افسردگی در بارداری چیست؟ علائم، علل،درمان 

بارداری، به‌عنوان مرحله‌ای حساس و پیچیده، با دشواری‌ها و چالش‌های متعددی همراه است که از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به «افسردگی در بارداری» اشاره کرد. این وضعیت یکی از مسائل جدی سلامت روان است که می‌تواند بر تجربه زنان در این دوران تأثیر عمیقی بگذارد. عوامل مختلفی مانند تغییرات هورمونی، شرایط جسمی، سابقه مشکلات روانی یا کمبود حمایت عاطفی می‌توانند در بروز این نوع افسردگی نقش داشته باشند. 

خوشبختانه، «افسردگی بارداری» قابل‌درمان است و می‌توان با مراجعه به متخصص روان، بهره‌مندی از روش‌های درمانی مناسب و برخورداری از حمایت اطرافیان به بهبودی رسید. آشنایی با علائم، تشخیص و درمان به‌موقع افسردگی در این دوره، نه‌تنها برای سلامت روان و جسم مادر، بلکه برای رشد جنین نیز حیاتی است. از‌این‌رو در این مقاله از ایمپو، نگاهی جامع به «افسردگی دوران بارداری» می‌اندازیم و علل، علائم و روش‌های درمان آن را بیان می‌کنیم. 

افسردگی در بارداری چگونه است؟

افسردگی یک وضعیت پزشکی است که باعث احساس غم و اندوه و از‌دست‌دادن علاقه به زندگی می‌شود. این اختلال می‌تواند بر احساس، فکر و عمل فرد تأثیر بگذارد و به طور کامل زندگی او را مختل کند. افسردگی در بارداری (Prenatal Depression) نیز یکی از شایع‌ترین عوارض بارداری است که از هر 7 زن 1 نفر (حدود 15 درصد) را درگیر می‌کند. در این اختلال، مادر در طول دوران بارداری خود برای هفته‌ها یا ماه‌ها احساس غمگینی، ناراحتی، بی‌قراری، آشفتگی، ناامیدی و بی‌انگیزگی را تجربه می‌کند. شدت این وضعیت از خفیف تا شدید متغیر است و به شیوه‌های مختلف بر مادر و جنین تأثیر می‌گذارد.

اگرچه نوسانات خلقی در دوران بارداری به دلیل تغییرات هورمونی شایع است، اما افسردگی فراتر از این تغییرات گذرا بوده و علائم آن زندگی روزمره را مختل می‌کند. مهم است که بدانید افسردگی یک وضعیت سلامت روان شایع است و نشانه ضعف مادر نیست. همچنین، مشکلی نیست که خود‌به‌خود از بین برود یا مادران بتوانند به‌تنهایی با آن مواجه شوند. این اختلال نیازمند مراقبت و حمایت است و تنها با دریافت درمان مناسب می‌توان آن را مدیریت و کنترل کرد.

علائم افسردگی در بارداری چیست؟

افسردگی در بارداری با مجموعه‌ای از علائم و نشانه‌های رایج همراه است که عبارتند از:

• احساس غمگینی و ناراحتی

•  گریه‌های مکرر

• بی قراری، آشفتگی و تحریک‌پذیری

• احساس گناه و بی‌ارزشی 

• احساس پوچی 

• انزوا و ناتوانی در برقراری ارتباط با دیگران

• بی‌علاقگی نسبت به فعالیت‌های لذت‌بخش سابق

• کاهش اعتماد‌به‌نفس و عزت‌نفس

• احساس ناامیدی شدید

• بی‌تفا‌تی نسبت به شریک زندگی 

• بی‌توجهی به مراقبت‌های دوران بارداری

• داشتن افکار آسیب‌رساندن به خود یا جنین

• اقدام به خودکشی

• از‌دست‌دادن تمرکز

• افزایش یا کاهش نیاز به خواب 

• افزایش یا کاهش اشتها 

• لذت نبردن از زندگی

•  بی انرژی بودن و خستگی مداوم

اگر باردار هستید و هر یک از این علائم را دارید، حتماً به یک متخصص روان (روان‌شناس یا روان‌پزشک) مراجعه کنید. همچنین در صورت داشتن افکار آسیب‌رساندن به خود یا جنین، ضمن اطلاع به اعضای خانواده یا دوستان، با شماره‌های ۱۲۳ (اورژانس اجتماعی)، ۱۴۸۰ (صدای مشاور) یا ۱۱۵ (اورژانس شهری) تماس بگیرید. در اپلیکیشن ایمپو نیز می‌توانید درباره هر کدام از این علائم به صورت آنلاین با بهترین روانشناسان و روانپزشکان در فضایی امن صحبت کنید و کمک بگیرید.

علت افسردگی در بارداری چیست؟

علت دقیق افسردگی در دوران بارداری مشخص نیست؛ اما برخی ریسک فاکتور‌ها وجود دارند که می‌توانند احتمال ابتلا به این اختلال را افزایش دهند. این عوامل عبارتند از: 

• داشتن سابقه افسردگی یا دیگر اختلالات روانی در گذشته

• داشتن سابقه خانوادگی افسردگی یا سایر مشکلات سلامت روان 

• تغییرات هورمونی (افزایش سطح هورمون‌های استروژن و پروژسترون)

• تجربه آزار جسمی یا جنسی 

• تجربه خشونت مانند خشونت خانگی از سوی همسر

• تجربه‌های نامطلوب و استرس‌زا در زندگی مانند مرگ یکی از عزیزان

• کمبود حمایت و محبت از سوی همسر یا خانواده 

• ابتلا به برخی بیماری‌های جسمی

• داشتن بارداری پرخطر مانند بارداری چندقلو یا احتمال از‌دست دادن جنین 

• ابتلا به اختلالات اضطرابی 

• ابتلا به اختلال استرس پس از سانحه (PTSD) 

• داشتن سابقه سقط‌جنین یا از‌دست‌دادن فرزند 

• مصرف سیگار، الکل یا مواد مخدر 

• حاملگی ناخواسته و عدم رضایت از آن

بیشتر بخوانید: همه چیز درمورد افسردگی فصلی

افسردگی بارداری از کی شروع می‌شود؟

افسردگی در دوران بارداری می‌تواند در هر زمانی از دوران بارداری شروع شود و معمولاً زمان دقیق آن به شرایط فردی هر مادر بستگی دارد. افسردگی در اوایل حاملگی و سه‌ماهه اول بارداری، به دلیل تغییرات سریع هورمونی (افزایش سطح استروژن و پروژسترون) و علائم اولیه بارداری مثل تهوع یا خستگی رایج‌تر است. افسردگی در ماه آخر بارداری نیز به دلیل ترس و استرس ناشی از نزدیک‌شدن به زمان زایمان و مشکلات جسمی مانند ناراحتی‌های فیزیکی ممکن است بروز پیدا کند.

همچنین، مادرانی که سابقه افسردگی یا اضطراب دارند، ممکن است علائم افسردگی را زودتر یا شدیدتر تجربه کنند. در برخی موارد، این علائم حتی قبل از بارداری نیز وجود داشته و با تغییرات هورمونی و استرس‌های مرتبط با بارداری تشدید می‌شوند. پیشنهاد می‌کنیم برای اطلاعات بیشتر در این زمینه، مقاله ناراحتی و استرس در بارداری را مطالعه کنید.

افسردگی در بارداری تا کی ادامه دارد؟

به‌طور‌کلی نمی‌توان مدت‌زمان مشخص و ثابتی برای افسردگی در دوران بارداری تعیین کرد، چرا که این موضوع از فردی به فرد دیگر متفاوت است. مدت‌زمان این نوع افسردگی به عواملی مانند شدت علائم، نوع و زمان‌بندی درمان و وضعیت پزشکی مادر بستگی دارد. 

در برخی موارد، اگر افسردگی درمان نشود، ممکن است تا پایان بارداری ادامه یابد و حتی بعد از زایمان نیز به‌صورت افسردگی پس از زایمان (PPD) بروز کند؛ اما با درمان مناسب و به‌موقع، علائم می‌توانند طی چند هفته تا چند ماه بهبود یابند. بنابراین، اگر با افسردگی مواجه هستید، بهتر است هرچه سریع‌تر به یک متخصص سلامت روان مراجعه کرده و برنامه درمانی متناسب با شرایط خود را دریافت کنید.

خطرات افسردگی در بارداری

ابتلای مادر به افسردگی در دوران بارداری می‌تواند با عوارض و  خطرات قابل‌توجهی برای سلامت جنین و خود مادر به دنبال باشد. به همین دلیل، درمان زودهنگام افسردگی می‌تواند به شما کمک کند احساس بهتری داشته باشید و پروسه بارداری را به خوبی پشت سر بگذارید. در ادامه خطرات و عوارض افسردگی شدید در بارداری آورده شده است:

• عدم مراقبت از خود

افسردگی درمان‌نشده می‌تواند مانع از مراقبت مادر از خود در دوران بارداری شود. در واقع این اختلال انگیزه و علاقه مادر برای خوردن غذاهای سالم، خوب خوابیدن، پیروی از دستورات پزشک و جدی‌گرفتن معاینات مراقبت‌های دوران بارداری را از بین می‌برد.

• رفتار‌های پر‌خطر

این وضعیت همچنین می‌تواند تمایل مادر به رفتار‌های پرخطر مانند سیگار‌کشیدن، مصرف الکل و مواد مخدر را افزایش دهد.

• ابتلا به افسردگی پس از زایمان (PPD)

این عارضه ممکن است موجب تداوم رابطه افسردگی و بارداری شده و بعد از تولد نوزاد نیز به افسردگی پس از زایمان تبدیل شود. افسردگی بعد از زایمان، توانایی شما برای برقراری ارتباط عاطفی با نوزاد و مراقبت از او را مختل می‌کند. 

• آسیب به خود یا جنین

 یکی از علائم افسردگی، داشتن افکار خودکشی است. در دوران بارداری این افکار می‌تواند به شکل فکر‌کردن به خودکشی یا آسیب‌رساندن به جنین ظاهر شود.

• زایمان زودرس

 افسردگی ممکن است با زایمان زودرس مرتبط باشد و منجر به تولد نوزاد پیش از هفته ۳۷ بارداری شود.

• داشتن وزن کم هنگام تولد

 نوزادان مادران افسرده ممکن است با وزنی کمتر از وزن طبیعی به دنیا بیایند.

• واکنش ضعیف

 تحریک‌پذیری بیشتر، کاهش فعالیت و توجه و همچنین بروز حالت‌های چهره محدود نیز در نوزادانی که مادرانشان به افسردگی مبتلا بوده‌اند، مشاهده شده است.

• مشکلات طولانی‌مدت

 مشکلات یادگیری و رفتاری و ابتلا به اختلالات روانی در مراحل بعدی زندگی نیز از خطرات افسردگی در حاملگی هستند.

افسردگی در بارداری چه تاثیری بر جنین دارد؟

اگرچه افسردگی در بارداری در وهله اول مادر و سلامت روان او را دچار مشکل می‌کند، اما می‌تواند تأثیرات قابل‌توجهی بر جنین نیز داشته باشد. در ادامه برخی از تأثیرات احتمالی افسردگی بارداری بر جنین آورده شده است:

• زایمان زودرس

 مطالعات زیادی نشان داده‌اند که افسردگی مادر در دوران بارداری می‌تواند با خطر زایمان زودرس مرتبط باشد. زایمان زودرس پیش از هفته ۳۷ بارداری ممکن است منجر به مشکلات سلامتی متعددی برای نوزاد شود.

• وزن کم هنگام تولد

افسردگی می‌تواند باعث تغییر در اشتهای مادر و کاهش انگیزه او برای مراقبت‌های دوران بارداری شود. در‌نتیجه، ممکن است مادر به‌خوبی غذا نخورد یا مراقبت کافی از خود نداشته باشد که این منجر به وزن پایین‌تر از حد طبیعی نوزاد هنگام تولد می‌شود.

• رشد ناکافی جنین

رشد ناکافی جنین و نداشتن وزن متناسب با سن بارداری نیز گاهی می‌تواند با استرس و افسردگی مادر مرتبط باشد.

• مشکلات رفتاری و عاطفی در نوزاد

 افسردگی مادر در بارداری می‌تواند بر رشد عصبی جنین تأثیر منفی بگذارد. از‌این‌رو، نوزادانی از مادران مبتلا به افسردگی متولد می‌شوند ممکن است تحریک‌پذیرتر باشند، کمتر فعالیت کنند و توجه کمتری داشته باشند. 

• مشکلات بلندمدت

مشکلات یادگیری، رفتاری یا سلامت روان (مانند اضطراب و افسردگی) کودک در سنین بالاتر را نیز می‌توانیم با افسردگی مادر در دوران بارداری مرتبط بدانیم.

• تأثیر بر سیستم عصبی جنین

 استرس و افسردگی شدید می‌تواند سطح هورمون‌های استرس را در بدن مادر افزایش دهد. این هورمون‌ها از طریق جفت به جنین منتقل می‌شوند و می‌توانند بر رشد مغز و سیستم عصبی جنین تأثیر بگذارند.

• مشکلات تنفسی

در موارد نادر، به‌ویژه اگر مادر از برخی داروهای ضدافسردگی در اواخر بارداری استفاده کند، ممکن است خطر ابتلا به بیماری ریوی در نوزاد افزایش یابد.

درمان افسردگی در بارداری

آغاز هرچه سریع‌تر درمان افسردگی در بارداری می‌تواند ضمن تضمین سلامت روانی و جسمانی مادر، از عوارض جانبی این اختلال بر نوزاد نیز جلوگیری کند. درمان افسردگی بارداری معمولاً شامل خودیاری، روان‌درمانی، دارو‌درمانی یا ترکیبی از درمان‌ها است. 

در صورت تشخیص افسردگی توسط متخصص، لازم است مادر به طور مداوم تا زمان بهبودی تحت‌نظر قرار گیرد. پزشک پس از بررسی شرایط، بهترین درمان برای مرحله فعلی بارداری را تعیین می‌کند. در ادامه، روش‌های درمانی برای افسردگی حاملگی را به طور کامل بیان می‌کنیم.

1. روان‌درمانی

تکنیک‌های زیر در روان درمانی استفاده می‌شوند:

• درمان شناختی-رفتاری (CBT)

این تکنیک با هدف کمک به تعیین اهداف، شناسایی افکار و رفتارهای منفی و تغییر آن‌ها طراحی شده است. این روش درمانی به شما کمک می‌کند تا با تغییر الگوهای فکری خود، افکار مثبت را جایگزین افکار منفی کنید.

•  درمان بین‌فردی (IPT)

 این روش درمانی به شما کمک می‌کند تا شرایط و مشکلات موجود در زندگی شخصی‌تان را شناسایی، درک و با آن‌ها مقابله کنید. مادران باردار با روش IPT می‌توانند مهارت‌های ارتباطی خود را تقویت کنند، حمایت اجتماعی بیشتری دریافت کنند و با تغییرات زندگی در این دوران سازگار شوند.

• گروه‌‌درمانی

 این نوعی روان‌درمانی است که در آن گروهی از افراد، با‌هدف بیان و به‌اشتراک‌گذاری احساسات و تجربیات خود درباره موضوعات خاص با یکدیگر دیدار می‌کنند. 

2. دارو‌درمانی

یکی دیگر از راه‌های درمان افسردگی در بارداری، دارو‌درمانی است. روان‌پزشک یا متخصص زنان، در صورت شناسایی و تشخیص علائم افسردگی در مادر، ممکن است با در نظر گرفتن برخی ملاحظات، استفاده از داروهای ضد‌افسردگی را تجویز کند. این داروها تنها با نسخه پزشک قابل‌استفاده هستند و نباید خودسرانه مصرف یا قطع شوند. در ادامه، داروهای ضد‌افسردگی مجاز برای درمان افسردگی در دوران بارداری را معرفی می‌کنیم.

دار‌های ضد افسردگی مجاز در بارداری

مادرانی که از داروهای ضد‌افسردگی در دوران بارداری استفاده می‌کنند، اغلب نگران این هستند که آیا این داروها می‌توانند تأثیر منفی بر جنین و سلامت بارداری بگذارند یا خیر. اگرچه مصرف برخی ضدافسردگی‌ها در بارداری ممکن است عوارضی را به دنبال داشته باشد، اما احتمال این خطرات معمولاً بسیار کم است. 

در حقیقت، اختلالات روانی درمان‌نشده مادر، خطرات بیشتری را برای جنین در‌حال‌رشد ایجاد می‌کنند. برای مثال، زنی که افسرده است کمتر به مراقبت‌های دوران بارداری توجه می‌کند و احتمال بیشتری دارد که رفتارهای ناسالم یا خطرناکی مانند سیگار‌کشیدن و مصرف مواد داشته باشد. همچنین، سطح کورتیزول نوزادانی از مادران مبتلا به افسردگی نیز بالاتر است. این امر خطر ابتلای کودک به افسردگی، اضطراب و اختلالات رفتاری را در مراحل بعدی زندگی افزایش می‌دهد.

انواع مختلفی از داروهای ضدافسردگی وجود دارند که هر‌کدام به شیوه متفاوتی بر مغز و انتقال‌دهنده‌های عصبی تأثیر می‌گذارند. هر کدام نیز در دوران بارداری خطرات و فواید خاص خود را دارند. ضدافسردگی‌هایی که معمولاً مصرف آن‌ها در دوران بارداری خطر کمی دارد عبارتند از:

• مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (SSRI): مانند سیتالوپرام و سرترالین.

• مهارکننده‌های بازجذب سروتونین و نوراپی‌نفرین (SNRI):  مانند دولوکستین و ونلافاکسین 

• ضدافسردگی‌های سه‌حلقه‌ای (TCA):  مانند نورتریپتیلین 

• مهارکننده‌های بازجذب نوراپی‌نفرین و دوپامین (NDRI): مانند بوپروپیون

بدون تجویز و تأیید پزشک، به‌هیچ‌وجه هیچ دارویی را در دوران بارداری شروع یا متوقف نکنید. برای آشنایی کامل با داروهای ایمن در بارداری، می‌توانید مقاله لیست داروهای مجاز در بارداری را مطالعه کنید.

درمان های خانگی افسردگی بارداری 

علاوه بر روان‌درمانی و دارو‌درمانی، برخی اقدامات به‌ظاهر ساده اما مهم نیز می‌توانند به بهبود علائم افسردگی در بارداری کمک کنند. اولین و مهم‌ترین اقدام، دریافت حمایت از سوی اطرافیان، به‌ویژه همسر است. حمایت عاطفی، عملی و همراهی همسر می‌تواند به کاهش شدت علائم افسردگی، افزایش حس امنیت و بهبود سلامت روان مادر کمک کند. همچنین، نشان‌دادن عشق و قدردانی به مادر باردار و همراهی او طی جلسات درمان نیز نقش مؤثری در بهبود این اختلال دارد. علاوه بر این‌، در افسردگی در بارداری دوم که مادر وظایفی چون نگهداری از فرزند اول را نیز دارد، نقش همسر به‌عنوان پدر بسیار تعیین‌کننده است. مشارکت در وظایف روزانه و مراقبت از فرزندان دیگر، فشار روانی را از دوش مادر بر‌می‌دارد و به آرامش او کمک می‌کند. در ادامه، راهکار‌هایی برای مراقبت از سلامت روانتان در دوران بارداری آورده شده است:

• اگر علائم افسردگی دارید، حتماً احساسات خود را برای همسرتان بیان کنید. می‌توانید این مقاله را با او به اشتراک بگذارید و به او بگویید که این احساسی است که در حال تجربه‌کردن آن هستید.

• بدانید که به‌هیچ‌وجه شما تقصیری در این احساسات ندارید و نیازی به احساس گناه یا شرمندگی نیست.

• تا جایی که می‌توانید ورزش کنید. فعال ماندن باعث ترشح اندورفین‌های شادی‌آور می‌شود.  

• حتی اگر اشتها ندارید، خوب و به‌اندازه کافی غذا بخورید. در مقاله رژیم بارداری، توصیه‌های تخصصی و لیست غذاهای مناسب را مشاهده می‌کنید.

•  از خواب کافی غافل نشوید. 

• از مصرف الکل و سیگار خودداری کنید. هر دوی این‌ها می‌توانند به جنین آسیب بزنند و حال شما را بدتر کنند. 

اپلیکیشن ایمپو، در طول دوران بارداری مانند یک دوست و مشاور هوشمند مراقب حال شماست. کافیست در ایمپو علائم خود را به صورت روزانه ثبت کنید تا متناسب با آن توصیه‌های تخصصی دریافت کنید. در بخش اشتراک تجربه ایمپو نیز می‌توانید با دیگر کاربرانی که در شرایط مشابه شما هستند تبادل نظر کنید.

تست افسردگی در بارداری

اگرچه تست‌های روانشناسی برای تشخیص قطعی اختلالات نیستند، اما می‌توان با استفاده از آن‌ها احساسات، افکار و رفتارهای افراد را در یک بازه زمانی مشخص بررسی کرد. برای افسردگی در بارداری تست مشخصی وجود ندارد، اما می‌توان از ابزارهای غربالگری استانداردی که برای شناسایی افسردگی وجود دارند، استفاده کرد. دو تستی که برای سنجش افسردگی در زمان حاملگی توسط متخصصین سلامت روان اجرا می‌شوند عبارتند از:

• تست افسردگی بک (BDI)

پرسشنامه افسردگی بک معتبرترین تست برای ارزیابی افسردگی در دنیا است که برای ارزیابی شدت افسردگی در افراد استفاده می‌شود. این تست شامل ۲۱ سؤال چندگزینه‌ای است که احساسات، افکار و رفتارهای مرتبط با افسردگی را در طی دو هفته بررسی می‌کند. هر سؤال از ۰ تا ۳ امتیاز دارد و مجموع امتیازات نشان‌دهنده سطح افسردگی است. برای شرکت در این تست کلیک کنید.

• مقیاس افسردگی پس از زایمان ادینبورگ (EPDS)

 اگرچه این تست برای افسردگی پس از زایمان طراحی شده است، اما گاهی روانشناسان از آن در دوران بارداری نیز استفاده می‌کنند. این تست دارای ۱۰ سؤال است و احساساتی مانند اضطراب، گناه، و افکار آسیب به خود را بررسی می‌کند.

به یاد داشته باشید که این تست‌ها برای ارزیابی اولیه هستند و برای تشخیص قطعی و تنظیم درمان، لازم است به روانشناس مراجعه کنید و مصاحبه دقیق‌تری داشته باشید. 

سخن پایانی

آماده‌شدن برای تولد نوزاد و پذیرفتن حضور یک فرد جدید در زندگی چالش‌برانگیز است و می‌تواند مادر را با مشکلاتی مانند افسردگی در دوران بارداری مواجه کند. افسردگی در بارداری مشکلی است که به طور خاص در زنان باردار بروز می‌کند و با علائمی مانند احساس غمگینی مداوم، بی‌قراری، خستگی و تغییر در خواب و اشتها همراه است. 

افسردگی دوران بارداری یک چالش بزرگ است، اما باید بدانید که شما تنها نیستید و تجربه این احساسات به‌هیچ‌وجه تقصیر شما نیست. با کمک به‌موقع از روان‌شناس یا روان‌پزشک و حمایت عزیزانتان، می‌توانید این مسیر را با موفقیت طی کنید و در‌نهایت نوزادتان را در آغوش بگیرید. به‌خاطر داشته باشید که در این مسیر، اولویت قرار دادن خود و احساساتتان ضروری است. زیرا هر گام کوچک برای مراقبت از خود، بخش مهمی از مراقبت از فرزند متولدنشده‌تان محسوب می‌شود. 

اگر باردار هستید و علائم افسردگی را تجربه می‌کنید، می‌توانید با نصب اپلیکیشن ایمپو، با پزشکان متخصص و روانشناسان این مجموعه ارتباط برقرار کنید و مشاوره و مراقبت‌های لازم را برای مدیریت بهتر این دوران دریافت نمایید.

منابع

• mind.org.uk
• tommys.org
• marchofdimes.org
• my.clevelandclinic.org