احساس گناه بازمانده به چه معناست؟
در این مقاله میخوانید:
ازدست‌دادن دوستان و خانواده به‌خودی‌خود می‌تواند یکی از مهلک‌ترین ضربات روحی ممکن را به هرکسی وارد کند. تحمل این اتفاق تلخ، زمانی سخت‌تر خواهد شد که شما در حادثه‌ای غیرمنتظره، چند تن از عزیزان خود را هم‌زمان از دست بدهید.
درصورتی‌که شما تنها بازمانده‌ی یک حادثه باشید، ممکن است به احساس گناه بازمانده دچار شوید. در این بخش قصد داریم احساس گناه بازمانده را بررسی و راه‌های مناسبِ مواجهه با این احساس تلخ و آسیب‌زننده را عنوان کنیم.
در صورت داشتن اطلاعات کافی در این مورد می‌توانید به افرادی که در چنین موقعیتی قرارگرفته‌اند کمک کنید تا به زندگی بازگردند.
احساس گناه بازمانده چیست؟
احساس گناه بازمانده (Survivor’s guilt) به مجموعه‌ای از احساساتی همچون شرم، ناراحتی، عذاب وجدان، اضطراب و موارد مشابه گفته می‌شود که گریبان گیر فردی خواهد شد که از یک بلای تهدیدکننده، جان سالم به در برده است.
این احساس معمولاً در بازماندگان حوادثی همچون تصادف‌های رانندگی، بلایای طبیعی همچون زلزله و حتی افرادی که در جریان شیوع بیماری‌ها‌ی واگیرداری همچون کرونا جان سالم به دربرده‌اند مشاهده شده است.
این افراد معمولاً درگیر سوالاتی همچون موارد زیر هستند:
- چرا من زنده ماندم؟
- چرا نتوانستم برای نجات دیگران کاری کنم؟
- من لیاقت زنده‌بودن را داشته‌ام؟
- اگر من را نجات نداده بودند می‌توانستند به بقیه کمک کنند؟
ادامه‌دار شدن این خودخوری و سؤال و جواب‌های این‌چنینی ممکن است فرد را به منجلاب افسردگی بکشاند.
بیشتر بخوانید: کرونا و سوگ
دلیل بروز احساس گناه بازمانده
این‌طور نیست که تمام افرادی که از یک حادثه زنده بیرون می‌آیند درگیر احساس گناه بازمانده شوند. برخی ویژگی‌های شخصیتی، خانوادگی و نوع برخورد سایر افراد با فرد بازمانده به‌صورت مستقیم بر ایجاد این احساس گناه نقش دارد.
اغلب، افرادی که شخصیتی آسیب‌پذیر دارند، بیشتر در معرض این احساس ناخوشایند هستند. به‌عنوان‌مثال مصرف‌کنندگان مشروبات الکلی و مواد مخدر، افرادی که برای تصمیم‌گیری به دیگران وابسته هستند و یا افرادی که از حمایت عاطفی آشنایان و دوستان بی‌بهره‌اند بیشتر درگیر احساس گناه فرد بازمانده از حادثه خواهند شد. در ادامه به چند نوع احساس گناه بازمانده اشاره می‌کنیم، همراهمان باشید.
احساس گناه در مورد زنده بودن
فرد بازمانده ممکن است به خاطر این مسئله که عزیزانش رنج و درد شدیدی را تحمل کرده یا درنهایت جان خود را ازدست‌داده‌اند اما خود او درنهایت زنده مانده است دچار عذاب وجدان شود.
این فرد ممکن است زنده ماندن خود را به‌عنوان اثباتی بر ناعادلانه بودن دنیا ببیند. همچنین ممکن است خود را به‌جای سایر افراد بگذارد و از زبان آن‌ها اظهارنظرهایی منفی یا ترحم برانگیز در مورد خودش و حادثه‌ای که از سر گذرانده کند.
احساس گناه به خاطر کاری که انجام ندادید
فردی که درگیر احساس گناه بازمانده شده است ممکن است بارها و بارها اتفاقی که رخ‌داده را در ذهن خود بازسازی کند و در هر بار یادآوری آن به کارهایی فکر کند که ممکن بود با انجام آن از بروز فاجعه جلوگیری کند.
اگرچه ممکن است بسیاری از این‌کارهای نکرده در موقعیت مذکور غیرقابل اجرا بوده باشند اما فشار روانی حاصل از این افکار، روح بازمانده را زخمی خواهد کرد.
احساس گناه به خاطر کاری که انجام دادید
انجام برخی کارها پیش از حادثه نیز ممکن است دلیلی بر احساس گناه فرد باشد. معمولاً بازمانده، انجام این کارها را در رخ دادن حادثه دخیل می‌داند. به‌عنوان‌مثال:
- اگر من رانندگی نمی‌کردم این اتفاق نمی‌افتاد؛
- چرا تنها کلاه ایمنی را روی سر خودم گذاشتم؛
- چرا به‌جای کمک کردن به بقیه فرار کردم؛
این حالت ممکن است تا حدی تشدید شود که فرد به‌صورت افراطی نسبت به تمام حرکات قبل از حادثه پیشمانی عظیمی را احساس کند. به‌عنوان‌مثال فردی که در مکالمات قبل از حادثه به شوخی به دوست خود گفته بود «من تا حلوای تو را نخورم نمی‌میرم»، خود را در مرگ او مقصر می‌دانست!
علائم احساس گناه بازمانده
افرادی که یک حادثه هولناک را تجربه می‌کنند ممکن است به سندرم هراس پس از حادثه یا (PTSD) نیز مبتلا شوند. برخی از علائم سندرم PTSD با احساس گناه بازمانده مشترک است.
در اغلب افراد علائم احساس گناه بازمانده شامل موارد زیر است:
- عصبی بودن و آستانه تحریک‌پذیری پایین؛
- منزوی شدن؛
- بی‌انگیزگی؛
- اختلال در خواب؛
- سردرد و سرگیجه؛
- تنگی نفس با یادآوری حادثه؛
- افسردگی؛
- افکار خودکشی؛
این افراد معمولاً بارها روند حادثه را مرور می‌کنند و در هر نوبت مجدداً استرس شدیدی به آن‌ها تحمیل می‌شود.
با احساس گناه بازمانده چگونه برخورد کنیم؟
اولین قدم در رفع احساس گناه بازمانده، پذیرش این احساس است. بدترین واکنشی که شما می‌توانید نسبت به فردی با این احساس داشته باشید انکار احساسات او و تلاش برای غیرمنطقی نشان دادن این احساسات است.
با پذیرش این احساس، راه را برای بروز احساسات، تفکر منطقی درباره‌ی آن و حل‌وفصل آن بازخواهید کرد. درصورتی‌که انکار و نادیده گرفتن آن، باعث می‌شود این احساس همچون آتش زیرخاکستر هرلحظه آماده‌ی شعله کشیدن باشد.
نکاتی برای کنار آمدن با احساس گناه بازمانده
راهکارهای زیر به فردی که درگیر احساس گناه بازمانده است کمک خواهد کرد:
- برقراری ارتباط با دیگران و پرهیز از تنهایی؛
- استفاده از راهکارهای آرامش‌بخش همچون شنیدن موسیقی، حمام کردن، یادداشت کردن؛
- آغاز یک فعالیت هنری جدید؛
- ورزش کردن به‌صورت مداوم؛
- انجام امور خیریه برای آرامش خود فرد و درگذشتگان؛
تمرکز روی یک موضوع خاص (مثل ریتم تنفس) در هنگام بروز حملات هراس نیز می‌تواند در کاهش علائم مؤثر باشد.
چه موقع به پزشک مراجعه کنیم؟
زمان معمول برای برطرف شدن احساس گناه بازمانده چیزی حدود یک سال است. درصورتی‌که این علائم روند کاهشی مناسبی را طی نکند و یا حتی باگذشت زمان‌بر علائم فرد افزوده شود باید به روان‌پزشک یا روان‌درمانگر مراجعه کند.
کابوس‌های تکراری و طولانی‌مدت، وسواس فکری و افکار خودکشی زنگ هشداری برای مراجعه سریعتر به پزشک است.
حتما بخوانید: هرآنچه که باید درمورد روش‌های درمان افسردگی بدانید!
نتیجه‌گیری
احساس گناه بازمانده یکی از تلخ‌ترین احساساتی است که هر فرد ممکن است پس از تجربه یک حادثه هولناک درگیر آن شود. برای جلوگیری از حادترشدن این حالت، زمینه بروز احساسات فرد بازمانده را فراهم کرده و به‌عنوان یک حامی مطمئن کنار او باشید.
درصورتی‌که خودتان درگیر این احساس هستید یا فکر می‌کنید به‌تنهایی قادر به کمک به فرد بازمانده نخواهید بود، می‌توانید با مشاوران و پزشکان ایمپو ارتباط برقرار کنید تا در این مسیر همراه شما باشند.
منابع