همه چیز درباره سن بلوغ دختران: علائم، مراحل و آمادگی‌ لازم

بلوغ دختران یک سفر پیچیده و پر چالش برای تکامل جسمانی و روانی آن‌ها است. این دوره مرحله‌ای سرشار از تغییرات جسمی، روانی و عاطفی که اگر با آگاهی و حمایت همراه نباشد، می‌تواند سردرگمی و اضطراب زیادی به همراه داشته باشد. به همین سبب آشنایی والدین، معلم‌ها و نزدیکان با نشانه‌ها و مراحل بلوغ دختران، علائم آن، بلوغ زودرس یا دیررس و نحوه صحیح برخورد با نوجوان، کلید ایجاد فضایی امن و آرام برای عبور سالم از این دوران و شکل‌گیری شخصیتی مستقل و متکی به نفس است. 

سن بلوغ دختران معمولا از ۸ الی ۱۳ سالگی شروع شده و تا ۱۵ الی ۱۷ سالگی ادامه می‌یابد. سن بلوغ دختران با اولین علائم بلوغ مانند جوانه زدن سینه‌ها و رشد قد خود را نشان می‌دهد و مراحل آن آرام آرام و با ریتمی متناسب با ژنتیک و شرایط فرد جلو می‌رود، تا زمانی که پریود آن‌ها منظم شود و رشد آن‌ها تقریبا ثابت شود.

در این مقاله جامع با تغییرات و مراحل بلوغ دختران آشنا می‌شویم و به شما کمک می‌کنیم که با آگاهی و شناخت بیشتر، برای سن بلوغ خود یا فرزندانتان آماده شوید.

سن بلوغ دختر

سن بلوغ دختران می‌تواند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد و تغییرات ناشی از آن با سرعت‌های متفاوتی خود را نشان دهند. در واقع بدن شما در زمان مناسب خود وارد مراحل بلوغ خواهد شد و این زمان ممکن است با دوستان یا دیگر زنان خانواده‌تان متفاوت باشد. عوامل مختلفی می‌توانند سن بلوغ جنسی دختران را تحت تاثیر قرار دهند که مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:

• ژنتیک

• تغذیه

• وزن

• سلامت عمومی

بلوغ دختران در چه سنی شروع می‌شود؟

مراحل بلوغ دختران معمولاً بین 8 الی 13 سالگی و همراه با علائم اولیه آن شروع می‌شود. در صورتی که تا سن 13 سالگی متوجه اولین علائم بلوغ در خود یا فرزندتان نشدید، توصیه می‌کنیم که برای بررسی و معاینات بیشتر به متخصص نوجوانان مراجعه کنید.

بلوغ دختر از چه سنی تمام می‌شود؟

بلوغ در دختران معمولاً در حدود سن ۱۵ تا ۱۷ سالگی به پایان می‌رسد. این محدوده زمانی نیز می‌تواند برای هر فرد متفاوت باشد و کمی زودتر یا دیرتر تمام شود. به طور کلی دوران بلوغ دختران معمولاً حدود ۵ تا ۶ سال از زمان شروع آن طول می‌کشد.

بهترین سن بلوغ دختر چند سالگی است؟

هیچ سن دقیقی به عنوان « بهترین سن بلوغ دختر» وجود ندارد. نکته بسیار پر اهمیت درباره سن بلوغ دختران این است که روند بلوغ بین ۸ تا ۱۳ سالگی شروع شده و به ‌طور طبیعی پیش برود. 

علائم بلوغ در دختران به ترتیب چیست؟

همانطور که در عکس بلوغ دخترانه مشاهده می‌کنید، هر کدام از مراحل بلوغ دختران نشانه‌ها و تغییرات خاص خود را به دنبال دارد که همگی طبیعی هستند و هیچ جای نگرانی ندارند. این علائم در نتیجه تغییرات چشم‌گیر در بدن و هورمون‌ها ایجاد می‌شوند.علائم بلوغ در دختران به ترتیب عبارتند از:

1. رشد سینه‌ها

اولین علامت بلوغ در اکثر دختران ایجاد برجستگی‌هایی به اندازه یک سکه کوچک زیر نوک سینه‌های آن‌ها است. علاوه بر آن، ممکن است رنگ‌ نوک ‌سینه نیز کمی تغییر کند و به رنگ صورتی یا قهوه‌ای تبدیل شود و گاهی چند تار مو روی آن رشد کند.

به یاد داشته باشید که شکل و اندازه سینه‌ها در زنان متفاوت بوده و با سرعت متفاوتی نیز رشد می‌کنند. به همین دلیل نباید اندازه سینه‌های دختران در دوران بلوغ را با هم مقایسه کنید. در بعضی مواقع، رشد سینه‌ها ممکن است با احساس درد یا ناراحتی همراه باشد. اگر متوجه شدید که سینه‌هایتان دچار درد شدید، توده یا ترشح از نوک سینه شده‌اند و این موضوع باعث نگرانی‌تان شده است، حتماً با یک پزشک مشورت کنید تا خیالتان راحت شود.

2. رشد فیزیکی

یکی از اولین نشانه های بلوغ در دختران افزایش قد است. به طوری که در این دوران دختران با یک جهش رشدی مواجهه می‌شوند که با تغییرات زیر نیز همراه است.

• پهن‌تر شدن لگن

• افزایش وزن در ناحیه ران‌ها

• رشد سینه‌ها

اگر نگران افزایش قد خود هستید، اپلیکیشن ایمپو به شما روتین مخصوص برای افزایش قد نوجوانان را پیشنهاد می‌دهد.

3. رشد موهای زائد

رشد موهای زائد یکی از نشانه‌های طبیعی و رایج سن بلوغ دختران است که از فعال شدن هورمون‌ها و آغاز تغییرات جسمی در بدن خبر می‌دهد. میزان و زمان شروع این رشد در افراد مختلف، نسبت به ژنتیک، وضعیت بدنی و شرایط محیطی ممکن است متفاوت باشد.

با این حال، در بیشتر دختران، رشد موهای زائد بین سنین ۹ تا ۱۴ سالگی آغاز می‌شود. نخستین موها معمولاً در ناحیه تناسلی و اطراف واژن دیده می‌شوند و در ادامه، رشد موها به زیر بغل می‌رسد. موهای زائد دختران در ابتدا ممکن است نازک و روشن باشند اما با گذشت زمان و پیشرفت بلوغ، معمولاً ضخیم‌تر، تیره‌تر و فر می‌شوند.

در برخی افراد، این تغییرات ممکن است زودتر از ۸ سالگی یا دیرتر از ۱۴ سالگی ظاهر شوند. اگر رشد موهای زائد خارج از این بازه زمانی رخ دهد، مراجعه به پزشک متخصص برای بررسی وضعیت هورمون‌ها و سلامت عمومی فرد بسیار مهم است.

4. تغییرات پوستی

در دوران بلوغ بدن شما هورمون‌های بیشتری را ترشح می‌کند و سبب تحریک غدد چربی پوست می‌شود. ظاهر شدن جوش و آکنه‌های آزاردهنده نیز نتیجه‌ی فعالیت بیش ‌از حد همین غدد است. نکته مهم درباره جوش‌های سن بلوغ دختران این است که هرگز نباید آن‌ها را بکنید یا دست‌کاری کنید. دست زدن به این جوش‌ها می‌تواند منجر به ایجاد لک و زخم شود که روند درمان آن‌ها پیچیده‌تر می‌شود.

اگر در دوران بلوغ نگران پوست‌تان هستید، اپلیکیشن ایمپو روتین پوستی مخصوص نوجوانان را به شما پیشنهاد می‌دهد.

5. ترشحات واژن

برخی از دختران حدود 6 الی 12 ماه پیش از تجربه اولین پریود خود، با ترشحات شفاف یا سفید رنگ واژینال مواجه می‌شوند. مشاهده این ترشحات واژن کاملاً طبیعی بوده و در اثر افزایش تدریجی هورمون استروژن در بدن رخ می‌دهد.

6. قاعدگی

تجربه پریود قابل توجه‌ترین نشانه بلوغ دختران است. زمان شروع قاعدگی می‌تواند در افراد مختلف متفاوت باشد اما بیشتر دختران حدود ۲ تا ۳ سال پس از جوانه زدن سینه‌هایشان اولین پریود خود را تجربه می‌کنند. برای برخی دختران، رنگ خون پریودی در اولین قاعدگی ممکن است قرمز روشن باشد، در حالی که برای دیگران تنها لکه‌بینی یا ترشحات قهوه‌ای مایل به قرمز دیده می‌شود که هر دو حالت کاملاً طبیعی‌اند. برای آشنایی با تمامی علائم پریودی دختر 11 ساله تا 13 ساله می‌توانید مقاله آن را مطالعه کنید.

با توجه به این که اولین قاعدگی می‌تواند ناگهانی و بدون آمادگی قبلی اتفاق بیفتد، طبیعی است که بسیاری از دختران دچار اضطراب یا ترس شوند. به همین سبب، آموزش قاعدگی به آن‌ها و صحبت درباره علائم پریود و PMS امری ضروری است. 

درد یا گرفتگی زیر شکم زمان قاعدگی در سن بلوغ دختران بسیار رایج است که داروهایی مانند ایبوپروفن یا ناپروکسن می‌توانند به کاهش این درد کمک کنند. با این حال، در صورتی که دردهای قاعدگی شدید باشد یا باعث غیبت از مدرسه شود، بهتر است با پزشک متخصص مشورت شود تا علل و گزینه‌های درمانی دیگر بررسی گردد.

توصیه می‌کنیم که برای کاهش نگرانی‌های دختران نوجوانتان وسایلی مانند نوار بهداشتی یا پد روزانه را در دسترس آن‌ها قرار دهید و استفاده از اپلیکیشن ایمپو را برای پیگیری چرخه قاعدگی خود به آن‌ها آموزش دهید. در اپلیکیشن ایمپو می‌توانید تاریخ پریود و pms را در تقویم قاعدگی مشاهده کنید. همچنین، ایمپو با توجه به مرحله چرخه قاعدگی به شما رژیم غذایی مخصوص پریود یا pms را پیشنهاد می‌دهد. همچنین، توصیه‌های تخصصی برای کاهش درد پریود یا علائم pms نیز با توجه به مرحله چرخه قاعدگی برای شما نمایش داده می‌شود. در بخش اشتراک تجربه ایمپو نیز می‌توانید سوالات خود را بپرسید و از تجربیات دیگر کاربران استفاده کنید.

7. احساسات جنسی

دختران در دوران بلوغ خود کم‌کم احساسات جنسی بیشتری را تجربه می‌کنند و ممکن است به لمس یا تحریک اندام‌های تناسلی خود تمایل داشته باشند. خودارضایی در نوجوانی و و در سن بلوغ دختران طبیعی است.

علائم پایان بلوغ در دختر چگونه است؟

در پایان مراحل بلوغ دختران، بدن آن‌ها به بلوغ کامل جسمانی می‌رسد. موی ناحیه تناسلی به سمت ران‌ها گسترش یابد و در برخی از دخترها، خط نازکی از مو تا ناف امتداد پیدا می‌کند. علاوه بر آن، برخی دیگر از علائم پایان بلوغ در دختر عبارتند از:

• بلوغ کامل سینه‌ها

• پایان جهش رشد قدی

• ثابت شدن شکل بدن با الگوی زنانه

• کاهش آکنه و تعادل بوی بدن

• کاهش اضطراب و نوسانات خلق و خو

• رشد کامل اندام‌های تناسلی

• پر شدن نواحی ران، باسن و لگن

علائم بلوغ زودرس

بلوغ زودرس زمانی رخ می‌دهد که بدن یک دختر خیلی زودتر از حد انتظار دچار تغییرات بلوغ ‌شود. به عبارت دیگر، اگر دختر قبل از ۸ سالگی علائم بلوغ را نشان دهد، این وضعیت به‌ عنوان بلوغ زودرس در نظر گرفته می‌شود. علائم بلوغ زودرس شامل:

• رشد و بزرگ شدن سینه‌ها

• شروع پریودی در 7 یا 8 سالگی

• رشد موهای زائد

• افزایش ناگهانی قد

• تغییر بوی بد

• جوش و آکنه صورت

• چرب شدن پوست و مو

• زودرنجی و نوسانات خلقی

• اضطراب

اگرچه نمی‌توان کاملاً از بلوغ زودرس جلوگیری کرد اما می‌توان با ایجاد سبک زندگی و عادت‌های سالم، روند آن را کندتر کرد. خواب منظم، محیط آرام و بدون اضطراب، تغذیه‌ی سرشار از کلسیم، آهن، روی، منیزیم و ویتامین D، پرهیز از مصرف زیاد شکلات و شیرینیجات و البته دوری از محتواهای نامناسب نقش مهمی در پیشگیری از بلوغ زودرس دارند. علاوه بر آن، بازی‌ها و تخیلات کودکانه، شنیدن داستان‌ها، فعالیت بدنی و داشتن همبازی نیز به حفظ حال و هوای کودکی کمک بسیاری می‌کنند.

در مقاله بلوغ زودرس در دختران به طور کامل به این موضوع پرداخته‌ایم.

علائم بلوغ دیررس

بلوغ دیررس زمانی اتفاق می‌افتد که اولین علائم بلوغ در دختران تا سن 13 سالگی ظاهر نشوند. شایع‌ترین علت این وضعیت، تاخیر در رشد کلی فرد است که معمولاً ارثی بوده و در خانواده‌ها دیده می‌شود. در بلوغ دیررس، اگرچه رشد و بلوغ با تاخیر شروع می‌شود اما روند آن به طور طبیعی پیش می‌رود. علائم بلوغ دیررس عبار‌تند از:

• عدم رشد سینه‌ها تا ۱۳ سالگی

• عدم رشد موهای ناحیه تناسلی

• نداشتن قاعدگی تا سن ۱۶ سالگی

• قد کوتاه‌تر از حد انتظار و رشد کندتر نسبت به همسن و ‌سالان

• رشد نکردن رحم 

• سن استخوانی کمتر از سن فرد

مراحل بلوغ دختران چگونه است؟

بلوغ یک مسیر پر فراز و نشیب است که در نهایت منجر به تغییرات اساسی و تعیین‌کننده در ما می‌شود. مسیر بلوغ دختران 5 مرحله دارد که هر کدام از این مراحل می‌توانند برای نوجوانان چالش‌برانگیز و گیج‌کننده باشند. مراحل بلوغ دختران و پسران تحت عنوان مراحل تانر (Tanner stages) و به طور تخصصی‌‌تر شاخص‌های بلوغ جنسی (SMR) شناخته می‌شوند. در ادامه با مراحل بلوغ دختران، تغییرات و علائم آن‌ها آشنا خواهیم شد؛

مرحله اول بلوغ دختران

مرحله اول بلوغ وضعیت کودک را پیش از شروع علائم جسمانی بلوغ توصیف می‌کند. این مرحله معمولاً بعد از تولد ۸ سالگی در دختران آغاز می‌شود و در حین آن تغییراتی از جمله تغییرات زیر رخ می‌دهند.

• مغز با ارسال‌ پیام‌ و سیگنال‌هایی بدن را برای تغییرات پیش رو آماده می‌کند.

• بخش هیپوتالاموس مغز شروع به ترشح هورمون آزادکننده گنادوتروپین (GnRH) به غده هیپوفیز می‌کند. 

• غده هیپوفیز شروع به تولید دو هورمون دیگر تحت عنوان هورمون لوتئینه‌کننده (LH) و هورمون محرک فولیکول  (FSH) می‌کند.

مرحله دوم بلوغ دختران

مرحله دوم نشان‌دهنده شروع رشد جسمی است. در این مرحله، هورمون‌ها شروع به خبررسانی به کل بدن می‌کنند و تغییرات و اولین نشانه‌های بلوغ در دختران شکل می‌گیرند. این تغییرات شامل موارد زیر می‌باشند؛

• رشد و جوانه زدن سینه‌ها

• گسترش ناحیه تیره‌تر اطراف نوک سینه

• بزرگ‌تر شدن رحم و رشد موهای کم‌پشت در ناحیه تناسلی

مرحله سوم بلوغ دختران

مرحله سوم از مراحل بلوغ دختران معمولاً پس از 12 سالگی رخ می‌دهد و در آن تغییرات جسمانی فرد آشکارتر می‌شوند. در این مرحله نشانه‌ها و تغییرات زیر آرام آرام خود را نشان می‌دهند:

• رشد بیشتر سینه‌ها

• رشد موهای ضخیم‌تر و مجعدتر در ناحیه تناسلی

• رشد موهای زیر بغل

• ظهور آکنه روی صورت و کمر

• رشد قدی با سرعت بالا

• تجمع چربی در لگن و ران‌ها

مرحله چهارم بلوغ دختران

در مرحله چهارم، بلوغ به طور طبیعی و با سرعت متناسب فرد در جریان است و نوجوان تغییرات بسیاری را در خود مشاهده می‌کند. مرحله چهارم بلوغ معمولاً حدود 13 سالگی شروع می‌شود و تغییرات زیر را به همراه دارد:

• فرم گرفتن کامل‌تر سینه‌ها

• تجربه اولین پریود (در برخی از دختران)

• کند شدن رشد قدی

• ضخیم و پرپشت شدن موهای ناحیه تناسلی

مرحله پنجم بلوغ دختران

این مرحله ایستگاه پایانی بلوغ جسمی نوجوانان است. در این مرحله بدن به بلوغ کامل رسیده و قد فرد شروع به تثبیت می‌کند. مرحله آخر بلوغ در دختران در حدود 15 سالگی رخ می‌دهد اما ممکن است تا 18 سالگی تغییرات دیگری نیز ایجاد شوند.

رابطه جنسی در سن بلوغ دختران

بلوغ جنسی دختران  هم‌زمان با بلوغ جسمی آن‌‌ها و بین سنین ۸ تا ۱۳ سال آغاز می‌شود و طی چند سال ادامه دارد. در این دوران، بدن دختر از حالت کودکی به ‌تدریج وارد مرحله بزرگسالی می‌شود و توانایی باروری پیدا می‌کند. 

در سن بلوغ دختران هم‌زمان با تغییرات جسمی و هورمونی، کنجکاوی‌ها و میل جنسی نیز ظاهر می‌شوند و علاقه به صمیمیت نیز در آن‌ها بروز می‌کند. با این حال، هیچ یک از این احساسات به معنای آمادگی آن‌ها برای رابطه جنسی نیست، بلکه بخشی از شناخت خود و رشد ‌جنسی است.

داشتن رابطه جنسی در دوران بلوغ، به ‌ویژه در سنین پایین، می‌تواند پیامدهای جسمانی، روانی و اجتماعی بسیار سنگینی را به ‌همراه داشته باشد. این پیامدها شامل ابتلا به عفونت‌های مقاربتی (STIs)، بارداری ناخواسته و اثرات منفی احتمالی بر سلامت روان نوجوان هستند.

علاوه بر آن، شروع زودهنگام فعالیت جنسی ممکن است در آینده به رفتارهای جنسی پرخطر منجر شود و روند شکل‌گیری سالم شخصیت اجتماعی و عاطفی  فرد را مختل کند.

نحوه برخورد با دختر در سن بلوغ

سن بلوغ دختران دورانی سرشار از تغییرات و احساسات ناگهانی و ناشناخته است. به همین سبب روحیه نوجوانان به شدت حساس می‌شود و صحبت کردن با آن‌ها نیز دشوارتر خواهد شد. اگر در حال حاضر والد یک نوجوان هستید که در دوران بلوغ خود قرار دارد، ممکن است فرزندتان بخواهد فاصله بیشتری از شما بگیرد که این موضوع کاملاً طبیعی است. بهترین عکس‌العمل در در این دوران تشویق به استقلال و حمایت از نوجوانان است. به طوری که با فراهم کردن بستری امن و دوستانه آن‌ها را تنها حمایت کنید و آگاهی آن‌ها را افزایش دهید.

صحبت کردن با کودکی که در حال گذر از بلوغ است ممکن است دشوار باشد، اما بسیار مهم است که درباره پریود، مراحل بلوغ دختران و سیستم تولید مثل زنان با آن‌ها صحبت کنید. متخصصان توصیه می‌کنند که این گفت‌وگوها پیش از شروع تغییرات جسمی انجام شوند تا دختران در سنین پیش‌نوجوانی و نوجوانی آمادگی بیشتری داشته باشند و هنگام آغاز بلوغ احساس راحتی و آرامش کنند. مباحثی که باید در گفت و گوهای خود به آن‌ها بپردازید عبارتند از:

• قاعدگی چیست

• چه تغییرات جسمی و احساسی ممکن است در طول چرخه تجربه کند

• چگونه می‌تواند برای این تغییرات آماده باشد

• اطمینان دادن به او هنگام مواجهه با ترس، سردرگمی یا احساسات پیچیده مرتبط با بلوغ

• الگوی بدن خود و پیروی از سبک زندگی سالم

• سلامت جنسی و روابط ایمن

یکی دیگر از نکات مهم در این گفتگوها، استفاده از واژه‌های صحیح و علمی آناتومیک است. بسیاری از ما عادت داریم از عباراتی مثل «قسمت‌های خصوصی» یا اصطلاحات رایج برای اندام‌های جنسی استفاده کنیم در صورتی که آموزش درست و سالم ایجاب می‌کند که از واژه‌هایی مانند واژن، سینه، چرخه قاعدگی یا پریود استفاده کنیم. این کار به طبیعی جلوه دادن تغییرات دوران بلوغ کمک می‌کند و باعث می‌شود دختران احساس اعتماد به نفس و آرامش بیشتری نسبت به بدن خود داشته باشند.

علاوه بر آن به یاد داشته باشید که احترام گذاشتن به نیاز او برای داشتن یک حریم خصوصی و دخالت به موقع در مسائل ایمنی و تعیین مرزهای مناسب امری بسیار حساس و پراهمیت است.

رفتارها و عکس‌العمل‌‌های شدید و ناآگاهانه با دختران در سن بلوغ می‌تواند آسیب‌های جدی به دنبال داشته باشد و طرز فکر و احساسات آن‌ها تحت تاثیر قرار دهد. به همین دلیل، مطالعه درباره سن بلوغ دختران و مشورت با روان‌شناسان این حوزه یک حرکت هوشمندانه است که شما را به فرزندتان نزدیک‌تر می‌کند.

اپلیکیشن ایمپو با فراهم کردن بستری امن و خصوصی این فرصت را به شما می‌دهد تا در فضای اشتراک تجربه با سایر والدین مشورت کنید و از تجربیات آن‌ها استفاده کنید. علاوه بر آن در بخش کلینیک آنلاین ایمپو می‌توانید با متخصصین و کارشناسان گفت و گو کنید و به طور حرفه‌ای به تربیت و راهنمایی فرزندتان بپردازید.

کلام آخر

سن بلوغ دختران دوره‌ای طبیعی اما بسیار حساس و پر حادثه است که در آن بدن، ذهن و احساسات دستخوش تغییرات اساسی می‌شوند. بلوغ دختران معمولا از سن ۱۳ الی ۱۵ سالگی با رشد و نمایان شدن سینه‌ها شروع می‌شود و در سنین ۱۵ تا ۱۷ سالگی با تثبیت روند رشد و منظم شدن چرخه قاعدگی به پایان می‌رسد.

با این حال باید به یاد داشته باشید که سن بلوغ دختران و سرعت پیشرفت آن از فردی به فردی‌ دیگر تفاوت دارد و به عواملی از جمله شرایط و محیط زندگی و البته ژنتیک آن‌ها بستگی دارد. به همین سبب توصیه می‌کنیم که علائم و سرعت بلوغ خود را با دیگران مقایسه نکنید و به بدن خود اعتماد کنید.

آگاهی از سن شروع و پایان بلوغ، شناخت علائم زودرس یا دیررس، مراحل رشد سینه، تغییرات جسمی، احساسی و جنسی، و نحوه صحبت و همراهی صحیح با نوجوان، نقش مهمی در سلامت روانی و جسمی دختران دارد. والدینی که با درک و آرامش در کنار فرزندان خود قرار می‌گیرند، نه‌تنها عبور از این مرحله را آسان‌تر می‌کنند، بلکه اعتماد‌به‌نفس و حس امنیت را در آن‌ها تقویت خواهند کرد.

اپلیکیشن ایمپو بزرگترین اپلیکیشن سلامت زنان بهترین همراه  شما در این دوره است. ایمپو با ابزارهایی مانند کلینیک آنلاین، مقالات به روز، تقویم قاعدگی و توصیه‌های شخصی‌سازی شده به شما کمک می‌کند تا با آگاهی و آرامش کامل این دوره حساس از زندگی خود سپری کنید و به سلامت وارد مراحل بعدی شوید.

منابع

Parents.com/ Medline plus/ my.clevelandclinic./NHS/  Health Direct/ Healthy Children/ Hopkins medicine/ Stanford Childrens/ Mayo clinic/ Healthline