طرحواره بی اعتمادی چیست؟ چطور در خودم شناسایی و درمانش کنم؟

توانایی اعتماد، شکل‌دهنده نحوه ارتباط، عشق‌ورزی و احساس امنیت ما در جهان است، اما برای برخی، اعتماد‌کردن چالشی بزرگ و دشوار به شمار می‌رود. گاهی به‌جای اعتماد، ترسی عمیق در برخی افراد وجود دارد که دیگران ممکن است از آن‌ها سوءاستفاده کنند یا به آن‌ها آسیب برسانند. حتی وقتی مهربانی دریافت می‌کنند، دچار شک‌و‌تردید می‌شوند که «نیت واقعی آن‌ها چیست؟» یا «چه زمانی به من آسیب خواهند رساند؟» این‌ها اغلب نشانه‌های «طرحواره بی اعتمادی» هستند.

«طرحواره بی‌ اعتمادی و سوءاستفاده»، الگویی ریشه‌دار در ذهن است که اغلب از تجربیات دردناک کودکی، مانند آزار یا بی‌توجهی از سوی والدین یا مراقبان، شکل می‌گیرد. این طرحواره باعث می‌شود مغز روابط را به‌عنوان تهدید ببیند و انتظار آسیب یا سوءاستفاده از سوی آن‌ها داشته باشد. با مطالعه این مقاله از ایمپو می‌توانید با «تله بی‌ اعتمادی»، علائم، علل و راهکارهای غلبه بر آن آشنا شوید و به سمت روابط بهتر و زندگی متعادل‌تر گام بردارید.

طرحواره بی اعتمادی چیست؟

طرحواره بی‌ اعتمادی و سوءاستفاده در روانشناسی، یکی از ۱۸ طرحواره ناسازگار اولیه است که الگویی از افکار، باورها و رفتارهای منفی ناشی از تجربیات آسیب‌زای گذشته، به‌ویژه دوران کودکی را در بر می‌گیرد. این طرحواره اغلب به بی‌اعتمادی عمیق نسبت به دیگران منجر می‌شود و فرد باور دارد که دیگران قصد دارند به او آسیب برسانند، خیانت کنند یا او را فریب دهند. 

تله بی اعتمادی گویی سرنوشت فرد را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و دنیا را به‌صورت مکانی بی‌رحم و آزاردهنده به تصویر می‌کشد، جایی که گریزی از آن نیست و فرد ناچار است خود را با آن سازگار کند. این الگو می‌تواند تأثیر عمیقی بر روابط، عزت‌نفس و سلامت روانی فرد بگذارد. چرا که اگر با این طرحواره درگیر باشید، برایتان سخت است که به کسی اعتماد کنید، حتی به نزدیک‌ترین و عزیز‌ترین افراد زندگی‌تان. 

در طرحواره بی اعتمادی و بدرفتاری، ذهن اغلب در حالت آماده‌باش است، به دنبال تهدیدات احتمالی می‌گردد، به نیات دیگران مشکوک است و حتی گمان می‌کند که دیگران در صورت فرصت، عمداً به فرد آسیب می‌رسانند. این می‌تواند به انزوای اجتماعی و مشکلات شدید در روابط منجر شود. فرد ممکن است دائماً احساس ناامنی کند و از صمیمیت یا اعتماد به دیگران اجتناب ورزد.

نشانه‌های طرحواره بی اعتمادی چیست؟

اگر هر یک از این نشانه‌ها را در خود مشاهده می‌کنید، ممکن است درگیر طرحواره بی‌ اعتمادی و سوءاستفاده باشید:

• دشواری در اعتماد‌کردن به افراد، حتی به نزدیکان یا عزیزان. 

• باور به این که دیگران در تلاش برای فریب‌دادن آن‌ها هستند، حتی اگر مراقبت یا نگرانی نشان دهند.

• اعتقاد به اینکه مردم اغلب خودخواه هستند و اگر بتوانند حتماً از آن‌ها سوءاستفاده خواهند کرد.

• ادامه‌دادن روابط ناسالم با این تصور که همه افراد رفتار آزار‌دهنده یکسانی دارند.

• تمایل به نادیده‌گرفتن یا چشم‌پوشی از نشانه‌های هشداردهنده هنگام آشنایی با دیگران، که باور به عدم اعتماد به دیگران را تقویت می‌کند.

• احساس دائمی اضطراب و نگرانی در روابط (برای مثال همیشه انتظار خیانت را داشتن)

• حفظ فاصله با افراد برای محافظت از خود در برابر آسیب‌پذیری عاطفی.

• احساس تنهایی و انزوا به دلیل دشواری در اعتماد به دیگران.

اگر فکر می‌کنید این نشانه های طرحواره بی اعتمادی در شما وجود دارند، بهتر است برای ارزیابی دقیق و تشخیص قطعی به یک روانشناس مراجعه کنید. روانشناس با شناسایی ریشه‌های طرحواره، شما را در مسیر درک و مدیریت این الگوها راهنمایی می‌کند. در اپلیکیشن ایمپو می‌توانید با روانشناسان مجرب این پلتفرم ارتباط برقرار کرده و به‌صورت آنلاین مشاوره دریافت کنید. 

سبک‌های مقابله‌ای در طرحواره بی‌ اعتمادی

افراد دارای طرحواره بی اعتمادی معمولاً به یکی از سه روش زیر با آن کنار می‌آیند:

• تسلیم (تجربه مجدد تروما)

 در این سبک، افراد ممکن است ناخودآگاه به دنبال روابطی باشند که بازتابی از تروماهای گذشته‌شان است. آن‌ها ممکن است به افرادی که به آن‌ها آسیب می‌رسانند یا فریبشان می‌دهند، وابسته شوند. برای مثال: همیشه افراد آزاردهنده‌ای را به‌عنوان شریک عاطفی خود انتخاب می کنند، زیرا این حس برایشان آشناست، حتی اگر دردناک باشد.

• اجتناب (ساختن دیوار)

 برخی افراد با کنار‌گذاشتن کامل دیگران واکنش نشان می‌دهند. آن‌ها از روابط نزدیک و آسیب‌پذیری اجتناب می‌کنند تا آسیب نبینند. برای مثال: هرگز به کسی اجازه ورود به حریم خصوصی خود را نمی‌دهند و از صمیمیت دوری می‌کنند. 

• جبران افراطی (تبدیل‌شدن به فردی کنترل‌گر یا مشکوک)

برخی با مقابله‌به‌مثل، بیش از حد محتاط، بی‌اعتماد یا کنترل‌گر می‌شوند. برای مثال: دائم وفاداری شریک زندگی خود را بررسی می‌کنند یا نیاز به کنترل تمام جنبه‌های یک رابطه را دارند.

علت طرحواره بی اعتمادی چیست؟

طرحواره‌های ناسازگار اولیه در دوران کودکی، زمانی که مراقب اصلی به نیازهای کودک خود بی‌توجهی می‌کند، شکل می‌گیرند. در برخی طرحواره‌ها ممکن است مراقبان به طور ناخواسته نیازهای فرزند خود را برآورده نکرده باشند. با‌این‌حال، در طرحواره بی اعتمادی، این بی‌توجهی اغلب عمدی یا ناشی از غفلت شدید است.

این رفتار می‌تواند ناشی از این باشد که مراقبان خود در گذشته قربانی سوءاستفاده بوده‌اند و این چرخه را ناخواسته با فرزندانشان ادامه می‌دهند. همچنین، ممکن است به دلیل کمبود منابع درونی، مشکلات سلامت روان یا طرحواره‌های ناسازگار خودشان مانند طرحواره رهاشدگی، نتوانند نیازهای فرزندشان را به‌خوبی برآورده کنند.  به‌طور‌کلی، الگوی بی اعتمادی اغلب در نتیجه موارد زیر است:

• سوءاستفاده و آزار عاطفی، جسمی یا جنسی از سوی والدین، مراقبان یا دیگر بزرگسالان

• نادیده گرفته‌شدن یا رها شدن

• بزرگ‌شدن در محیطی ناپایدار یا غیرقابل پیش‌بینی

• خیانت از سوی افراد قابل‌اعتماد، مانند مراقبان یا اعضای نزدیک خانواده

وقتی تروما یا خیانت به طور مکرر اتفاق می‌افتد، مغز یاد می‌گیرد که انتظار آسیب از دیگران را داشته باشد. مکانیسم‌های محافظتی که زمانی فرد را ایمن نگه می‌داشتند، می‌توانند بعدها مانعی برای تشکیل روابط سالم و قابل‌اعتماد شوند. این عوامل باعث می‌شوند کودک دنیا را مکانی ناامن ببیند و انتظار آسیب یا سوءاستفاده از دیگران داشته باشد.

تاثیر طرحواره بی اعتمادی در زندگی 

طرحواره بی‌ اعتمادی و بدرفتاری می‌تواند جنبه‌های مختلف زندگی را تحت‌تأثیر  قرار دهد. برای مثال:

• روابط دوستی: دشواری در صمیمیت یا اعتماد به دیگران، که منجر به احساس انزوا می‌شود.

• روابط عاشقانه: مشکل در ایجاد دلبستگی‌های ایمن، دور‌کردن افراد از خود یا حتی درگیر روابط سمی شدن.

• محیط کار: مشکل در همکاری با همکاران و تمایل به فرض وجود نیت‌های پنهان در رفتار آن‌ها.

• سلامت روان: افزایش اضطراب، گوش به زنگی بیش از حد و احساس ناآرامی مداوم که می‌تواند آرامش را دشوار کند.

• مشکلات دیگر: استرس می‌تواند به استفاده از راهکارهای ناسالم مقابله‌ای منجر شود، مانند خودگویی منفی، اعتیاد یا اختلالات خوردن.

تست طرحواره بی اعتمادی

برای ارزیابی طرحواره‌های ناسازگار مانند طرحواره وابستگی، منفی‌گرایی و همچنین بی‌اعتمادی، از پرسشنامه طرحواره یانگ (YSQ) استفاده می‌شود. این تست در دو نسخه کوتاه و بلند (۹۰ و ۲۳۲ سؤالی) وجود دارد و پاسخ‌ها به‌صورت ۱=کاملاً نادرست، ۲=تا حدی نا‌درست، ۳=تقریباً درست، ۴=تا حدی درست و ۶=کاملاً درست امتیازدهی می‌شوند. 

برخی از سؤالات مربوط به بی‌اعتمادی که باورها و احساسات شما را درباره اعتماد، روابط و امنیت بررسی می‌کنند، در ادامه آورده شده است.

1. آیا اغلب احساس می‌کنید که دیگران ممکن است به شما آسیب برسانند یا از شما سوءاستفاده کنند؟

2. آیا به‌سختی به دیگران اعتماد می‌کنید، حتی اگر رفتار مثبتی از آن‌ها ببینید؟

3. آیا احساس می‌کنید دنیا مکانی ناامن و غیرقابل‌پیش‌بینی است؟

4. آیا به‌طور‌کلی به نیت دیگران شک دارید؟

5. آیا از ایجاد روابط نزدیک به دلیل ترس از خیانت یا آسیب اجتناب می‌کنید؟

6. آیا نشانه‌های کوچک در رفتار دیگران را به‌عنوان تهدید یا نیت بد تفسیر می‌کنید؟

اگر این نشانه‌ها در شما پررنگ هستند، مشاوره با یک متخصص روان می‌تواند به شناسایی دقیق‌تر و ارائه راهکارهای درمانی کمک کند. برای دریافت مشاوره روانشناسی در این زمینه می‌توانید با روانشناسان متخصص اپلیکیشن ایمپو در ارتباط باشید. 

درمان طرحواره بی اعتمادی 

مؤثرترین اقدام برای درمان طرحواره بی اعتمادی، مراجعه به روانشناس متخصص است. با‌این‌حال، ممکن است طرحواره بی‌ اعتمادی درمان دشواری داشته باشد، چرا که بخش مهمی از پروسه درمان، ایجاد یک رابطه ایمن و قابل‌اعتماد با درمانگر است. با‌وجود طرحواره بی‌اعتمادی، این باور که "همه به دنبال آزار من هستند و نمی‌توان به هیچ‌کس اعتماد کرد"، می‌تواند این روند را دشوار کند. 

علی‌رغم این دشواری‌ها، با صبر، پیوستگی و انتخاب درمانگر مناسب، دستیابی به تغییر مثبت و بهبود‌یافتن از این طرحواره امکان‌پذیر است. یک درمانگر باتجربه می‌تواند با ایجاد رابطه‌ای آرام، به کشف ریشه مشکلات کمک کند و راهکارهای مؤثری ارائه دهد.

1. طرحواره درمانی (Schema Therapy)

طرحواره درمانی، نوعی روان‌درمانی یکپارچه است که برای تغییر الگوهای ناسازگار و دیرینه افکار و رفتار، که ریشه در تجربیات دوران کودکی و وقایع منفی زندگی دارند، طراحی شده است. برای افرادی که دارای طرحواره بی‌اعتمادی هستند، این درمان به شناسایی و به چالش کشیدن الگوهای فکری مضر کمک می‌کند و منجر به پذیرش روش‌های تفکر مثبت‌تر و سازگارانه‌تر می‌شود. 

در طرحواره‌درمانی، درمانگر تلاش می‌کند تا تجربیات سوء‌استفاده گذشته مراجع را درک کرده و محیطی حمایتی ایجاد کند که با آن تجربیات در تضاد باشد. 

2. برنامه درمانی نقطه فکری (BrainSpotting) 

نقطه فکری (BrainSpotting)، روش درمانی است که از موقعیت‌یابی چشم برای کمک به پردازش تجربیات آسیب‌زا و عاطفی استفاده می‌کند. این رویکرد در درمان طرحواره بی‌ اعتمادی و بدرفتاری می‌تواند به افراد کمک کند تا خاطرات و تجربیات آسیب‌زایی را که منجر به احساس بی‌اعتمادی یا محرومیت عاطفی شده‌اند، پردازش کنند.

در این روش، درمانگر با هدایت تمرکز فرد به موقعیت‌های خاص چشمی که با خاطرات آسیب‌زا مرتبط هستند، به او کمک می‌کند تا احساسات عمیق خود را پردازش کند. این فرایند می‌تواند شدت تأثیر خاطرات آسیب‌زا را کاهش دهد و بی‌اعتمادی، اضطراب و افسردگی را بهبود بخشد.

3. خود مراقبتی برای درمان طرحواره بی اعتمادی

اگر با طرحواره بی اعتمادی و سوءاستفاده دست‌و‌پنجه نرم می‌کنید، چندین راهکار کاربردی وجود دارد که می‌توانید برای کمک به خودتان انجام دهید:

• چالش با افکار منفی

بی‌اعتمادی احتمالاً به‌عنوان راهی برای حفظ امنیتتان شکل گرفته است؛ بنابراین به‌جای سرکوب آن، سعی کنید آن را درک کنید. وقتی افکار منفی به سراغتان می‌آیند، با پرسیدن سؤالاتی مانند «آیا این فکر واقعاً درست هستند؟» آنها را به چالش بکشید. بی اعتمادی می‌تواند به طرحواره منفی گرایی نیز دامن بزند و آن را تشدید کند. 

• ایجاد روابط مثبت و جدید

 اگر در اعتماد‌کردن مشکل دارید، سعی کنید با افرادی که قابل‌اعتماد هستند ارتباط برقرار کنید. می‌توانید دوستان جدیدی پیدا کنید، به گروه‌های اجتماعی بپیوندید یا در فعالیت‌های گروهی شرکت کنید.

• تمرین خودمراقبتی

 توجه به نیازهای جسمی و عاطفی می‌تواند به تنظیم احساسات و کاهش اضطراب کمک کند. خواب کافی، تغذیه سالم و انجام فعالیت‌های لذت‌بخش از جمله این اقدامات هستند.

• ارزیابی روابط

 از خود بپرسید آیا افرادی که به شما نزدیک هستند، طرحواره بی اعتمادی شما را تقویت می‌کنند یا خیر. در صورت نیاز، تغییراتی در روابط خود ایجاد کرده و سعی کنید با افرادی معاشرت کنید که با شما رفتار خوبی دارند.

• تمرین ذهن‌آگاهی

 تکنیک‌های ذهن‌آگاهی مانند مدیتیشن یا تنفس عمیق می‌توانند به مدیریت احساسات، کاهش اضطراب و غلبه بر ترس‌هایتان کمک کنند.

• اعتماد تدریجی

 سعی کنید به‌تدریج به افراد صادق اعتماد کنید. می‌توانید با به اشتراک گذاشتن خاطرات یا رازهای کوچک با شریک زندگی یا دوستان شروع کنید.

• شناخت ویژگی‌های قابل‌اعتماد

 به ویژگی‌های افراد قابل‌اعتماد فکر کنید. این کار به شما کمک می‌کند تا حد و مرزهای اعتماد به دیگران را بهتر درک کنید.

• شناسایی آسیب‌های گذشته

 فهرستی از آسیب‌هایی را که منجر به تجربه سوءاستفاده شده‌اند تهیه کنید. اگر این کار برایتان دشوار است، از یک روان‌درمانگر کمک بگیرید. 

طرحواره بی اعتمادی رابطه

در روابط بزرگسالی، افرادی با طرحواره بی‌ اعتمادی معمولاً با سوءظن و بدبینی وارد رابطه می‌شوند. فرد دارای این طرحواره دائماً نگران خیانت، فریب، تحقیر‌شدن یا آسیب‌دیدن است و ممکن است به طور مدام به دنبال نشانه‌هایی برای تأیید این باور باشد.  اگر در روابطتان نشانه‌های زیر دیده می‌شود، ممکن است یکی یا هر دوی شما به طرحواره بی‌اعتمادی دچار باشید. در چنین شرایطی، ادامه رابطه بدون بررسی مشکلات ریشه‌ای می‌تواند بسیار آسیب‌زا باشد. این نشانه‌ها عبارتند از:

• نسبت به حرف‌ها یا رفتارهای طرف مقابل شک دارید و به دنبال نیت پنهانی او می‌گردید.

• به نیازها و احساسات طرف مقابل توجهی نمی‌کنید یا آن‌ها را بی‌اهمیت می‌دانید.

• مدام در حال جستجوی نشانه‌هایی از خیانت و پنهان‌‌کاری هستید.

• یکی از شما دائماً در حال تجربه تنش، اضطراب و بی‌ثباتی هیجانی است.

• رفتارهای همراه با خشم، تحقیرآمیز یا سادیستی از سوی یکی از طرفین بروز می‌یابد.

• هر دو شما بیش‌ از حد نسبت به گفته‌ها و رفتار یکدیگر واکنش نشان می‌دهید.

سخن پایانی

طرحواره بی اعتمادی الگویی از افکار، باورها و رفتارهای منفی است که در تجربیات آسیب‌زای دوران کودکی ریشه دارد و می‌تواند روابط عاطفی، خانوادگی و اجتماعی را تحت‌تأثیر قرار دهد. اگر شما نیز این طرحواره را تجربه می‌کنید و در روابط خود به‌صورت ناخودآگاه درگیر سوءظن و گریز از صمیمیت هستید، بهتر است بدانید که این الگوها قابل‌شناسایی و درمان هستند. 

با کمک‌گرفتن از روانشناس متخصص می‌توانید به گذشته بازگردید و آسیب‌ها و باورهای ناکارآمد را شناسایی و بازسازی کنید. شروع روند درمان به شما کمک خواهد کرد که روابط سالم‌تر و زندگی رضایت‌بخش‌تری داشته باشید. 

اگر در این زمینه نیاز به مشاوره تخصصی روانشناسی دارید و احساس می‌کنید که باید درمان خود را شروع کنید، می‌توانید از روانشناسان متخصص اپلیکیشن محبوب ایمپو کمک بگیرید و به‌صورت آنلاین ویزیت شوید.

منابع

qualiapsychology.com / psychologyblossom.com / bayareacbtcenter.com /attachmentproject.com

mas/mistrust-abuse/">attachmentproject.com