روانشناسی رشد چیست؟

فرآیند تکامل انسان از روز اول تولد تا آخرین روزهای زندگی فراز و نشیب های بسیاری دارد. هر فرد در طول زندگی تغییرات زیادی را تجربه می کند که برخی از آن ها طبق روال عادی حیات و برخی دیگر به دلیل شرایط خاصی است که هر فرد ممکن است با آن درگیر باشد.

روانشناسی رشد شاخه ای از روان شناسی است که تلاش می‌کند چرایی و چگونگی این تغییرات را برای دیگران قابل درک کند. همچنین این علم در تلاش است تا افراد را برای پذیرش این قبیل تغییرات  آماده و چالش هایی که به دنبال آن گریبان گیر افراد خواهد شد را قابل حل کند.

روان شناسی رشد ممکن است برای والدین نیز بسیار مهم و کاربردی باشد.در این بخش از مجله ی ایمپو به بررسی آن خواهیم پرداخت. همراه ما باشید.

روانشناسی رشد چیست؟

روانشناسی رشد شاخه‌ای از روانشناسی است که بر چگونگی رشد و تغییر افراد در طول زندگی تمرکز دارد. تمرکز روان‌شناسانی که در این زمینه تخصص دارند فقط روی تغییرات فیزیکی که با رشد افراد رخ می‌دهد نیست؛ آنها همچنین به رشد اجتماعی، عاطفی و شناختی که در طول زندگی رخ می‌دهد توجه دارند.

برخی از مسائلی که روان‌شناسان رشد به آن‌ها کمک می‌کنند عبارت‌اند از:

• رشد شناختی در دوران کودکی و در طول زندگی؛
• چالش‌های رشدی و ناتوانی‌های یادگیری؛
• رشد عاطفی؛
• به دست آوردن مهارت‌‌های زبانی؛
• استدلال اخلاقی؛
• رشد مهارت‌های حرکتی؛
• رشد شخصیت؛
• خودآگاهی؛
• تأثیرات اجتماعی و فرهنگی بر رشد کودک؛

این متخصصان زمان زیادی را صرف بررسی و مشاهده چگونگی وقوع این فرآیندها در شرایط عادی می‌کنند. همچنین علاقه‌مند به یادگیری در مورد عواملی هستند که می‌توانند فرآیندهای رشد را مختل کنند.

روان‌شناسان رشد با درک بهتر چگونگی و چرایی تغییر و رشد افراد به آن‌ها کمک می‌کنند تا با پتانسیل کامل خود عمل کنند. درک مسیر رشد طبیعی انسان و شناخت زودهنگام چالش‌های احتمالی در این مسیر می‌تواند از مشکلاتی چون افسردگی، عزت نفس پایین، ناامیدی و عملکرد ضعیف در مدرسه جلوگیری کند.

تئوری های روان شناسی رشد

روان‌شناسان رشد ممکن است در موارد مختلف از تئوری‌های متفاوتی برای تحلیل‌های خود استفاده کنند.

• در ارزیابی رشد فکری کودک معمولا اغلب روانشناسان از نظریه رشد شناختی پیاژه استفاده می‌کنند.
• در بررسی تاثیر روابط کودک و مراقبین او در رفتارهای کودک، معمولا نظریه دلبستگی بالبی کاربرد دارد.
• روان‌شناسانی که علاقمند به بررسی تاثیرات روابط اجتماعی بر رشد کودکان و بزرگسالان هستند، از نظریه‌هایی مثل نظریه رشد روانی اجتماعی اریکسون و نظریه رشد اجتماعی-فرهنگی ویگوتسکی بهره می‌برند.

هر یک از نظریه‌های روان‌شناسی رشد بر یکی از جنبه‌های خاص رشد، مانند تاثیر اجتماع یا رویکرد والدین بر نحوه رشد و پیشرفت کودک تمرکز دارد.

مراحل رشد انسان

روان‌شناسان رشد اغلب رشد را بر اساس مراحل مختلف زندگی تحلیل می‌کنند. هر یک از این دوره‌های تکامل نشان دهنده زمانی است که معمولاً نقاط عطف مذکور به دست می‌آید. روان‌شناسان رشد به افرادی که ممکن است در مراحل رشد با مشکلاتی مواجه شوند، کمک می‌کنند تا به مسیر خود بازگردند.

• قبل از تولد

دوره قبل از تولد نیز مورد توجه روان‌شناسان رشد است. روانشناسان ممکن است به چگونگی ظهور رفلکس‌های اولیه قبل از تولد، نحوه واکنش جنین به محرک‌های درون رحم و احساساتی که جنین‌ قبل از تولد می‌تواند تشخیص دهد، توجه کنند.

همچنین ممکن است مشکلاتی مانند سندرم داون، مصرف مواد مخدر توسط مادر و بیماری‌های ارثی که ممکن است در آینده بر روند رشد تأثیر بگذارند مورد بررسی قرار گیرد.

• اوایل کودکی

دوره نوزادی تا اوایل کودکی زمان رشد و تغییرات قابل توجه است. مواردی مانند رشد فیزیکی، شناختی و عاطفی که در این دوره حساس رخ می‌دهد، پایش می‌شوند.

علاوه بر ارائه مداخلات برای رفع مشکلات بالقوه رشد در این مرحله، روان‌شناسان همچنین روی کمک به کودکان برای دستیابی به پتانسیل کامل خود متمرکز هستند.

• دوران کودکی میانی

این دوره رشد با بلوغ جسمانی و افزایش اهمیت تأثیرات اجتماعی مشخص می‌شود زیرا کودکان وارد مدرسه می‌شوند. بچه‌ها با ایجاد دوستی، نشان دادن شایستگی از طریق تکالیف مدرسه و ایجاد حس منحصربه‌فرد بودن، وجود و تاثیرگذاری خود در جهان هستی را درک می‌کنند.

• بلوغ

سال‌های نوجوانی اغلب موضوع قابل توجهی است زیرا کودکان آشفتگی روانی و دوران گذار را اغلب همزمان با این دوره رشد تجربه می‌کنند. روانشناسانی مانند اریک اریکسون علاقه‌مند بودند که ببینند چگونه این دوره منجر به شکل گیری هویت می‌شود.

در این سن، بچه‌ها معمولاً این سؤال را بررسی می‌کنند که چه کسی هستند و چه کسی می‌خواهند باشند. روانشناسان رشدی می‌توانند به حمایت از نوجوانان در مواجهه با برخی از مسائل چالش برانگیز منحصر به دوره نوجوانی از جمله بلوغ، آشفتگی عاطفی و فشار اجتماعی بپردازند.

• بلوغ زودرس

این دوره از زندگی اغلب با ایجاد و حفظ روابط مشخص می‌شود. نقاط عطف مهم در اوایل بزرگسالی ممکن است شامل ایجاد پیوندها، صمیمیت، دوستی‌های نزدیک و تشکیل خانواده باشد.

کسانی که می‌توانند چنین روابطی را ایجاد و حفظ کنند، تمایل به تجربه ارتباط و حمایت اجتماعی دارند؛ در حالی که کسانی که با چنین روابطی دست و پنجه نرم می‌کنند ممکن است احساس بیگانگی و تنهایی را نیز تجربه کنند.

افرادی که با چنین مسائلی روبرو هستند ممکن است برای ایجاد روابط سالم‌تر و مبارزه با مشکلات عاطفی از یک روانشناس رشد کمک بگیرند.

• بزرگسالی میانه

این مرحله از زندگی بر توسعه حس هدف و کمک به جامعه متمرکز است. کسانی که هدف خاصی را دنبال می‌کنند دوست دارند اثری در نسل بعدی به جا  بگذارند. فعالیت‌هایی مانند اشتغال، عضویت در گروه و مشارکت در جامعه چیزهایی هستند که می‌توانند به این احساس مولد کمک کنند.

• بزرگسالان مسن تر

سال‌های سالمندی اغلب به‌عنوان دوره‌ای از سلامت ضعیف تلقی می‌شوند؛ با این حال بسیاری از افراد مسن می‌توانند تا دهه ۸۰ و ۹۰ سالگی خود فعال بمانند. افزایش نگرانی‌های مربوط به سلامتی و افت ذهنی مرتبط با زوال عقل در این دوره بسیار بارز است.

چه زمانی باید یک روانشناس رشد را ملاقات کنیم؟

برای بیشتر افراد مراحل رشد از یک الگوی ثابت و قابل پیش‌بینی پیروی می‌کنند؛ با این حال ممکن است برای برخی افراد، رشد طبیعی کاملا از مسیر خود خارج شود.

اغلب والدین بر روی نقاط عطف رشدی تمرکز دارند؛ یعنی انتظار دارند که در بازه‌ی خاصی از سن فرزندشان، شاهد تغییرات اساسی در جهت رشد آن‌ها باشند. مثلا یکی از نقاط عطف رشد فیزیکی راه رفتن صحیح کودک در بازه‌ی 9 تا 15 ماهگی است.

در صورتی که کودک بعد از این سن هنوز هم نتواند راه برود یا تمایلی برای آن از خود نشان ندهد، ریشه این مشکل توسط متخصصان بررسی خواهد شد.

به همین ترتیب، در صورتی که افراد نتوانند در سن خاصی به این نقاط عطفِ فیزیکی، شناختی، اجتماعی-عاطفی و ارتباطی دست پیدا کنند، لازم  است که شرایط توسط یک روان‌شناس رشد بررسی شود.

این نقاط عطف محدود به کودکان نیست. ممکن است روانشناس رشد یک فرد مسن را از نظر تغییرات ناخوشایند و خارج از روند طبیعیِ تکامل، مثل اختلالات ذهنی بررسی نماید.

روانشناسان رشد می‌توانند از افراد در تمام مراحل زندگی که ممکن است با مسائل رشد یا مشکلات مربوط به افزایش سن مواجه باشند، حمایت کنند. برای اطلاع از زمان مناسب مراجعه به روانشناس میتوانید مقاله مربوط به آن را مطالعه بفرمایید.

سخن نهایی

روان‌شناسی رشد شاخه‌ای از علم است که می‌تواند افراد را برای تغییرات طبیعی در طول حیات آماده کند و در صورت بروز هرگونه اختلال در روند رشد، از افراد برای بازگشت به مسیر طبیعی رشد حمایت کند.

روان‌شناسی رشد می‌تواند دغدغه‌های والدین برای اطمینان از رشد طبیعی فرزندان را تا حد زیادی کاهش دهد.

شما می‌توانید از طریق اپلیکیشن ایمپو، سوالات خود در مورد روند طبیعی رشد و مشکلات احتمالی موجود را با روان‌شناسان تیم ما مطرح کنید.

منابع:

verywellmind