نویسنده: یگانه تقیزاده
۱۱ دقیقه
.
مرداد ۱۴۰۴
طرحواره درمانی چیست و برای چه کسانی مناسب است؟

در این مطلب میخوانید:
بستن
طرحواره درمانی چیست؟ (طرحواره درمانی به زبان ساده)
طرحواره درمانی برای چه کسانی مناسب است؟
طرحواره درمانی چقدر طول میکشد؟
تکنیکهای طرحواره درمانی
۱. مفهومپردازی موردی
۲. مداخله شناختی
۳. مداخله رفتاری
۴. گفتوگوی صندلی
۵. والدگری محدود
۶. تصویرسازی هدایتشده
۷. مواجهه همدلانه
طرحواره درمانی بافتاری چیست؟
منظور از طرحواره درمانی هیجانی چیست؟
طرحواره درمانی CBT
طرحواره درمانی جفری یانگ
طرحواره درمانی اختلالات شخصیت
طرحواره درمانی کودک و نوجوان
تست طرحواره درمانی
معرفی کتاب طرحواره درمانی
سخن پایانی
منابع
تا حالا احساس کردهاید که یک رفتار یا هیجان تکراری را در موقعیت مشابه تجربه میکنید و نمیتوانید آن را تغییر دهید؟ مثلاً افرادی با تیپهای مشخص را بهعنوان پارتنر انتخاب میکنید یا همواره مطمئن هستید که پس از شروع یک فعالیت جدید، قرار است شکست بخورید.
اگر این مثالها برایتان آشناست، لازم است با طرحواره درمانی بیشتر آشنا شوید؛ روشی که میکوشد باورهای منفی شکلگرفته از نیازهای ناکام کودکی را با نگاهی همدلانه و تجربهمحور شناسایی، بازنویسی و اصلاح کند.
طرحواره درمانی برای کسانی که سالها با اضطراب، افسردگی یا اختلالات شخصیتی درگیر بودهاند، فراتر از یک درمان ساده است و فرصتی ارزشمند برای تغییر درونی پایدار محسوب میشود. اگر دوست دارید بیشتر از طرحواره درمانی و تکنیکهایش بدانید، مطالعه این مقاله را از دست ندهید.
طرحواره درمانی چیست؟ (طرحواره درمانی به زبان ساده)
طرحواره درمانی یکی از روشهای قدرتمند و مؤثر رواندرمانی است که برای درمان الگوهای ناکارآمد عمیق و پایدار استفاده میشود؛ الگوهایی در تفکر، احساس و رفتار که از نیازهای هیجانی برآوردهنشده در دوران کودکی ریشه دارند.
جفری یانگ در دهه ۱۹۸۰ این روش را پایهگذاری کرد. او بر این باور بود که طرحوارهها یا تلههای زندگی در سالهای ابتدایی زندگی (تولد تا ۷ سالگی) شکل میگیرند و بدون اینکه متوجه باشیم، آنها را به دوره بزرگسالی میبریم. ما به حضور خطاهای شناختی و طرحوارهها آگاه نیستیم، اما شرایطی را ایجاد میکنیم که همان الگو و داستان دوباره در زندگیمان تکرار شود.
مثلاً اگر والدینی داشتهاید که شما را در کودکی کنترل میکردند، ممکن است در بزرگسالی هم ببینید که دیگران شما را کنترل میکنند. یک موقعیت بسیار رایج دیگر این است که متوجه میشوید همسرتان دقیقا همان رفتارهایی را انجام میدهد که والدین شما انجام میدادند.
انگارههایی مثل طرحواره شکست برای شما تعیین میکنند که چگونه فکر، احساس و رفتار کنید. بدون اینکه آگاه باشید، روی نحوه ارتباطتان با دیگران تأثیر میگذارند و احساساتی مثل اضطراب، عصبانیت و غم را تشدید میکنند. کاربرد طرحواره درمانی بسیار گسترده بهنظر میرسد، اما چه کسانی بهتر است بهسراغ این رویکرد بروند؟ در بخش بعدی توضیح میدهیم.
طرحواره درمانی برای چه کسانی مناسب است؟
«طرحواره درمانی» برای کسانی مناسبتر است که با الگوهای ذهنی و رفتاری ناسازگار ولی پایدار مواجه هستند؛ یعنی مدتهاست نشانههایی از الگوهای مخرب را در افکار و رفتارهایشان مشاهده میکنند و به سایر روشهای درمانی پاسخ مثبت ندادهاند.
افراد دچار انواع اختلال شخصیت، افسردگی و اضطراب میتوانند از طرحواره درمانی بهترین استفاده را ببرند. همچنین کسانی که سابقه مراجعه به درمانگر را داشتهاند، اما از رویکردهای مختلف نتیجهای نگرفتهاند یا مشکلشان شدت بیشتری یافته است.
طرحواره درمانگر بهسراغ بازنویسی تجربههای هیجانی دوران کودکی میرود و فرصت تغییر بنیادین و پایدار را برای کسانی فراهم میکند که روشهای سنتی و مرسوم برایشان کافی نیست.
اگر فکر میکنید در شرایط مشابه این توضیحات قرار دارید یا نمیدانید کدام رویکرد درمان مناسب شماست، پیشنهاد میکنیم از خدمات مشاوره روانشناسی در کلینیک اپلیکیشن ایمپو استفاده کنید. از درمان افسردگی و اضطراب تا طرحوارهها و سایر اختلالات حوزه روان، ایمپو مراقب حریم شخصی شماست و کمک میکند هرجا هستید، بهراحتی با متخصص صحبت کنید.
طرحواره درمانی چقدر طول میکشد؟
طرحواره درمانی یک فرایند میانمدت تا بلندمدت است و گاهی تا چند سال زمان میبرد. جلسات درمان معمولا یک بار در هفته تشکیل میشود و اگر نیاز به درمان سریعتر باشد، میتواند به دو دفعه در هفته هم برسد.
بهطور متوسط، درمان مشکلات هیجانی سطحیتر به حدود ۶ تا ۱۲ ماه درمان هفتگی منظم نیاز دارد. اگر مراجع با اختلال شخصیت یا طرحوارههای عمیق درگیر باشد، روند درمان ممکن است یک تا دو سال ادامه پیدا کند و گاهی در موارد مقاوم تا سه سال هم طول بکشد. البته که نمیتوان زمان دقیقی برای این روند مشخص کرد. همانطور که میدانید، پیشرفت درمان کاملا به عواملی مثل میزان مشارکت مراجع، انجام تمرینها و تعامل موثر با طرحواره درمانگر وابسته است.
تکنیکهای طرحواره درمانی
گفتیم که طرحواره چیست و رویکرد درمانی آن چگونه کار میکند. طرحواره درمانی از ۷ تکنیک درمانی برای درک مشکلات مراجع و بررسی الگوها استفاده میکند. در ادامه، این تکنیکها را بهتفکیک بررسی میکنیم.
۱. مفهومپردازی موردی
مفهومپردازی موردی به ترکیبی از شناسایی علائم و مشکلات مراجع، بررسی الگوهای بین فردی و تحلیل هیجانهای مشکلساز گفته میشود. زمانی که طرحواره درمانگر این تکنیک را بهدرستی انجام دهد و به درک کاملی از شرایط مراجع برسد، عوامل محرک را بهتر شناسایی میکند و با آگاهی بیشتر به سازوکارهای مقابلهای میپردازد.
۲. مداخله شناختی
این تکنیک برای ارزیابی صحت و حالتهای طرحوارهها استفاده میشود و جوانب مثبت و منفی رفتار مراجع را به زیر ذرهبین میبرد. جمعآوری اطلاعات، چهارچوببندی، برچسبزنی مجدد و گفتوگوهای طرحواره از مراحل این تکنیک هستند.
۳. مداخله رفتاری
همانطور که از نامش پیداست، برای تغییر الگوهای رفتاری و رسیدن به نتایج جدید به کار میرود. طرحواره درمانگر از ابزارها و تکنیکهایی مثل دادن تکلیف، پاداش و فلشکارت استفاده میکند تا مراجع بتواند رفتارهای سازگار را مداوم تمرین کند.
۴. گفتوگوی صندلی
این تکنیک با نام «کار با صندلی» هم شناخته میشود و به مراجع کمک میکند تا احساساتی مثل خشم و غم را به شیوه سالمی تجربه کند. هر صندلی یک جنبه از وجود مراجع را نمایش میدهد، مثلا یک صندلی نماد کودک خشمگین و دیگری نماد والد تنبیهکننده است. اگر تکنیک گفتوگوی صندلی به نتیجه مثبت برسد، مراجع با سرعت بیشتری پیشرفت خواهد کرد.
۵. والدگری محدود
طرحواره درمانگر با رعایت اصول حرفهای، نقش یک حامی پرورشدهنده را برای مراجع ایفا میکند. در چنین شرایطی، مراجع راحتتر میتواند نیازهایش را بشناسد و ابراز کند. این تکنیک برای افرادی توصیه میشود که با اختلالات هیجانی شدید درگیر هستند.
۶. تصویرسازی هدایتشده
مراجع به اعماق ذهن و تجربیات گذشته دوران کودکی سفر میکند و بین نیازهای کودک آسیبدیده و هیجانات فعلی در رفتوآمد است. با کمک درمانگر، روی موقعیتهای حال و آینده تمرکز میکند و جایگزینی احساسات منفی با احساسات مثبت را یاد میگیرد. با استفاده از این تکنیک، شناسایی و درک الگوهای ناسازگار رفتاری و فکری آسانتر میشود.
۷. مواجهه همدلانه
در این تکنیک، رفتارها و شناختهای ناسازگار مراجع توسط درمانگر به چالش کشیده میشود. در نتیجه، مراجع به ماهیت ویرانگر الگوهایی مثل طرحواره منفیگرایی پی میبرد. البته این مواجهه همراه با همدلی است و وظیفهای حساس بر دوش طرحواره درمانگر قرار میگیرد.
طرحواره درمانی بافتاری چیست؟
طرحواره درمانی بافتاری یک نسخه از مدل اصیل یانگ است که تمرکز درمان را از صرف «محتوای طرحواره» بهسمت «سبکهای مقابلهای و چینش پاسخها» میبرد؛ یعنی طرحواره درمانگر فقط روی بازنویسی شناخت کار نمیکند، بلکه به اصلاح نحوه ارتباط فرد با هیجانها میپردازد.
به زبان ساده، این رویکرد ابتدا بررسی میکند که الگوهایی مثل طرحواره نقص و شرم چطور در تعامل با محیط و بافتار فعلی فعال میشوند. سپس با تکنیکهای مختلف کمک میکند تا فرد بتواند نیازهایش را در بافتار فعلی به شکل سالمتری برآورده کند. ذهنآگاهی، خودشفقتی و درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT) از جمله تکنیکهای این روش هستند.
منظور از طرحواره درمانی هیجانی چیست؟
طرحواره درمانی هیجانی روی تنظیم باورهای فرد درباره هیجانهایش تمرکز میکند. در روند درمان، مراجع با تکنیکهایی مثل تصویرسازی معنایی جدید یا مواجهه مستقیم هیجانی آشنا میشود.
او میآموزد با احساساتی مثل خشم یا غم، هدفمند روبهرو شود و از واکنشهای اجتنابی مثل «باید کنترلش کنم» یا «نباید طولانی شود» فاصله بگیرد. این روش برای کسانی مناسب است که تنظیم هیجانی را بهسختی انجام میدهند یا به احساساتشان نگرش منفی دارند.
طرحواره درمانی CBT
طرحواره درمانی CBT ترکیبی از رویکردهای مختلف درمانی مثل درمان شناختی-رفتاری، روانکاوی و نظریه دلبستگی است. این رویکرد علاوهبر شناختدرمانی، روی فعال شدن طرحوارهها، شیوههای مقابلهای ناسازگار و خاطرات اولیه هم تمرکز دارد و برای تغییر طرحوارههای ریشهدارتر استفاده میشود. در نتیجه، الگوهای تکرار شونده و پایدار بهصورت عمیقتری ترمیم و با الگوهای مثبت جایگزین میشوند.
طرحواره درمانی جفری یانگ
هرجا عبارت «طرحواره درمانی جفری یانگ» را دیدید، بدانید که منظور همان رویکرد طرحواره درمانی است و اشاره به روش خاص یا جدیدی ندارد. طرحواره درمانی یک رویکرد یکپارچهنگر است که عناصر شناختدرمانی، نظریه وابستگی، گشتالت، روانکاوی عینی و تصویرسازی ذهنی را در هم میآمیزد تا طرحوارههای ناکارآمد و شیوههای مقابلهای مراجع را تغییر دهد.
تکنیکهایی که در بخشهای قبلی معرفی کردیم، ارکان مهمی در این رویکرد هستند که ارتباط درمانگر با مراجع را به موتور تغییر تبدیل میکنند. در نهایت، هدف طرحواره درمانی این است که یک ساختار شناختی-هیجانی سالم را در مراجع تثبیت کند و بهدنبال رفع چرخههای آسیبرسان طولانیمدت است.
طرحواره درمانی اختلالات شخصیت
طرحواره درمانی طیف گستردهای از اختلالات شخصیت را مثل اختلال شخصیت مرزی، اختلال شخصیت نمایشی، اجتنابی (دوریگزین) یا خودشیفتگی هدف میگیرد و روی الگوهای ذهنی ناسازگار اولیه، سبکهای مقابلهای و حالتهای روانی تمرکز میکند. افراد مبتلا به این اختلالات اغلب گرفتار تجربههای هیجانی تکرار شونده هستند و به درمانهای استاندارد و سنتی جواب نمیدهند.
در این مدل، درمانگر تکنیکهایی را مثل ابزارهای شناختی-رفتاری، تصویرسازی ذهنی، گفتوگوی نقش و والدگری محدود ترکیب میکند تا به اصلاح الگوهای پایدار و تقویت کنترل هیجان بپردازد. این ایجاد تغییر با تمرکز بر یادگیری الگوهای سالم درونی همراه است.
طرحواره درمانی کودک و نوجوان
طرحواره درمانی در کودکان و نوجوانان مطابق با رشد سنی آنها پیش میرود و طرحوارهها و نقشهای روانی را از طریق فعالیتهای بازیمحور، تصویرسازی، داستاننویسی و آموزش والد-کودک بررسی میکند. درمانگر وظیفه پشتیبانی عاطفی را بهعهده دارد و به کودک یا نوجوان در شناسایی مواردی مثل طرحواره رهاشدگی، طرحواره وابستگی و طرحواره بیاعتمادی کمک میکند.
دیگر وظیفه درمانگر این است که راهکارهای مقابلهای سالم و رفتار تنظیمشده را به مراجع کودک یا نوجوان آموزش دهد. بعضی اوقات والدین هم در جلسات بههمراه فرزندشان شرکت میکنند و راهنمایی میشوند تا پاسخهای حمایتگرانه ارائه دهند.
تست طرحواره درمانی
تست طرحواره درمانی ابزاری برای تشخیص و سنجش طرحوارههای سازگار اولیه است که در دوران کودکی به وجود آمدهاند و حالا روی باورها، احساسات و رفتارهای شخص تأثیر میگذارند. رایجترین نوع این تست، پرسشنامه یانگ است که بین ۹۰ تا ۲۳۲ سوال دارد و ۱۸ طرحواره اصلی را در ۵ حوزه روانی بررسی میکند.
پاسخها روی یک مقیاس معمولا ۶ درجهای ثبت میشوند و نمرات بالاتر از سطح خاص، فعال بودن طرحواره را نشان میدهند. نسخههای کوتاهتر مثل ۷۵ سؤالی هم برای غربالگری سریعتر وجود دارد، اما درمانگر اغلب از مراجع میخواهد که به پرسشنامه کامل پاسخ دهد.
میتوانید تست طرحوارهها را بهصورت آنلاین پاسخ دهید و تفسیر آن را ببینید، اما توصیه میکنیم این کار را زیر نظر متخصص انجام دهید. دسترسی آسان و سریع به روانشناس را از طریق کلینیک اپلیکیشن ایمپو امکانپذیر کردهایم. علاوهبر روانشناسی و مشاوره، خدمات روانپزشکی بخش دیگری از کلینیک ایمپو را به خود اختصاص داده و صحبت با پزشک و دریافت نسخه را از همیشه آسانتر کرده است.
معرفی کتاب طرحواره درمانی
کتابهای حوزه طرحواره درمانی به دو دسته تقسیم میشوند؛ کتابهای تخصصی که برای دانشجویان و روانشناسان مناسبند و آنهایی که برای عموم مردم قابل فهم هستند و به خوددرمانی کمک میکنند.
اگر روانشناس یا دانشجوی این رشته هستید، این کتابها را به شما توصیه میکنیم:
۱. راهنمای بالینی طرحواره درمانی از انتشارات ارجمند
۲. کتاب جامع طرحواره درمانی از انتشارات رسا
۳. طرحواره درمانی هیجانی از انتشارات ارجمند
۴. طرحواره درمانی گروهی برای اختلال شخصیت مرزی از انتشارات ارجمند
۵. شناخت درمانی اختلالات شخصیت (رویکرد طرحوارهمحور) از انتشارات ارجمند
درصورتیکه میدانید روانشناسی چیست، به شناخت طرحوارهها علاقه دارید و بهدنبال خودیاری هستید، این کتابها برای شما مناسب هستند:
۱. زندگی خود را دوباره بیافرینید از انتشارات ارجمند
۲. انگارههای منفی را دور کنید از انتشارات نخستین
۳. تربیت سرنوشتساز از انتشارات آقای کتاب
سخن پایانی
در این مقاله با طرحواره درمانی بهعنوان یکی از رویکردهای قدرتمند رواندرمانی آشنا شدیم و گفتیم که این رویکرد به شناسایی و اصلاح الگوهای پایدار و ناسازگار میپردازد؛ الگوهای نادرستی که از زمان کودکی در ما شکل گرفتهاند. همچنین توضیح دادیم که این رویکرد از تکنیکهایی مثل والدگری محدود، تصویرسازی هدایتشده و مداخله شناختی و رفتاری برای کمک به مراجع استفاده میکند.
دریافت مشاوره روانشناسی یا روانپزشکی در یک بستر امن و مطمئن، برای بسیاری از ما چالش بزرگی محسوب میشود. اگر در شرایطی هستید که ترجیح میدهید بهصورت آنلاین یا تلفنی صحبت کنید، کلینیک ایمپو در کنار شماست. میتوانید لیست متخصصان حاضر را در ساعات مختلف ببینید و ضمن حفظ حریم شخصی، با خیال راحت از روانشناس یا روانپزشک مشاوره بگیرید.
منابع
Good Therapy / Psychology Today / Very Well Health / Simply Psychology
طرحواره درمانی به زبان ساده یعنی چه؟
طرحواره درمانی به زبان ساده یکی از روشهای رواندرمانی است که به افراد کمک میکند تا الگوهای احساسی، فکری و رفتاری ناسازگارانهشان را شناسایی و اصلاح کنند؛ الگوهایی که از دوران کودکی شکل گرفتهاند و در بزرگسالی برایشان مشکل ایجاد میکنند.
طرحواره درمانی به انگلیسی چه میشود؟
طرحواره درمانی در زبان انگلیسی با عبارت "Schema Therapy" شناخته میشود.
طرحواره درمانی برای چه کسانی مناسب است؟
کسانی که که با مشکلات عمیق عاطفی و رفتاری مثل افسردگی و اضطراب مزمن دستوپنجه نرم میکنند و در چرخههای تکراری از مشکلات و الگوهای ناسالم گیر افتادهاند.
امتیاز شما:
۰.۰۰ - (۰ امتیاز)
ثبت نظر
به مقاله امتیاز بدید و دیدگاه خود را بنویسید
نام کامل
شماره
به مقاله امتیاز بدید
خیلی کم
خیلی زیاد