راهنمای جامع معاینه بیضه و نحوه انجام خودآزمایی بیضه

سلامتی مهم‌ترین دارایی تمام موجودات است که برای حفظ بقا و تولید مثل به آن احتیاج دارند. رعایت نکات بهداشتی، سبک زندگی سالم، تغذیه مناسب و معاینات منظم و مداوم همگی از اقداماتی هستند که برای حفظ سلامتی و پیشگیری از بیماری‌ها الزامی است. دستگاه تناسلی مردان و بیضه‌ها یکی از مهم‌ترین بخش‌های بدن هستند که باید به طور مکرر تحت خودآزمایی و معاینه قرار گیرند تا از پیشرفت بیماری‌های مانند سرطان بیضه، افتادگی و بیضه نزول نکرده جلوگیری شود.

«معاینه بیضه»، یکی از روش‌های ساده و حیاتی برای شناسایی زودهنگام هرگونه تغییر غیر طبیعی در بافت یا شکل بیضه‌هاست. این معاینه که به‌صورت خودآزمایی در منزل یا توسط پزشک قابل انجام است، به تشخیص به‌موقع مشکلاتی مانند توده‌ها، کیست‌ها، واریکوسل یا حتی علائم اولیه سرطان بیضه کمک می‌کند.

در این مقاله به طور کامل به موضوع «خودآزمایی بیضه»، مراحل آن و علائم هشدار و نکات اساسی آن می‌پردازیم و به سوالات شما پاسخ خواهیم داد.

خودآزمایی بیضه چیست؟

خودآزمایی بیضه یا testicular self-examination یک معاینه آسان و چندمرحله‌ای برای بررسی بیضه‌‌ها است. در معاینه خانگی بیضه‌ها، فرد به طور منظم بیضه‌های خود را از نظر ظاهری و با کمک لمس بررسی می‌کند. این معاینه این امکان را به شما می‌دهد تا به وضعیت طبیعی بیضه‌های خود مسلط باشید و در صورت بروز هرگونه تغییر ظاهری، ایجاد توده‌های غیر طبیعی یا ابتلا به سرطان بیضه، سریعا متوجه این تغییرات شوید.

چرا انجام معاینه بیضه مهم است؟

بیضه‌ها به‌دلیل ساختار خاص و موقعیت آناتومیکی، در معرض مشکلاتی قرار دارند که بسیاری از آن‌ها بدون درد یا علامت ظاهری شروع می‌شوند. معاینه منظم بیضه کمک می‌کند تا تغییرات نامحسوس یا تدریجی، که گاهی نشان‌دهنده آغاز یک مشکل جدی‌اند، زودتر تشخیص داده شود.

تغییراتی از جمله برخی از بیماری‌هایی که با معاینه بیضه قابل شناسایی‌اند می‌توان به واریکوسل، فتق بیضه و سرطان بیضه اشاره کرد. بدون معاینه منظم، این موارد ممکن است دیر تشخیص داده شوند و زمان طلایی درمان از دست برود. خودآگاهی نسبت به وضعیت طبیعی بیضه‌ها، مهم‌ترین ابزار پیشگیری و واکنش سریع در برابر این بیماری‌ها محسوب می‌شود.

چه کسانی باید معاینه بیضه را انجام دهند؟

اگرچه خودآزمایی بیضه اغلب به عنوان روشی برای تشخیص دقیق سرطان بیضه تبلیغ می‌شود اما شواهدی وجود ندارد که نشان دهد این کار باعث کاهش خطر مرگ و میر ناشی از این بیماری شده است؛ اما به طور کلی همه مردان از سنین 15 الی 35 سال بالغ باید به طور مرتب بیضه‌های خود را چک کنند. 

با وجود این که این سرطان نادر است اما در مراحل اولیه راحت‌تر درمان می‌شود؛ بنابراین انجام مرتب خودآزمایی بیضه بسیار اهمیت دارد.معاینه خانگی بیضه‌ها در افرادی که سابقه ابتلا به سرطان بیضه دارند یا اکنون با آن دست و پنجه نرم می‌کنند نیز مفید است و نباید متوقف شود؛ چرا که امکان ابتلای مجدد این افراد به سرطان بیضه 1 در 25 است. علاوه بر این، وجود این بیماری در بستگان درجه اول(برادر، پدر) ریسک خطر را افزایش می‌دهد.

مردانی که در زمان تولد خود به اختلال بیضه نزول نکرده مبتلا هستند 3 تا 8 برابر بیشتر در خطر ابتلا به سرطان بیضه قرار دارند. همچنین، برخی مطالعات نشان داده‌اند مردانی که با اختلال ناباروری روبه‌رو هستند نیز بیشتر در معرض این سرطان قرار دارند؛ بنابراین، آگاهی از علائم و عوارض سرطان بیضه علاوه بر انجام مداوم خودآزمایی بیضه بسیار پر اهمیت است.

با این حال، احساس نگرانی، اضطراب یا ترس از ابتلا به بیماری، می‌تواند ذهن را درگیر و سلامت روان را تحت تاثیر قرار دهد.اگر دچار تردید یا نگرانی شدید، حتما با روان‌شناس متخصص مشورت کنید؛ مشاوره به‌موقع فشار روانی ناشی از ابهام یا ترس را کاهش داده و کمک می‌کند با آسودگی خاطر به دنبال درمان مناسب بروید. در ایمپو می‌توانید به‌سادگی و به صورت آنلاین با متخصصان معتبر گفت‌وگو کنید.

دیگر مشکلات رایج بیضه که با خودآزمایی تشخیص داده می‌شود

با توجه به اینکه سرطان بیضه، یکی از سرطان‌های نادر است، با مشاهده هر علامت غیرطبیعی در خودآزمایی بیضه نباید نگران ابتلا به سرطان بیضه شوید. برخی از مشکلات دیگر که ممکن است شرایط بیضه را تحت تاثیر قرار دهد، عبارتند از:

• آب آوردن بیضه که ناشی از تجمع غیرطبیعی مایعات است اما معمولا بی‌خطر بوده و جای نگرانی ندارد.

• واریکوسل یا واریس رگ‌های بیضه‌ که در حدود 10 تا 15 درصد مردان به آن مبتلا می‌شوند

• تجمع لخته خون در بیضه‌ها که ممکن است در اثر ضربه به وجود آمده باشد

• عفونت اپیدیدیم، بیضه یا هردو که منجر به التهاب و درد می‌شود

• پیچ‌خوردگی بیضه که در اثر پیچیدن مجاری و توقف جریان خون ایجاد می‌شود. این وضعیت معمولا بسیار دردناک است و به اقدامات پزشکی و اورژانسی احتیاج دارد

• بیضه‌های نزول نکرده

• فتق بیضه

این دسته از مشکلات بیضه به کمک خودآزمایی منظم بیضه تشخیص داده شده می‌شوند و معمولا به راحتی قابل درمان هستند؛ با این حال نباید بررسی پزشکی و درمان آن‌ها به تعویق انداخت.

آشنایی با آناتومی بیضه برای خودآزمایی

پیش از اقدام به خودآزمایی بیضه، بهتر است ابتدا با آناتومی آن‌ها آشنا شده و بافت و ساختار آن را به خوبی بشناسید. همانطور که در عکس بیضه سالم مشاهده می‌کنید، بیضه‌ها غدد جنسی کوچک و بیضی شکل در دستگاه تناسلی مردان هستند که در داخل کیسه بیضه قرار گرفته‌اند؛ این غدد، وظیفه تولید هورمون‌های جنسی و اسپرم را بر عهده دارند. اجزای اصلی بیضه‌ها عبارتند از:

• بیضه

سطح بیضه نرم و انعطاف‌پذیر است و لمس آن دردناک نیست. در هنگام لمس، بیضه‌ها باید بدون برآمدگی یا توده غیر طبیعی باشند.

• اپیدیدیم

اپیدیم، یک لوله باریک و نرم است که در پشت و بالای هر بیضه قرار دارد که اسپرم‌ها در آن بالغ می‌شوند. هنگام لمس اپیدیدیم، یک ریسمان باریک یا یک نوار نرم در بالای بیضه حس می‌شود که طبیعی بوده و نباید با توده اشتباه گرفته شود.

• طناب اسپرماتیک

مجموعه‌ای از عروق خونی، اعصاب و لوله‌های حمل اسپرم است که از هر بیضه به داخل بدن می‌رود. هنگام لمس، ممکن است به شکل یک لوله نرم و انعطاف‌پذیر در بالای بیضه احساس شود.

• اسکروتوم

اسکروتوم یا کیسه بیضه، کیسه‌ای است که بیضه‌ها را در خود نگه می‌دارد. این کیسه در برابر گرما و سرما واکنش نشان می‌دهد و ممکن است بیضه‌ها را بالا یا پایین ببرد.

معاینه بیضه چه زمانی باید انجام شود؟

انجام معاینه خانگی بیضه‌ها یک بار در ماه توصیه می‌شود که این خودآزمایی تنها چند دقیقه زمان می‌برد و به راحتی قابل اجرا است. علاوه بر آن متخصصان پیشنهاد می‌کنند که معاینه دقیق بیضه توسط پزشک نیز باید یک بار در سال انجام شود.

مراحل معاینه بیضه در خانه توسط خود

معاینه بیضه به آماده‌سازی قابل توجهی احتیاج ندارد؛ با این حال، معمولا توصیه می‌شود خودآزمایی بیضه به‌ صورت ایستاده و ترجیحا حین استحمام یا بلافاصله پس از آن انجام شود. چرا که بیضه‌ها در دمای معینی شروع به تولید اسپرم کرده و آب گرم حمام به شل شدن کیسه بیضه و قرارگیری در این دما کمک می‌کند. مراحل معاینه بیضه در خانه عبارتند از:

1. انتخاب زمان مناسب

مطمئن شوید که کیسه بیضه در دمای گرم و طبیعی قرار دارد. توصیه می‌شود که این تست را در حالتی که احساس سرما می‌کنید انجام ندهید.

2. ایستادن مقابل آینه

در مقابل آینه بایستید. آلت تناسلی خود را کنار زده و ابتدا بافت کیسه‌های بیضه را با دقت مشاهده و بررسی کنید.

3. بررسی بیضه‌ها

به آرامی یک بیضه را با استفاده از انگشتان و شست هر دو دست بچرخانید و تمام ابعاد آن را بررسی و لمس کنید. به لمس قسمت زیرین کیسه بیضه بپردازید تا اپیدیدیمی را که در پشت بیضه قرار دارد پیدا کنید. این قسمت به هنگام لمس باید شبیه دسته کوچکی از لوله‌های به هم پیچ خورده یا طناب باشد.

4. بررسی اندازه بیضه

توجه داشته باشید که وجود اندکی تفاوت در اندازه بیضه‌ها نسبت به یکدیگر کاملا طبیعی است و جای نگرانی ندارد. طول یک بیضه‌ طبیعی در فردی پس از سن بلوغ، حدود 4 الی 5 سانتی‌‌متر و عرض 2 الی 3 سانتی‌متر است. با این حال، لازم به ذکر است که اندازه بیضه‌ها به عوامل متنوعی از جمله سن و میزان بلوغ بستگی دارد.

5. بررسی احساس درد یا فشار

در طول معاینه، به احساس درد، فشار یا کشیدگی در هر قسمت توجه کنید. درد ممکن است التهاب، عفونت یا سایر اختلالات مانند فتق بیضه را نشان دهد.

این مراحل را به ترتیب و با دقت برای بیضه‌ دیگر خود نیز انجام دهید و نسبت به هم مقایسه کنید. معاینه مداوم بیضه‌ها به شما کمک می‌کند تا تغییرات آن را در هر بار معاینه متوجه شوید و در صورت نیاز به بررسی‌های پزشکی بپردازید.

در معاینه بیضه چه علائمی هشدار دهنده هستند؟

توجه به هر علامت غیرطبیعی در حین خودآزمایی بیضه ضروری است زیرا ممکن است نشانه‌ای از مراحل اولیه بروز سرطان بیضه باشد. این علائم عبارت‌اند از:

• احساس سنگینی غیرطبیعی در کیسه بیضه

• درد مداوم در بیضه

• توده یا تورم در داخل بیضه یا روی آن

• تغییر در اندازه بیضه

• تغییر ظاهری بیضه

• احساس تغییر در بافت همیشگی بیضه

نادیده نگرفتن هر یک از این علائم می‌تواند شما را به درمان بیماری احتمالی نزدیک‌تر کند.

چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟

با وجود اینکه مراجعه به متخصص یکبار در ماه برای چکاپ و اطمینان از سلامتی ضروری است؛ با این حال مشاهده برخی از علائم و تغییرات هنگام معاینه بیضه توسط خود، احتیاج به بررسی و معاینات دقیق و تشخیص پزشک دارد. برخی از این علائم عبارتند از:

• درد ناگهانی و شدید بیضه

• تورم بیضه

• احساس توده در بیضه

• درد بیضه که بیش از یک ساعت طول بکشد

• درد بیضه همراه با تب یا استفراغ

• آسیب یا ضربه به بیضه

• احساس سنگینی در کیسه بیضه

• حساسیت بیضه‌ها به لمس

معاینه بیضه توسط پزشک چگونه است؟

معاینه بیضه توسط پزشک یک روش ساده، سریع و بدون درد برای بررسی دقیق‌تر سلامت بیضه‌ها و تشخیص زودهنگام بیماری‌های مرتبط به آن است. این معاینه معمولا توسط پزشک عمومی یا اورولوژیست و در محیطی امن و خصوصی انجام می‌شود. مراحل معاینه بیضه توسط پزشک معمولا شامل موارد زیر است:

1. در معاینه بیضه، پزشک ابتدا شرح حال کاملی از سوابق پزشکی شما دریافت می‌‌کند. همچنین، سوالاتی درباره سابقه بیماری‌های تناسلی، درد یا ناراحتی در بیضه‌ها، تغییرات قابل لمس، سابقه ضربه، ناباروری یا توده مشکوک مطرح می‌کند.

2. در مرحله دوم معاینه، پزشک ابتدا ظاهر کیسه بیضه را بررسی می‌کند و تقارن دو طرف، وجود التهاب، قرمزی، تورم یا زخم‌ها ارزیابی می‌شود.

3. در معاینه لمسی، پزشک با استفاده از انگشتان، به آرامی هر بیضه را به‌طور جداگانه لمس می‌کند تا اندازه، قوام، یکنواختی و وجود هرگونه توده، سفتی یا ناهنجاری را بررسی کند. همچنین طناب اسپرماتیک و اپیدیدیم نیز لمس می‌شوند.

4. در برخی موارد، برای تشخیص توده‌های پر از مایع از توده‌های جامد و سفت، پزشک با تاباندن نور از پشت کیسه بیضه بررسی می‌کند که آیا نور از توده عبور می‌کند یا خیر.

در صورتی که پزشک حین معاینه بیضه، توده یا ناهنجاری مشاهده کند، ممکن است درخواست سونوگرافی بیضه یا آزمایش خون کند تا تشخیص دقیق‌تری انجام گیرد؛ تا در صورت نیاز و هرچه سریع‌تر درمان آغاز شود.

با این حال، فراموش نکنید که مسائل مرتبط با سلامت بیضه تنها جسمی نیستند. اگر به‌دلیل نگرانی از بیماری، ناباروری یا تغییر در ظاهر و عملکرد جنسی احساس اضطراب، کاهش اعتمادبه‌نفس یا اختلال در رابطه جنسی دارید، مراجعه به سکس‌تراپ می‌تواند به شما کمک کند تا با آرامش بیشتری این مسیر را طی کنید. شما می‌توانید با بهترین سکس‌تراپیست‌های ایمپو مشورت و گفت‌وگو کنید.

معاینه بیضه نوزاد

معاینه بیضه در نوزادان برای بررسی وضعیت قرارگیری و حضور بیضه‌ها در کیسه‌های بیضه است. با توجه به اینکه بیضه‌ها معمولا در مراحل پایانی تکامل جنین یا پس از تولد، به داخل کیسه بیضه نزول می‌کنند، معاینه بیضه یکی از معاینات مرسوم نوزادان است.

در این معاینه، اندازه، شکل و موقعیت بیضه‌ها بررسی شده و در صورت مشاهده علائم غیرطبیعی یا عدم احساس بیضه‌ها داخل کیسه‌ها، پزشک به معاینات بیشتر جهت بررسی خطر ابتلا به بیضه نزول نکرده می‌پردازد.

کلام آخر

خودآزمایی بیضه یکی از ساده‌ترین روش‌های پایش سلامت بیضه است که انجام آن به صورت منظم می‌تواند به تشخیص زودهنگام هرگونه علائم غیرطبیعی بیضه کمک کند. علاوه بر آن، انجام این خودآزمایی این امکان را به شما می‌دهد تا در سریع‌ترین زمان ممکن نسبت به تشخیص و درمان بیماری‌های جدی‌تری همچون سرطان بیضه اقدام کنید.

متخصصین اورولوژی توصیه می‌کنند که مردان و پسران بالای 15 سال، یک بار در ماه به معاینه خانگی بیضه‌ها بپردازند و سالی یکبار برای معاینات دقیق‌تر به متخصص مراجعه کنند. شما می‌توانید در صورت مشاهده هرگونه تغییرات غیرطبیعی، با متخصصین ایمپو مشورت کنید.

منابع

Better Health/ Urology health/ My Cleveland Clinic/ Baus.org