؟ چقدر خودتون، نیازها و احساساتتون رو سرکوب کردید؟ فرقی نداره مرد باشی یا زن، همیشه این کلیشه ها نه تنها می تونسته محدود کننده باشه، بلکه می تونسته سرکوب کننده هم باشه.

تو این مقاله از این کلیشه های جنسیتی تو تربیت والدین حرف می زنیم!

1. هویت جنسی و جنسیتی چیه؟

تمایز مهمی بین جنس “Sex” و جنسیت “Gender” وجود داره. اصطلاح جنس به تفاوت های بیولوژیک بین زن و مرد گفته می شه، در حالی که اصطلاح جنسیت به ویژگی های شناختی، اجتماعی و فرهنگی جامعه و هویت زنانه و مردانه افراد در طول زندگی اون ها اشاره می کنه.

2. کلیشه های جنسیتی در تربیت کودک

اگه فلان کار رو بکنی سبیلمو می زنم، از زن کمترم اگه و…؛ همه منجر به فرهنگی می شه که جنس نر رو در جامعه مسلط می کنه. تو این شرایط مردها بهتر از زن ها عمل می کنن، نه برای این که مثلا عقل بیشتری دارن، بلکه به این خاطر که خانم ها اجازه ی رشد نداشتن. همه ی این گفتگوها در جامعه ی بزرگسال می تونه ریشه در نوع گفتمان محیط خانواده داشته باشه. نگاه از بالا به پایین به جنس زن و هویت نبخشیدن به زنانگی اش. پسرا شیرن مثه شمشیرن؛ دخترا لوسن؛ دخترا تو خیابون نمی رن و پسر نون می گیره؛ آشپزی مال دختره و… .

کلی از این اصطلاح های غلط جنسیت زده که می تونه ریشه در عوامل زیادی داشته باشه، با دنیای مدرن امروز و در علم امروز که جنسیت رو طیفی از جنس ها می دونه، قابل قبول نیست.

3. نقش خانواده در القای کلیشه های جنسیتیِ تربیت کودک

تمرکز ما در جامعه ی کنونی بر خانواده ی هسته ای یعنی مادر، پدر، خواهر و برادره، که می تونه تاثیر بسزایی روی نوع نگاه به افراد داشته باشه. نگاهی که در خانواده ها وجود داره، از بچگی و به شکل ناخودگاه توی ذهن پسرهای ما قرار می گیره. وقتی مدام با تکه ها، متلک ها و الفاظ منفی خانم ها رو صدا می زنیم و بهشون اشاره می کنیم، پسرانی که قراره مردان جامعه ی ما بشن، با این نگاه نادرست رشد پیدا می کنن. این متلک ها می تونه باعث آسیب روحی و روانی به خانم های جامعه بشه و جلوی ابراز وجود و حضور قدرتمندشون رو در جامعه بگیره. همچنین می تونه باعث بشه که خانم ها یه استرس همیشگی و گفتگوی درونی منفی دائمی رو همراه خودشون داشته باشن.

مطالعات روان شناسی و جامعه‌ شناسی نشون می ده که اگه پدر و مادر 6 سال اول زندگی فرزندشون رو فراسوی نگاه‌های جنسیتی شکل بدن و به عبارت دیگه نگاهی انسانی رو در نگاه فرزندشون به انسان‌های اطرافش القا کنن، به‌طور حتم پیش‌نویس و طرح‌واره‌ای مثبت رو برای شخصیتش ترسیم کردن. در این مرحله، کودک افراد رو با نگاهی انسانی می‌بینه نه تفکیک دختر و پسر.

به‌ یقین نظام آموزشی تاثیر به‌سزایی تو مسیر شکل گیری شخصیت داره اما در وهله ی اول خانواده نقش به‌سزایی داره.

در واقع اگه والدین نقش شون رو به خوبی ایفا کنن، حدود 60 درصد شخصیت فرزندشون رو شکل دادن و حضور مطلوب این فرد رو برای جامعه ی فردا بیمه کردن. در جامعه ای زندگی می کنیم که از جامعه ی سنتی خارج می شه و می خواد وارد مدرنیته بشه؛  تضاد بین این دو گاهی مانعِ نگاه آلوده به تبعیض می شه اما همچنان والدین در گیر و دار رسومات، خرافات و تابوهای فرهنگی سنتی هستن.

پس چه باید کرد؟

وقتی کودک وارد جامعه می شه به قوانینی برمی‌خوره که تبعیض‌ها به شکل علنی خودشون رو نشون می دن و اجازه ی برخی کارها و آزادی ‌ها بهش داده نمی شه.

پای نظام آموزشی ایران در چگونگی نگاه به سکسیزم می‌لنگه اما ما می تونیم مسائل تربیتی فرزندان رو تو خانواده تقویت کنیم تا اونا بتونن خودشون هدایتگر خودشون باشن و با مطالعه، مشورت، همفکری و توانایی تشخیص خوب و بد و درست و غلط مبنای نگاهشون رو انسانی کنن.

بیشتر بخوانید: تربیت جنسی کودکان

4. چطور در تربیت مون جنسیت زده رفتار نکنیم؟

اگر:

• آگاهی مون رو افزایش بدیم، حق و حقوق خودمون رو بهتر بشناسیم و به کودکمون آموزش بدیم.
• از ابتدا این نگاه تربیتی رو داشته باشیم که هرکاری پسرمون می تونه انجام بده، دخترمون هم می تونه.
• بدونیم که همون خصوصیاتی که پسرمون داره، دخترمون هم داره.
• اجازه بدیم دختران به راحتی در خونه حرف بزنن. مثل پسران!
• اسم اندام های خصوصی دختران و پسران رو تابو نکنیم و اسم اصلی شون یعنی مهبل و آلت تناسلی رو بگیم.
• شرایط قاعدگی دختران و همسرمون رو نشونه ی ضعف یا ناپاکی تصور نکنیم و بدونیم که دنیا به این توانایی زن ها نیاز داره.
• خجالت رو از حیا جدا کنیم و بدونیم افراد چون خطا می کنن، خجالت می کشن نه چون دختر یا پسرن.
• حق و حقوق کودکان رو بهشون آموزش بدیم و اون ها رو محترم بشمریم.
• با پذیرفتن نقش مادری خود یعنی منبع مهر بودن، برای فرزندمون الگوی زنانگی باشیم.
• با پذیرفتن نقش پدری خود یعنی اقتدار و حس مردانگی، برای فرزند پسرمون الگو باشیم .
• دختران رو از جنسیت شون بیزار نکنیم.
• رنگ ها و اسباب بازی ها رو دسته بندی دخترونه پسرونه نکنیم.
• بازی پسران با عروسک رو مسخره نکنیم.
• پدر و مادر به نوبت در منزل ظرف بشورن.
• والدین کلیشه های جنسیتی خشک کودکان که رفتارها و فرصت های یادگیری شون رو محدود می کنه، کاهش بدن. مثلا پسری که آشپزی رو فعالیتی زنونه می دونه، یه مهارت رو برای استقلال شخصی از دست می ده یا دختری که فرصت یادگیری فعالیت های فنی رو از خودش دور می کنه، در آینده خودش رو وابسته به یه مرد می بینه.
• دخترها می تونن ماشین داشته باشن و تفنگ پلاستیکی تقاضا کنن. کلیشه های جنسیتی رو کنار بذاریم.
• پسرها می تونن عروسک تقاضا کنن و نقش پدری رو در مهر به عروسک تمرین کنن.
• پسرها به اشک ریختن و برون ریزی نیاز دارن. با گریه کردن، مانع مسخره شدن و محدود شدن شون بشیم.
• دخترها آبی بپوشن و پسرها صورتی. چی می شه اگه کلیشه هامون رو الک و هرزها رو جدا کنیم!
• با درست و غلط و دختر و پسر، قدرت و آزادی انتخاب و بروز هویت واقعی کودک رو سلب نکنیم.
• کودکمون رو به عنوان شخصی منحصر به فرد بپذیریم؛ کودک می تونه بخش زیادی از شخصیت، رفتار و پوشش زنونه یا مردونه رو داشته باشه یا نصف نصف یا سی هفتاد. بذاریم خودش باشه تا به دلیل خلقت وجودیش برسه و به هدف خلقتش نائل بشه.
• در انتخاب فراتر از جنسیت عمل کنیم و فقط استعداد و علاقه شون رو در نظر بگیریم.
• در مورد فضانوردان زن، ریاضی دان های زن، آشپزهای مرد و رقصنده های مرد حرف بزنیم. مکانیک های معروف و ویلونیست های معروف رو به کودک معرفی کنیم.
• در کار خونه مسئولیت رو بدون درنظر گرفتن جنسیت تقسیم کنیم، بذاریم گاهی خودشون مسئولیت ها و وظایفشون رو انتخاب کنن.
• در خونه کارها رو بدون در نظر گرفتن جنسیت تقسیم کنیم. خرید نون، بیرون بردن آشغال ها، آشپزی، نظافت خونه، تعمیر وسایل و…، هیچ کدوم از این کارها نیاز به مهارت ویژه ای ندارن که در یه جنس باشه و در جنس دیگه نه.
• در بازی های جنسیتی ای مثل خاله بازی که شست و شو و آشپزی مختص زنه، خلاقانه تغییراتی ایجاد کنیم.
• رانندگی با ماشین یه زمانی مخصوص مردان بود. امروزه برای هر انسانی واجب و لازمه.
• می شه با روش‌های آموزشی مثل کتاب، کلاس‌ها و استفاده از رسانه‌ها؛ زنان و مردان رو نسبت به حقوق خودشون و دیگری آگاه کرد.
• آموزش به خانواده‌ها در مورد نوع نگاه، انتظارات و نحوه ی برخورد با کودکان دختر و پسر در افزایش سلامت روان خانواده و جامعه اهمیت زیادی داره.
• آموزش به کودکان از طریق بازی، کتاب و کلاس‌های آموزشی در مورد حقوق، توانایی‌ها و تفاوت‌های پسران و دختران بسیار مهمه.
• پذیرش نامشروط کودک با وجود تفاوت‌ها، کمک می‌کنه که خود کم بینی کودک کاهش پیدا کنه و کمتر در معرض تبعیض قرار بگیره.
• تبعیض جنسیتی می‌تونه در سلامت روان افراد قربانی تأثیرگذار باشه و بسیاری از اختلالات روانی مثل افسردگی و استرس رو ایجاد کنه.
• براساس مطالعات، تبعیض جنسیتی ارتباط بالایی با فقر و عقب موندن جامعه داره.
• نابرابری جنسی و تبعیض می‌تونه به طور ناخودآگاه روی اعتماد به نفس افراد و احساس ارزشمندی اون ها تاثیر منفی بذاره.
• تبعیض‌های جنسیتی برای زنان، خیلی اوقات فرصت‌های پیشرفت تحصیلی، شغلی و پرورش استعداد‌ها رو ازشون می گیره.
• تبعیض‌های جنسیتی برای زنان می‌تونه باعث احساس سرخوردگی، ناکامی و بروز خشم در روابط اجتماعی بشه. تمام این مسائل در نهایت منجر به بروز افسردگی می شه.
• نابرابری جنسیتی باعث دور شدن دو جنس از یکدیگر، در نتیجه درک کمتر از تفاوت‌ها و نیازهای جنسیت مقابل می شه.

پیشنهاد می‌کنیم در زمینه تربیت فرزند، مقاله اختلال سلوک در کودکان را مطالعه کنید.

توصیه ی من به شما ایمپویی عزیز اینه که:

تا می تونی بر پایه ی اخلاق و ویژگی های انسان سالم و کامل، خودت و فرزندانت رو هدایت کنی. وقت اون رسیده که خود، تربیت و تابوهامون رو یه بازبینی دقیق بکنیم.