بستن لوله‌های رحم در زنان یا عمل توبکتومی چیست؟ بررسی عوارض

بستن لوله‌های رحم که با نام عمل توبکتومی هم شناخته می‌شود، یکی از روش‌های دائمی پیشگیری از بارداری است. بسیاری از زنان بعد از تجربه فرزندآوری یا به‌دلایل شخصی و پزشکی، دیگر به‌طور قطعی نمی‌خواهند در آینده باردار شوند و تصمیم می‌گیرند این عمل را انجام دهند.

اگر تاکنون به انجام توبکتومی فکر کرده‌اید یا می‌خواهید به‌زودی این جراحی را انجام دهید، پیشنهاد می‌کنیم ابتدا این مقاله را مطالعه کنید. در ادامه، ابتدا با جراحی بستن لوله‌های رحم بیشتر آشنا می‌شویم و بعد به انواع روش‌های توبکتومی، مزایا، عوارض و سوالات پرتکرار در این باره می‌پردازیم.

بستن لوله‌های رحم یا عمل توبکتومی چیست؟

توبکتومی مشابه عمل وازکتومی (بستن لوله مردان) است، توبکتومی با نام بستن لوله‌های رحم در زنان (Tubal Ligation) شناخته می‌شود. بستن لوله‌های رحم یک روش جراحی دائمی برای جلوگیری از بارداری است که در آن، لوله‌های فالوپ رحم بریده یا مسدود می‌شوند. در نتیجه، مسیر اسپرم برای رسیدن به تخمک مسدود می‌شود و بارداری دیگر رخ نمی‌دهد.

توجه داشته باشید که بستن لوله‌های رحم برای جلوگیری از بارداری بعد از ریختن اسپرم کاربرد ندارد. این روش برای کسانی مناسب است که دیگر به‌طور قطعی نمی‌خواهند باردار شوند یا فرزند دارند و دیگر نمی‌خواهند بارداری را تجربه کنند.

این جراحی اغلب با استفاده از لاپاراسکوپی (جراحی کم‌تهاجم) صورت می‌گیرد و اثربخشی آن بیشتر از ۹۹ درصد است؛ هرچند موفقیت کامل آن تا حد زیادی به شرایط فرد بستگی دارد. توبکتومی معمولا به زنانی توصیه می‌شود که تصمیم قطعی‌شان را برای نداشتن فرزند گرفته‌اند و به‌دنبال روشی دائمی برای جلوگیری از بارداری هستند.

بستن لوله‌های رحم چگونه است؟ (نحوه بستن لوله فالوپ)

جراحی بستن لوله‌های رحمی در زنان می‌تواند تحت بیهوشی کامل یا بی‌حسی نخاعی انجام شود و در شرایط عادی، حدود ۳۰ دقیقه زمان می‌برد. روند انجام این عمل جراحی و بستن لوله فالوپ به این صورت پیش می‌رود:

۱. ابتدا جراح برش کوچکی نزدیک ناف یا گاهی زیر شکم ایجاد می‌کند.

۲. سپس با پمپ گاز دی‌اکسیدکربن یا اکسید نیتروژن، فضای کافی را برای دید بهتر فراهم می‌کند.

۳. لوله انعطاف‌پذیر لاپاراسکوپ با دوربین و چراغ وارد شکم می‌شود.

۴. ابزارهای کوچکی که از طریق لاپاراسکوپ وارد شکم شده‌اند، به لوله فالوپ می‌رسند.

۵. با توجه به نوع عمل توبکتومی، لوله‌ها بسته می‌شوند. ممکن است جراح از روش‌هایی مثل گره زدن، گیره‌گذاری یا مسدود کردن با جریان الکتریکی استفاده کند.

۶. برش‌ها با بخیه بسته می‌شوند و عمل جراحی توبکتومی به اتمام می‌رسد.

روش‌های بستن لوله‌های رحم چیست؟

جراحی بستن لوله‌های رحمی به روش‌های مختلفی انجام می‌شود که انتخاب آن به شرایط بیمار و تشخیص جراح بستگی دارد. در ادامه، با چهار تکنیک اصلی انجام توبکتومی آشنا می‌شویم.

۱. بستن لوله رحم با لیزر

در این روش، از لاپاراسکوپی همراه با لیزر استفاده می‌شود. جراح ابتدا لوله لاپاراسکوپ را وارد بدن می‌کند و سپس با تابش لیزر در نقطه‌ای از فالوپ، لوله سوزانده و مسدود می‌شود. این روش دقت بسیار بالا و عوارض کمی به‌همراه دارد که باعث می‌شود بافت‌های اطراف آسیب نبینند.

۲. بستن لوله رحم در سزارین

نوع دیگری از جراحی توبکتومی، انجام آن در حین سزارین است. پس از زایمان نوزاد و دوختن رحم، جراح از برش شکمی موجود برای دسترسی به لوله‌ها استفاده می‌کند. مزیت بستن لوله رحم در سزارین این است که زمان عمل فقط چند دقیقه بیشتر می‌شود و نیازی به برش اضافی نیست. 

۳. بستن لوله رحم در زایمان طبیعی

در این روش، اگر مادر تمایل داشته باشد، عمل جراحی طی ۲۴ تا ۴۸ ساعت بعد از زایمان طبیعی صورت می‌گیرد. روش متداول «مینی لاپاراتومی» است که شامل برش کوچک زیر ناف و بستن لوله‌های رحم می‌شود. بعد از زایمان چون رحم هنوز بزرگ است و لوله‌ها به نزدیکی ناف آمده‌اند، دسترسی به آن‌ها ساده‌تر است.

۴. بستن لوله‌های رحم با لاپاراسکوپی

در روش لاپاراسکوپی، ابزار جراحی از طریق یک یا دو برش کوچک وارد شکم می‌شود و جراح می‌تواند فضای داخل شکم و لوله فالوپ را با دوربین مشاهده کند. سپس بخشی از لوله‌های رحم با ابزار مخصوص مسدود یا سوزانده می‌شود. چون برش‌ها کوچک هستند، دوران نقاهت کوتاه است و نیازی به بستری طولانی وجود ندارد؛ به همین خاطر است که لاپاراسکوپی بهترین روش بستن لوله‌های رحم محسوب می‌شود.

مزایای بستن لوله‌های رحمی چیست؟

اگرچه جراحی بستن لوله‌های رحم برای همه توصیه نمی‌شود و شرایط خاصی برای انجام آن وجود دارد، اما به‌هرحال این مزایا را برای شخص به‌دنبال می‌آورد:

• این روش تقریبا ۹۹ درصد مؤثر است و نیازی به استفاده مداوم از سایر روش‌های پیشگیری مثل کاندوم زنانه ندارد.

• برخلاف قرص‌ ضدبارداری، تاثیری بر تعادل هورمونی نمی‌گذارد و چرخه قاعدگی ادامه پیدا می‌کند.

• دیگر نیازی نیست دغدغه و نگرانی بارداری ناخواسته را داشته باشید.

• با بستن کامل لوله‌های رحم یا برداشتن آن‌ها، خطر ابتلا به سرطان تخمدان کاهش می‌یابد.

حالا که مزایای توبکتومی در زنان را بررسی کردیم، بیایید به‌سراغ عوارض بستن لوله رحم در زنان برویم.

عوارض بستن لوله رحم در زنان چیست؟

توبکتومی در زنان به‌طور کلی جزو عمل‌های جراحی کم‌خطر به شمار می‌آید، اما امکان دارد عوارض زیر را هم به‌دنبال داشته باشد:

• درد لگن یا شکم

• واکنش ناخواسته به بیهوشی

• آسیب به اعضای مجاور مثل روده و مثانه

• آسیب به رگ‌های اصلی

• عفونت یا بهبود نیافتن زخم

اگر جراحی ناموفق باشد، احتمال حاملگی ناخواسته وجود دارد که اغلب به‌شکل بارداری خارج از رحم رخ می‌دهد. درصورتی‌که قبلا در ناحیه شکم یا لگن جراحی انجام داده‌اید، سابقه پارگی آپاندیس دارید یا مبتلا به دیابت هستید، بیشتر در معرض عوارض بستن لوله رحم در زنان خواهید بود.

عوارض بستن لوله رحم در سن کم

یکی از مهم‌ترین عوارض بستن لوله رحم در زنانی که کمتر از ۳۰ سال سن دارند، پشیمانی در آینده است. گفتیم که توبکتومی در زنان یک روش دائمی برای پیشگیری از بارداری محسوب می‌شود و احتمال بازگشت به حالت عادی بسیار پایین است. همچنین در سنین پایین‌تر، احتمال ناموفق بودن جراحی یا حتی اتصال مجدد لوله‌ها بالا می‌رود.

عوارض بستن لوله زنان در سزارین

اگر بستن لوله‌های رحم را همراه با سزارین انجام دهید، به‌خاطر وجود برش بزرگ‌تر و شرایط جراحی هم‌زمان، احتمال خون‌ریزی و عفونت در محل برش بیشتر می‌شود. در چنین شرایطی، دوران نقاهت شما طولانی‌تر خواهد شد. همچنین از آنجایی که رحم و نواحی اطراف آن در حالت بارداری بزرگ‌تر و حساس‌تر هستند، ریسک آسیب به بافت‌های مجاور کمی بیشتر است.

آیا توبکتومی قابل برگشت است؟ برای باز شدن لوله رحمی باید چه‌کار کرد؟

اکثر روش‌های بستن لوله رحم برای نتایج دائمی طراحی شده‌اند؛ بنابراین جراحی توبکتومی به‌طور کامل برگشت‌پذیر نیست. برای باز کردن لوله رحم، جراح باید ناحیه مسدود شده را بردارد و دو سر باقی‌مانده لوله را با جراحی میکروسکوپی به هم وصل کند تا مسیر دوباره باز شود. جراحی برگشت بسیار پیچیده است و به احتمال زیاد، موفقیت‌آمیز نخواهد بود.

آیا شخصی بعد از عمل بستن لوله رحم باردار شده است؟

توبکتومی تا ۹۹ درصد از بارداری پیشگیری می‌کند، پس احتمال حاملگی بعد از جراحی به کمتر از ۱ درصد می‌رسد. ممکن است حدود پنج سال بعد از انجام جراحی، شانس بارداری بیشتر شود که البته به سن و شرایط جسمانی زن بستگی دارد و باز هم تأکید می‌کنیم که احتمال آن بسیار پایین است.

آیا بستن لوله‌های رحم درد دارد؟

بستن لوله‌های رحم در زمان جراحی درد ندارد، چون شما تحت بیهوشی کامل یا موضعی هستید. بعد از انجام عمل، ممکن است در محل برش احساس درد و ناراحتی داشته باشید. درد بعد از عمل طی چند روز تا یک هفته کاهش می‌یابد و مصرف داروهای مسکن تجویز شده به تسکین آن کمک می‌کند.

قانون بستن لوله‌های رحمی چیست؟

طبق ماده ۵۲ قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت در ایران، عقیم‌سازی دائمی مردان و زنان به‌طور کلی ممنوع است؛ مگر در مواردی که بارداری برای زن خطر جانی و ثابت‌شده داشته باشد و روش‌های پیشگیری موقت کافی نباشند.

درخواست شما برای توبکتومی ابتدا باید در کمیته تخصصی بیمارستان مرجع بررسی شود. اگر شرایط دستورالعمل وزارت بهداشت را داشته باشید، اجازه انجام جراحی برایتان صادر می‌شود. جراحی بستن لوله‌های رحم معمولا برای زنان زیر ۳۰ سال در ایران انجام نمی‌شود.

بستن لوله‌های رحم در چه سنی مناسب است؟

بستن لوله‌های رحم زمانی مناسب است که قطعا مطمئن هستید دیگر نمی‌خواهید باردار شوید. بعضی پزشکان توصیه می‌کنند این جراحی را در سن بالاتر از ۳۰ تا ۳۵ سال انجام دهید؛ زمانی که احتمالا چند زایمان داشته‌اید و دیگر نمی‌خواهید بچه‌دار شوید.

پیشنهاد می‌کنیم قبل از اینکه برای توبکتومی در سن کم تصمیم بگیرید، همه گزینه‌ها را مثل دستگاه IUD یا قرص‌های هورمونی بررسی کنید؛ روش‌هایی که استفاده از آن‌ها راحت است و امکان باروری را از بین نمی‌برند. اگر با IUD، آشنا نیستید، پیشنهاد می‌کنیم مقاله آی یو دی چیست را مطالعه کنید.

مشورت با پزشکان متخصص اپلیکیشن ایمپو به شما کمک می‌کند تا تصمیم درست‌تری بگیرید، با روش‌های مختلف جلوگیری از بارداری آشنا شوید و بهترین روش را با توجه به شرایطتان انتخاب کنید. کافی‌ست وارد بخش کلینیک در اپلیکیشن شوید و هر زمان خواستید، با پزشک متخصص زنان در این باره صحبت کنید. همچنین، در بخش تالار تجربه ایمپو، می‌توانید با دیگر کاربرانی که تجربه مشابه دارند تبادل نظر کنید و سوالات خود را بپرسید.

بستن لوله رحم و یائسگی

بستن لوله‌های رحم به‌طور مستقیم باعث یائسگی نمی‌شود، چون این عمل فقط مسیر رسیدن اسپرم به تخمک را مسدود می‌کند و بر عملکرد تخمدان‌ها یا تولید هورمون‌ها اثر نمی‌گذارد. بنابراین توبکتومی اثری بر سن شروع یائسگی یا شدت علائم آن ندارد و فقط یک روش موثر و ایمن برای پیشگیری دائمی از بارداری است.

مراقبت‌های قبل و بعد از عمل توبکتومی چیست؟

قبل از انجام توبکتومی، حتما از پزشک متخصص مشاوره بگیرید و تمامی سوابق پزشکی، داروهای مصرفی و احتمال بارداری‌تان را اعلام کنید. معمولا جراح از شما می‌خواهید که از نیمه‌شب قبل جراحی چیزی نخورید و ننوشید. قبل از جراحی دوش بگیرید و از لوسیون بدن، عطر و دئودورانت استفاده نکنید.

بعد از عمل بستن لوله‌های رحم، توصیه می‌کنیم این مراقبت‌ها را انجام دهید:

۱. داروهای تجویزشده را منظم و طبق دستور پزشک مصرف کنید.

۲. اگر درد شانه دارید، دراز بکشید و استراحت کنید. این درد به‌خاطر پمپاژ گاز به شکم است.

۳. به‌مدت یک یا دو هفته از بلند کردن اشیای سنگین خودداری کنید. اگر توبکتومی را بلافاصله بعد از زایمان انجام داده‌اید، این زمان به چهار هفته افزایش می‌یابد.

۴. نظر پزشک را درباره زمان شروع مجدد فعالیت جنسی (معمولا یک هفته بعد از عمل) بپرسید.

۵. ناحیه برش‌خورده را خشک و تمیز نگه دارید.

۶. تا ۴۸ ساعت بعد از جراحی استحمام نکنید.

بستن لوله‌های رحم و پریودی (علت پریود نشدن بعد از بستن لوله رحمی)

بستن لوله‌های رحم بر تعادل هورمون‌ها تأثیری ندارد و دوره قاعدگی مثل گذشته ادامه می‌یابد. برخی زنان بعد از انجام توبکتومی، تغییراتی را مثل خون‌ریزی سنگین‌تر یا سبک‌تر، درد بیشتر، نامنظمی پریود یا لکه‌بینی بین دوره‌ها تجربه می‌کنند که موقتی است.

احتمال دارد اولین پریودی بعد از جراحی کمی به تاخیر بیفتد یا شدت آن متفاوت باشد تا زمانی که بدن به شرایط جدید عادت کند. اگر چند ماه بعد از عمل پریود نشدید یا تغییرات شدیدی در سیکل قاعدگی مشاهده کردید، توصیه می‌کنیم با پزشک معالج یا متخصص زنان مشورت کنید و علت و درمان آن را جویا شوید.

برای مشاوره فوری با دکتر زنان آنلاین، می‌توانید از کلینیک ایمپو کمک بگیرید. هر زمان که نیاز به صحبت با پزشک زنان داشتید، وارد بخش کلینیک در اپلیکیشن ایمپو شوید، دسته‌بندی مد نظرتان را انتخاب کنید و مشکل را توضیح دهید. پزشک متخصص در کوتاه‌ترین زمان ممکن با شما ارتباط برقرار می‌کند و در کنار شماست تا مشکل را برطرف کنید.

 

سخن پایانی

بستن لوله‌های رحم (توبکتومی) یک روش مؤثر و دائمی برای پیشگیری از بارداری است که با انسداد لوله فالوپ، از رسیدن اسپرم به تخمک جلوگیری می‌کند. این روش بستن لوله رحم برای جلوگیری از بارداری بیشتر از ۹۹ درصد جواب می‌دهد و برخلاف روش‌های هورمونی، بر چرخه قاعدگی یا میل جنسی تاثیر نمی‌گذارد.

البته تصمیم به انجام توبکتومی باید با دقت و بررسی کامل و پس از مشورت با پزشک متخصص گرفته شود. اگر ترجیح می‌دهید این مشورت را به‌صورت آنلاین و راحت انجام دهید، کلینیک ایمپو در کنار شماست. در زمان دلخواهتان با پزشک زنان صحبت کنید، مشکل را توضیح دهید و بهترین تصمیم را با کمک متخصص بگیرید.

منابع

Cleveland Clinic / Mayo Clinic / Medscape / MSC Women Health