ماموگرافی چیست؟ (انواع، چگونگی، کاربردها، مزایا و خطرات)

ماموگرافی یک روش تصویربرداری از سینه است که با استفاده از پرتوهای خفیف اشعه ایکس انجام می‌شود. مقدار این اشعه زیاد نیست و خطری برای بدن ایجاد نمی‌کند. ماموگرافی از سن 40 سالگی یک روش غربالگری برای سرطان سینه، محسوب می‌شود. افرادی که سابقه خانوادگی سرطان سینه یا تخمدان دارند، بهتر است از سنین پایین‌‌تر به صورت دوره‌ای‌ آن را انجام دهند.

همچنین، ماموگرافی تشخیصی در شرایطی که فرد علائمی از قبیل درد سینه، لمس توده غیرطبیعی، تغییرات غیرطبیعی پوست این ناحیه و نوک سینه فرورفته دارد، انجام می‌شود. درصورتی‌که جواب مشکوک باشد، پزشک به‌منظور بررسی بیشتر بیوپسی و سونوگرافی تجویز می‌کند.

ماموگرافی چیست؟

ماموگرافی نوعی تصویربرداری از بافت سینه با استفاده از اشعه ایکس (با دوز پایین) است. این روش به‌عنوان نوعی غربالگری سرطان سینه انجام می‌شود؛ به‌عبارت‌دیگر ماموگرافی همراه با معاینات منظم و خودآزمایی ماهیانه سینه، در تشخیص زودهنگام سرطان سینه بسیار موثر هستند. برای اطلاعات بیشتر، بهتر است مقاله تست سرطان سینه در منزل را مطالعه کنید.

علاوه‌برآن، اگر علائمی از قبیل درد، ترشح از نوک سینه، تغییرات پوستی سینه و توده دارید، پزشک برای بررسی هرگونه ناهنجاری، ماموگرافی تشخیصی برای شما انجام می‌دهد. در هر دو نوع تشخیصی و غربالگری از یک نوع دستگاه استفاده می‌شود، اما در حالت تشخیصی، از تکنیک‌های بیشتری موقع عکس‌برداری استفاده می‌شود.

بهتر است بدانید که بعد از سرطان پوست، سرطان سینه شایع‌ترین سرطانی است که در خانم‌ها مشاهده می‌شود؛ بنابراین انجام سالانه غربالگری بعد از 40 سالگی اهمیت زیادی دارد. لازم به ذکر است که در این روش فقط وجود بافت غیر طبیعی در سینه نشان داده می‌شود؛ اما سرطانی بودن یا نبودن آن مشخص نیست. با توجه به جواب، پزشک تصمیم می‌گیرد که شما به آزمایشات بیشتری مانند بیوپسی سینه نیاز دارید یا خیر. بیوپسی، سرطانی بودن بافت غیرطبیعی را مشخص می‌کند.

برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد علائم سرطان سینه و روش‌های تشخیص آن پیشنهاد می‌کنیم مقاله مربوطه را مطالعه کنید.

انواع ماموگرافی چیست؟

انواع اصلی ماموگرافی به شرح زیر است:

• دیجیتال دوبعدی

ماموگرافی دیجیتال جایگزین حالت معمولی یا آنالوگ است. در هر دو مدل از اشعه ایکس برای عکس‌برداری از سینه استفاده می‌شود؛ اما نوع دیجیتال نسبت به آنالوگ، حساسیت و دقت بالاتری دارد. در نوع دیجیتال تصاویر به‌صورت فایل الکترونیکی در کامپیوتر ذخیره می‌شود و پزشک بهتر می‌تواند آن‌ها را ارزیابی و بررسی کند.

در ماموگرافی دیجیتال دوبعدی، حداقل دو تصویر از هر سینه در زوایا مختلف‌ گرفته می‌شود و یک نمای دوبعدی را ارائه می‌دهد.

• دیجیتال سه‌بعدی یا توموسنتز سینه (DBT)

توموسنتز سینه دیجیتال (DBT) با استفاده از اشعه ایکس، تصویری سه‌بعدی از زوایا مختلف سینه ایجاد می‌کند. این روش نوع جدیدتری از ماموگرافی است که در آن هر سینه یک‌بار فشرده می‌شود و دستگاه بر روی قوس سینه حرکت داده می‌شود. در کامپیوتر، تصاویر ایجاد شده کنارهم قرار می‌گیرند و پزشک می‌تواند بافت سینه را با وضوح بیشتری در حالت سه‌بعدی بررسی کند.

تحقیقات نشان داده است که حالت دیجیتال سه‌بعدی، در تشخیص سرطان‌های با گرید پایین دقت بیشتری دارد و احتمال ایجاد جواب مثبت کاذب را کاهش می‌دهد. باتوجه‌به مزایا ذکر شده، این روش به‌سرعت در حال تبدیل به بهترین گزینه برای اهداف غربالگری و تشخیصی است.

 ماموگرافی چگونه انجام می‌شود؟

برای انجام ماموگرافی نیازی به ناشتا بودن نیست؛ اما تکنسین رادیولوژی از شما می‌خواهد که تمامی جواهرات و لباس‌های بالاتنه خود را در بیاورید و لباسی مخصوص بپوشید. دستگاه ماموگرافی از دو صفحه موازی تشکیل شده است. شما درحالی‌که روبه‌رو دستگاه ایستاده‌اید، باید هر بار یکی از سینه‌ها را روی صفحه نگهدارنده قرار دهید. سینه روی صفحه پایینی قرار داده می‌شود و صفحه بالایی روی آن قرار می‌گیرد و سینه را فشرده می‌کند.

با این کار سینه حالتی صاف پیدا می‌کند و با فشرده‌شدن آن، تمامی قسمت‌ها در معرض اشعه ایکس قرار می‌گیرد؛ درنتیجه اگر توده‌ای‌ در قسمت‌‌هایی از سینه وجود داشته باشد، به‌خوبی عکس‌برداری و مشخص می‌شود.

میزان فشردگی را تکنسین رادیولوژی تنظیم می‌کند. این فشرده‌شدن گاهی باعث ترس و احساس درد بیمار می‌شود، اما باید بدانید که این عمل فقط 3 تا 5 ثانیه زمان می‌برد و به سرعت تمام می‌شود.

فراموش نکنید که هنگام عکس‌برداری آرام و بی‌حرکت بایستد و حتی بهتر است نفس خود را حبس کنید. حبس‌کردن نفس باعث وضوح بهتر عکس می‌شود. در این روش، از چهار زاویه، دو عکس مستقیم و دو عکس از پهلوگرفته می‌شود. به‌طورکلی، این روش حدود 15 تا 20 دقیقه زمان می‌برد، اما اگر مشکلی در عکس‌ها دیده شود، شاید نیاز باشد که عکس‌های بیشتری گرفته شود و کمی بیشتر طول می‌کشد.

آیا ماموگرافی درد دارد؟

باتوجه‌به اینکه سینه هنگام ماموگرافی اندکی فشرده می‌شود، برخی از افراد ممکن است احساس درد یا ناراحتی کنند؛ اما خبر خوب این است که فشرده‌سازی سینه‌ها فقط چند ثانیه طول می‌کشد و به‌سرعت تمام می‌شود؛ بااین‌حال اگر درد شدیدی احساس کردید، حتما به تکنسین رادیولوژی اطلاع دهید.

میزان درد به عواملی از قبیل اندازه و تراکم سینه، میزان فشرده‌سازی و مهارت تکنسین رادیولوژی بستگی دارد. همچنین، اگر پریود یا pms هستید، ممکن است سینه‌های شما کمی حساس‌‌تر باشد.

آمادگی قبل از ماموگرافی

برای انجام ماموگرافی، نیازی به ناشتا بودن یا قطع مصرف دارویی خاص ندارید؛ بنابراین روال عادی زندگی خود را داشته باشید. اگر باردار یا در دوران شیردهی هستید، حتما به پزشک خود اطلاع دهید. همچنین، بهتر است ماموگرافی را در هفته قبل از پریود یا در طول این دوران انجام ندهید. سینه‌های شما در طول قاعدگی یا نزدیک به آن، حساس‌‌تر است؛ ازاین‌رو احتمال دارد انجام این روش در این دوران برای شما دردناک باشد.

فراموش نکنید که اگر پروتز سینه دارید یا اخیرا واکسن زده‌اید، حتما به تکنسین رادیولوژی و پزشک خود اطلاع دهید. افرادی که پروتز سینه دارند، باید در مراکزی که مجهز به دستگاه‌های دقیق‌‌تر و پرسنل ماهرتر هستند، ماموگرافی را انجام دهند. پروتزهای سینه مخصوصا نوع سیلیکونی و سالینی شفاف نیستند و با وجود آن‌ها نمی‌توان عکس واضح و شفافی تهیه کرد؛ مخصوصا اگر این پروتزها در جلو سینه قرار گرفته باشند. فقط یک رادیولوژیست ماهر می‌داند که چطور باید در این شرایط عکس‌برداری را انجام دهد تا فشار زیاد و صدمه‌ای‌ به پروتزها وارد نشود.

همچنین، قبل از ماموگرافی، از مام‌های ضدتعریق، عطر، لوسیون، پماد یا کرم استفاده نکنید؛‌ این محصولات می‌توانند در دقت تصاویر اختلال ایجاد کنند. در آخر، اگر قبلا این روش را انجام داده‌اید، سوابق پزشکی خود را به همراه داشته باشید.

ماموگرافی در دوران بارداری و شیردهی

در دوران بارداری و شیردهی و حتی تا سه ماه بعد از اتمام دوره شیردهی، بهتر است ماموگرافی انجام نشود؛ زیرا به‌خاطر تراکم بالا بافت سینه، احتمال جواب منفی کاذب زیاد است. درصورتی‌که فرد علائمی در سینه‌ها دارد، ‌ ابتدا باید سونوگرافی برای بررسی بیشتر انجام شود. اگر در سونوگرافی بافتی غیرطبیعی مشاهده شد، با رعایت نکات ایمنی می‌توان ماموگرافی انجام داد.

ماموگرافی در دوران پسا قاعدگی

ماموگرافی در دوران پسا قاعدگی یا یائسگی از اهمیت بالایی برخوردار است. توصیه می‌شود در 40 سالگی این روش غربالگری انجام شود؛ در صورت نداشتن مشکل، لازم است که هر دوسال یک بار تکرار شود و در صورت وجود مشکل، باید آن را سالانه انجام دهید. تکرارسالانه‌ این روش به سابقه‌ی خانوادگی، سن، دوره‌ پساقاعدگی و نتیجه عکس‌برداری‌های قبلی بستگی دارد.

چه زمانی ماموگرافی تجویز می‌شود؟

ماموگرافی تشخیصی در صورتی تجویز می‌شود که فرد علائم زیر را داشته باشد:

• درد سینه

• لمس توده غیرطبیعی در سینه

• فرورفتن نوک سینه

• غیرطبیعی بودن پوست سینه و نواحی نوک آن

• ترشح غیرطبیعی و خودبه‌خودی از نوک سینه

علاوه‌برآن، به‌منظور غربالگری سرطان سینه، انجام ماموگرافی به‌صورت منظم، از سن 40 سالگی توصیه می‌شود. در خانم‌هایی که خطر ابتلا به سرطان سینه در آن‌ها بیشتر است، توصیه می‌شود غربالگری را از سنین پایین‌‌تر شروع کنند. به این ترتیب اگر هر یک از موارد زیر شامل حال شما می‌شود، حتما با پزشک خود در مورد زمان شروع غربالگری سالانه مشورت کنید:

•  داشتن سابقه سرطان سینه
• داشتن سابقه خانوادگی سرطان سینه یا تخمدان
•  داشتن برخی از بیماری‌های خوش‌خیم مانند هایپر پلازی آتیپیک مجرا 
• داشتن سینه‌های متراکم

به‌طورکلی توصیه می‌شود که خانم‌ها از سن 40 سالگی، به طور منظم، هر یک یا دو سال ماموگرافی انجام دهند. شما می‌توانید سوالات تخصصی‌‌تر خود را در این مورد، از پزشکان اپلیکیشن ایمپو، به صورت آنلاین بپرسید. ایمپو یک اپلیکیشن در حوزه سلامت بانوان است که تاریخ پریود، pms و دوره باروری را برای شما محاسبه می‌کند.

با استفاده از اپلیکیشن ایمپو و آگاهی از تاریخ پریود و pms می‌توانید بهتر برای زمان انجام ماموگرافی خود برنامه‌ریزی کنید. همچنین، ایمپو با ارسال پیام‌های خودمراقبتی اختصاصی، به شما یادآوری می‌کند که همواره مراقب سلامتی خود باشید.

قدم اول برای مراقبت از خودت، شناخت درست بدنته، ایمپو رو نصب کن تا تو این مسیر همراهت باشه.

نصب اپلیکیشن ایمپو

فواید ماموگرافی چیست؟

ماموگرافی به تشخیص سرطان در مراحل اولیه آن کمک می‌کند؛ در این حالت شانس بهبودی و درمان افزایش می‌یابد. در مراحل پیشرفته که سرطان به قسمت‌های دیگر متاستاز می‌دهد، بهبودی سخت و حتی در مواردی غیرقابل‌درمان است.

نتیجه ماموگرافی 85 تا 90 درصد مواقع دقیق است و می‌توان ناهنجاری‌های سینه را قبل از اینکه به اندازه‌ای‌ بزرگ شوند که قابل لمس گردند، تشخیص داد. به این ترتیب، ماموگرافی یک روش تشخیصی زود هنگام است که می‌تواند جان بسیاری از بیماران را نجات دهد؛ با این حال فراموش نکنید که این روش جایگزین معاینه فیزیکی توسط متخصص نیست.

عوارض ماموگرافی چیست؟

ماموگرافی بی‌خطر محسوب می‌شود؛ زیرا در این روش در معرض مقدار بسیار کمی اشعه قرار می‌گیرید. درواقع، مزایا این روش نسبت به خطرات احتمالی آن بسیار بیشتر است. اگرچه نتیجه این روش بسیار دقیق است، اما نمی‌تواند همه سرطان‌ها را نشان دهد. در واقع برخی از سرطان‌هایی که با معاینه فیزیکی مشخص می‌شوند، در ماموگرافی ممکن است تشخیص داده نشوند. اگر توده خیلی کوچک یا در ناحیه‌ای‌ باشد که به‌سختی قابل تصویربرداری است (مانند زیر بغل)، دقت جواب کاهش می‌یابد.

همچنین، در خانم‌‌های 40 تا 50 ساله، احتمال جواب  مثبت کاذب، حدود 30 درصد است. در این صورت، باید اقدامات دیگری مانند سونوگرافی و بیوپسی انجام شود، که وقت و هزینه بر هستند. به طور کلی جواب مثبت کاذب‌ گاهی رخ می‌دهد؛ در این حالت بهتر است ماموگرافی مجدد تکرار شود و در صورت لزوم بیوپسی یا سونوگرافی انجام گردد.

تفسیر جواب ماموگرافی

نتیجه ماموگرافی معمولا در عرض چند روز آماده می‌شود. شما احتمالا یک نامه نتیجه دریافت می‌کنید که در آن اطلاعات اولیه ارائه می‌شود. این گزارش شما را از نتیجه طبیعی یا نیاز به بررسی بیشتر مطلع می‌کند. همچنین این گزارش حاوی اطلاعاتی در مورد تراکم سینه (میزان بافت فیبری و غده‌ای‌ نسبت به بافت چربی) است. هرچه سینه متراکم‌‌تر باشد، مشاهد بافت‌های غیرطبیعی دشوار‌‌تر است و خطر ابتلا به سرطان سینه نیز افزایش می‌یابد.

این اطلاعات در قالب یک سیستم قراردادی (BI-RADS) ارائه می‌شوند. در این سیستم نتایج به هفت دسته با شماره‌های صفر تا شش طبقه‌بندی می‌شوند. این دسته‌بندی به شرح زیر است:

1. 0BI-RADS‌ یا ناقص

در این حالت، ناهنجاری دیده شده ولی واضح نیست و باید اقدام تشخیصی دیگری انجام شود. در این موارد ماموگرافی‌های قبلی به رادیولوژیست کمک می‌کند تا ببیند آیا در طول زمان در این نواحی تغییراتی ایجاد شده است یا خیر!

2. BI-RADS 1 یا منفی

نتیجه منفی به این معنا است که هیچ توده یا ناهنجاری غیرطبیعی دیده نشده است.

3. 2 ‌ BI-RADS یا خوش‌خیم

تفسیر این نتیجه به این معنا است که رادیولوژیست یک توده خوش‌خیم و غیر سرطانی در سینه پیدا کرده است. این توده می‌تواند کلسیفیکاسیون خوش‌خیم، کیست سینه، غدد لنفاوی یا فیبروآدنوم باشد.

4. BI-RADS 3 یا احتمالا خوش‌خیم

در این نوع نتیجه توده‌ای‌ مشاهده شده که به‌احتمال زیاد خوش‌خیم و غیر سرطانی است. باتوجه‌به اینکه خوش‌خیمی توده قطعی نیست، پزشک احتمالا از شما می‌خواهد ماموگرافی را در فواصل کوتاه‌تری تکرار کنید تا مطمئن شود در طول زمان تغییری نکرده است.

5. BI-RADS 4 یا ماموگرافی مشکوک

در ماموگرافی مشکوک احتمال سرطان وجود دارد، اما بهتر است برای بررسی بیشتر بیوپسی انجام شود.

6. BI-RADS 5 یا بدخیم

در این حالت، بافت‌های غیرطبیعی مشاهده شده است که با احتمال زیاد بدخیم یا سرطانی هستند. این نتیجه نیاز به بیوپسی فوری دارد.

7. 6 BI-RADS یا پاسخ به درمان سرطان

اگر قبلا بیوپسی انجام داده‌اید و نتیجه بدخیم بوده است، پزشک برای بررسی اینکه چقدر بدن به درمان پاسخ داده است، ماموگرافی درخواست می‌کند.

ماموگرافی بهتر است یا سونوگرافی؟

پزشک باتوجه‌به شرایط فرد، ماموگرافی یا سونوگرافی را تجویز می‌کند و نمی‌توان گفت کدام یک نسبت به دیگری برتری دارد. در سونوگرافی با استفاده از امواج اولتراسوند تصویربرداری از سینه انجام می‌شود. برای خانم‌های زیر 35 سال، سونوگرافی دقیق‌‌تر است؛ اما در سنین بالا 35 سالگی ماموگرافی اغلب تجویز می‌شود.

همچنین، برای خانم‌هایی که ساختار سینه متراکم یا سابقه بافت اسکار دارند، سونوگرافی گزینه بهتری است. گاهی نیز پزشک، برای بررسی‌های دقیق‌‌تر بعد از ماموگرافی، سونوگرافی تجویز می‌کند. همچنین، سونوگرافی بهتر می‌تواند بافت‌های زیربغل و غدد لنفاوی آن ناحیه را بررسی کند. در جدول زیر به مزایا و معایب هر روش اشاره می‌کنیم:

سخن نهایی

ماموگرافی یک روش غربالگری سرطان سینه است که در آن به‌وسیله اشعه ایکس با درجه پایین تصویربرداری دوبعدی و سه‌بعدی از سینه انجام می‌شود. درصورتی‌که جواب ماموگرافی مشکوک باشد، پزشک برای بررسی بیشتر سونوگرافی و بیوپسی درخواست می‌کند.

انجام این روش بعد از 40 سالگی به طور سالانه، برای غربالگری سرطان سینه بسیار مهم است. در برخی از شرایط مانند داشتن سابقه خانوادگی سرطان سینه یا تخمدان و داشتن سینه‌های متراکم پزشک توصیه می‌کند از سنین پایین‌‌تر غربالگری را انجام دهید. همچنین در صورتی که علائمی از قبیل توده غیرطبیعی، درد سینه و نوک سینه فرورفته دارید، پزشک ماموگرافی تشخیصی را توصیه می‌کند.

شما می‌توانید با نصب اپلیکیشن ایمپو، تمامی سوالات خود را به‌صورت آنلاین از بهترین پزشکان بپرسید. ایمپو با توصیه‌های خودمراقبتی اختصاصی مانند یک دوست و مشاور همیشه کنار شماست.

یک زن آگاه به صدای بدنش گوش میده، ایمپو صدای بدن تو

نصب اپلیکیشن ایمپو

منابع

researchgate

 CLEVELAND CLINIC

HEALTHLINE

MAYO CLINIC

MEDICINE NET