طرحواره وابستگی چیست؟ویژگی‌ شخصیتی این افراد و روش درمان

آیا اغلب نگرانید که در صورت به‌هم‌ریختن اوضاع، نتوانید آن را مدیریت کنید؟ آیا معمولاً برای تصمیم‌گیری‌های شخصی خود از دیگران کمک می‌خواهید؟ یا به طور مکرر کارها را به تعویق می‌اندازید، چون احساس می‌کنید برایتان بیش از حد سخت هستند؟ این‌ها می‌توانند نشانه‌های «طرحواره وابستگی بی کفایتی» باشند. 

«طرحواره وابستگی»، از الگوهای شناختی-عاطفی عمیقاً ریشه‌دار در روان انسان است که در آن فرد در بسیاری از جنبه‌های زندگی خود احساس ناکافی بودن و بی‌کفایتی می‌کند. این طرحواره با ایجاد باور درونی‌شده‌ای مبنی بر ناتوانی در انجام وظایف، تصمیم‌گیری‌های مستقل، تشخیص درست از نادرست و حل مسائل، فرد را به‌سوی وابستگی شدید به دیگران سوق می‌دهد. این الگو اغلب با احساس ناامنی و ترس از شکست همراه است و منجر به احساس انفعال، درماندگی و نیاز مداوم به دریافت تایید و حمایت از سوی دیگران می‌شود.

در این مقاله از ایمپو، نگاهی عمیق به «طرحواره وابستگی چیست» می‌پردازیم و علل، نشانه‌ها و راه‌های غلبه بر این طرحواره را بررسی می‌کنیم. 

طرحواره وابستگی چیست؟

طرحواره وابستگی بی‌کفایتی، یکی از طرحواره‌های ناسازگار اولیه و الگوی ذهنی پایداری است که در آن فرد باور دارد بدون کمک و حمایت دیگران نمی‌تواند به‌تنهایی تصمیم‌گیری کند، مسئولیت‌های زندگی را بر عهده بگیرد یا به اهداف خود برسد. به بیان ساده‌تر، باور اصلی این طرحواره این است: «من ناتوانم و همیشه به دیگران نیاز دارم.»

دو عنصر اصلی طرحواره وابستگی (به انگلیسی Dependency/Incompetence Schema)، احساس بی‌کفایتی (باور به ناتوانی در مدیریت زندگی به‌تنهایی) و وابستگی (نیاز به تکیه بر دیگران برای جبران این احساس کمبود) است. این طرحواره باعث می‌شود فرد باور کند که بدون حمایت دیگران نمی‌تواند از پس چالش‌های زندگی برآید و در نتیجه به افراد دیگری (مانند والدین، همسر، دوستان، همکاران یا حتی درمانگر) به‌شدت وابسته می‌شود.

در این طرحواره، مراقبان کودک بیش از حد حمایتگر هستند. این حمایتگری افراطی کودکان را از سختی‌های زندگی دور نگه می‌دارد و فرصت داشتن احساس استقلال را از آن‌ها می‌گیرد. این الگو منجر به شکل‌گیری طرحواره شکست، احساس ناتوانی، وابستگی بیش از حد به دیگران و ترس‌ از مدیریت موقعیت‌های ساده روزمره می‌شود. افراد با این طرحواره اغلب اعتمادبه‌نفس پایینی دارند و در موقعیت‌های مستقل احساس اضطراب و درماندگی می‌کنند.

اگر با این طرحواره دست‌وپنجه نرم می‌کنید، اضطراب، افسردگی یا ترس از طرد‌شدن ناشی از آن می‌تواند زندگی شما را تحت‌تأثیر  قرار دهد. از‌این‌رو باید به فکر رفع ریشه‌ای این مشکل باشید. در اپلیکیشن ایمپو، به روانشناسان متخصص مجربی دسترسی دارید که می‌توانید برای دریافت درمان حرفه‌ای با آن‌ها در ارتباط باشید.

مثال برای طرحواره وابستگی

در طرحواره وابستگی ممکن است کودک با مراقبانی بزرگ شده باشد که هر بار که او سعی در یادگیری مهارت‌های جدید داشته، اعتماد به نفسش را تضعیف کرده و نگرشی مبتنی بر طرحواره منفی گرایی را در او تقویت کرده‌اند. چنین مراقبانی معمولاً به نقاط ضعف کودک تأکید دارند و اگر کاری به‌اندازه کافی خوب انجام نشود، آن را دوباره برایش انجام می‌دهند.

چنین فردی در بزرگسالی به‌شدت به نظرات و حمایت دیگران وابسته است. او نمی‌تواند بدون مشورت با دوستان یا خانواده‌اش تصمیم‌های مهمی مانند انتخاب شغل، رشته تحصیلی یا حتی انتخاب لباس و غذا بگیرد. او همیشه احساس می‌کند که اگر کسی کنارش نباشد، اشتباه خواهد کرد یا شکست خواهد خورد. 

نشانه‌های طرحواره وابستگی چیست؟

نشانه‌های رایج طرحواره وابستگی به شرح زیر است:

• باور به ناکارآمدی در وظایفی که قبلاً در آن‌ها موفق بوده است.

• زیر‌سؤال‌بردن توانایی‌ها و قضاوت خود در انجام کارها.

• درخواست مکرر راهنمایی و مشورت از دیگران قبل از تصمیم‌گیری.

• استقبال از پیشنهاد دیگران برای حل مشکلات و واگذاری حل مسئله به آن‌ها به‌جای اقدام مستقل.

• عدم تمایل به زندگی مستقل

• احساس درماندگی و ناتوانی در مواجهه با چالش‌های زندگی روزمره.

• توصیف خود به‌عنوان فردی شبیه به کودک به‌جای بزرگسال.

• تجربه احساسات شدیدی از منفی‌گرایی، شکست و طرحواره نقص و شرم

• انتقاد شدید از خود و باور به اینکه یک شکست‌خورده است.

• نگرانی از اینکه باری بر دوش عزیزان و دوستان است.

• نادیده‌گرفتن تلاش‌های موفقیت‌آمیز قبلی برای استقلال.

• رد فرصت‌های رشد و مسئولیت‌های بیشتر، به‌ویژه در محیط کار.

• کم‌ارزش دانستن دستاوردهای خود و تمرکز بر محدودیت‌ها.

• تجربه استرس و اضطراب برای کارهای ساده روزمره 

• روی آوردن به راهکارهای ناسالم مانند مصرف مواد مخدر یا الکل برای مقابله با احساس بی‌کفایتی و اضطراب.

اگر فکر می‌کنید تمام این نشانه‌ها در فکر و رفتار شما وجود دارند، برای اطمینان، می‌توانید از روانشناسان متخصص اپلیکیشن ایمپو برای دریافت راهنمایی و حمایت حرفه‌ای کمک بگیرید. 

علت تله وابستگی چیست؟

ریشه‌های طرحواره وابستگی اضطرابی به تجارب کودکی و نحوه تعامل مراقبان با کودک برمی‌گردد. این الگوی ذهنی وقتی شکل می‌گیرد که کودک بدون اعتماد به توانایی‌هایش برای مدیریت زندگی یا انجام وظایف به‌صورت مستقل بزرگ شود. در ادامه، علت‌های این طرحواره آورده شده است:

• دست‌کم گرفتن توانایی‌ها

 محافظت و مراقبت بیش از حد از کودک او را به این باور می‌رساند که گویی توانایی‌های او محدود است. همچنین، تصمیم‌گیری والدین به‌جای کودک نیز دلبستگی بیش از حد به آن‌ها را تقویت می‌کند و مانع از اعتماد به توانایی‌های خود می‌شود.

• دخالت بیش از حد مراقبان

 این طرحواره زمانی شکل می‌گیرد که مراقبان بیش از حد در زندگی کودک دخالت کنند. حتی وقتی کودک توانایی انجام کاری را به‌صورت مستقل دارد، به او اجازه ندهند، طوری که کودک باور کند نمی‌تواند به‌تنهایی آن کارها را انجام دهد.

• غفلت مراقبان

 این طرحواره می‌تواند نتیجه مورد غفلت قرار‌گرفتن کودک باشد. در چنین شرایطی، والدین یا مراقبان ممکن است وقت یا تمایل کافی برای آموزش مهارت‌های لازم به کودک را نداشته باشند که در نتیجه کودک برای انجام کارها به آن‌ها وابسته می‌شود.

• انتظارات نامناسب از کودک

 ممکن است کودک مجبور به انجام کارهایی شده باشد که توانایی کافی برای آن‌ها را نداشته و به همین دلیل شکست خورده است. این تجربیات ممکن است باعث شود فرد به این باور برسد که بدون کمک دیگران قادر به انجام کارها نیست.

• احتیاط افراطی و انتقال ترس

ترس‌های زیاد والدین و هشدار بیش از حد درباره خطرات به کودک نیز در شکل‌گیری این طرحواره نقش دارد. احتیاط افراطی می‌تواند دلبستگی به محیط خانواده را تقویت کند و باعث شود فرد به دلیل ترس از شکست، از اقدام مستقل اجتناب کند.

• مشکلات والدین

 والدینی که به دلایلی مانند بیماری روانی، تجربیات گذشته یا طرحواره‌های ناسازگار خودشان، نتوانسته‌اند نیازهای کودک به استقلال را برآورده کنند، می‌توانند در زمینه بروز تله وابستگی تأثیرگذار باشند.

• محیط بیش از حد حمایتگر یا محدودکننده

بزرگ‌شدن در محیطی که فرصت‌های کافی برای تجربه استقلال و یادگیری از اشتباهات به کودک داده نمی‌شود، مانع از تمرین مهارت‌های مستقل توسط کودک می‌شود.

• انتقاد یا تحقیر توانایی‌های کودک

 دریافت پیام‌های منفی به‌صورت سرزنش یا مقایسه‌کردن با دیگران از سوی مراقبان، کودک را به این باور می‌رساند که ناتوان و ناکارآمد است.

• تجارب آسیب‌زا

تروما‌ها و موقعیت‌های دشوار در کودکی (مانند بیماری، طلاق والدین یا رها‌شدن)، باعث ایجاد احساس درماندگی و وابستگی کودک به دیگران می‌شود.

• عدم حمایت عاطفی

اگر مراقبان به‌جای تقویت اعتماد‌به‌نفس رفتارهایی از خود نشان دهند که وابستگی را تشدید کند، کودک به‌جای تکیه بر توانایی‌های خود، به حمایت مداوم آن‌ها وابسته می‌شود.

• محیط بیش از حد امن و دور از واقعیت


والدین ممکن است محیطی چنان امن فراهم کرده باشند که فرد تا پیش از ترک خانه، تجربه طردشدگی یا شکست جدی نداشته باشد. این حمایت افراطی می‌تواند وابستگی به خانواده را تقویت کند و فرد را از مواجهه با چالش‌های واقعی زندگی بازدارد.

تست طرحواره وابستگی

برای ارزیابی طرحواره‌های ناسازگار مانند طرحواره رهاشدگی، منفی‌گرایی و همچنین وابستگی، از پرسشنامه طرحواره یانگ (YSQ) استفاده می‌شود. این تست در دو نسخه کوتاه و بلند (۹۰ و ۲۳۲ سوالی) وجود دارد و پاسخ‌ها به‌صورت ۱=کاملاً نادرست، ۲=تا حدی نا‌درست، ۳=تقریباً درست، ۴=تا حدی درست و ۶=کاملاً درست امتیازدهی می‌شوند. برخی از سوالات این تست که مربوط به وابستگی و بی کفایتی هستند، در ادامه آورده شده است.

1. در مواجهه با مسئولیت‌های زندگی روزمره، بیشتر از یک بزرگسال، احساس یک کودک را دارم.

2. من توانایی اداره زندگی خودم را ندارم.

3. نمی‌توانم به خوبی به‌تنهایی از پس کارهایم بربیایم.

4. دیگران بهتر از خودم می‌توانند از من مراقبت کنند.

5. برای شروع کارهای جدید دچار مشکل می‌شوم، مگر اینکه کسی راهنماییم کند.

6. نمی‌توانم هیچ کاری را درست انجام دهم.

7. من نالایق هستم.

8. من فاقد عقل سلیم هستم.

9. نمی‌توانم به قضاوت‌های خودم اعتماد کنم.

10. زندگی روزمره برایم طاقت‌فرسا است.

در پایان، امتیازهای خود را با یکدیگر جمع کنید. اگر برای هر یک از سؤالات:

• نمره ۱۰-۱۹: پایین: یعنی این تله احتمالاً در مورد شما صدق نمی‌کند.

• نمره ۲۰-۲۹: نسبتاً پایین. این تله ممکن است فقط گاهی اوقات برای شما صدق کند.

• نمره ۳۰ -۳۹: متوسط. این تله در زندگی شما وجود دارد.

• نمره ۴۰-۴۹: بالا. این تله در زندگی شما نقش زیادی دارد. 

• نمره ۵۰-۶۰: بسیار بالا. این تله قطعاً یکی از تله‌های مهم و اصلی زندگی شماست و به درمان نیاز دارد. 

درمان طرحواره وابستگی (رهایی از تله وابستگی)

افراد دارای طرحواره وابستگی معمولاً به دنبال درمان نیستند و اگر به درمان روی می‌آورند، به‌خاطر اضطراب این است که مبادا عزیزانشان آن‌ها را تنها بگذارند. با‌این‌حال، فردی با این طرحواره لازم است درمان را جدی‌تر دنبال کند و نقش فعال‌تری در جلسات درمان داشته باشد. 

اگرچه تغییر طرحواره‌های ناسازگار دشوار به نظر می‌آید، اما با صبر، ثبات قدم و درمان مناسب، دستیابی به بهبودی و تغییرات مثبت کاملاً امکان‌پذیر است. اولین قدم برای درمان، پذیرش وجود ویژگی‌های وابستگی در خود است. لازم است فرد نسبت به افکار و رفتارهای وابسته خود آگاه شود و ریشه‌های آن‌ها را درک کند. طرحواره‌درمانی، مؤثرترین و بهترین روش درمان طرحواره وابستگی است که بر رابطه درمانی و تجربیات دوران کودکی تمرکز دارد. در ادامه با این درمان بیشتر آشنا می‌شوید.

بیشتر بخوانید: راهنما کامل درمان افسردگی

طرحواره درمانی برای طرحواره وابستگی

در طرحواره درمانی (Schema Therapy)، درمانگر به فرد کمک می‌کند تا الگوهای فکری و رفتاری وابستگی خود که ریشه در تجربیات کودکی دارند، شناسایی کند. سپس با تکنیک‌های شناختی، افکار منفی و باورهای ناکارآمد (مانند "من بدون دیگران نمی‌توانم کاری انجام دهم") به چالش کشیده شده و برای تغییر آن‌ها تلاش می‌شود. 

در پروتکل درمان وابستگی افراطی، با تکنیک‌های هیجانی مانند تصویرسازی ذهنی، فرد با خاطرات گذشته خود روبرو می‌شود و احساسات مربوط به آن را پردازش می‌کند. سپس با کمک تکنیک‌های رفتاری، به‌تدریج رفتارهای مستقلانه را تمرین می‌کند. این می‌تواند شامل انجام کارهای کوچک روزمره به‌تنهایی، تصمیم‌گیری‌های مستقل و پذیرش نتایج مسئولیت‌ها باشد. 

طرحواره‌درمانی با‌هدف قرار‌دادن باورهای منفی در مورد خود و تقویت اعتماد‌به‌نفس از طریق تجربیات جدید، ابزاری قدرتمند است که به افراد کمک می‌کند استقلال و کنترل بر زندگی خود را به دست آورند.

راهکارهای مقابله با طرحواره وابستگی

اگر با طرحواره وابستگی درگیر هستید، چندین راهکار کاربردی در روانشناسی وجود دارد که می‌توانید از آن‌ها کمک بگیرید:

• فهرست‌کردن وابستگی‌ها

 وظایف روزمره، مسئولیت‌ها و تصمیماتی که برای انجام آن‌ها به دیگران وابسته هستید را فهرست کنید. این کار به شما کمک می‌کند الگوهای وابستگی خود را شناسایی کنید.

• شناسایی چالش‌ها و ترس‌ها

 فعالیت‌ها، تغییرات یا موقعیت‌هایی که به دلیل ترس از آن‌ها اجتناب می‌کنید را یادداشت کنید. آگاهی از این موانع، اولین قدم برای مقابله با آن‌ها است.

• تمرین استقلال

 به‌صورت آگاهانه و تدریجی، خود را به انجام وظایف و تصمیم‌گیری‌های روزمره بدون کمک دیگران عادت دهید. پرورش حس استقلال از طریق حل مسئله و به رسمیت‌شناختن موفقیت‌ها می‌تواند به طور قابل‌توجهی به غلبه بر طرحواره وابستگی اجتنابی کمک کند.

• رها‌کردن خود‌تردیدی

طبیعی است که گاهی بترسید و به توانایی‌های خود شک کنید. با این تردید‌ها و احساسات کنار بیایید و آن‌ها را همان‌طور که هستند بپذیرید. مدیتیشن و ذهن‌آگاهی ابزارهای مفیدی برای تمرکز بر لحظه حال و رها‌کردن افکار و احساسات مزاحم هستند. 

• توجه به موفقیت‌ها

 لیستی از موفقیت‌هایی که با تکیه بر توانایی‌های خود به دست آورده‌اید تهیه کنید و در مواقع تردید نسبت به قابلیت‌هایتان، آن لیست را مرور کنید.

• داشتن شبکه حمایتی

یکی دیگر از راهکارهای مهم، ایجاد یک شبکه حمایتی از دوستان و افرادی است که شما را به خوداتکایی تشویق و از رفتارهای وابسته جلوگیری می‌کنند. 

• تقسیم وظایف

 فهرستی از کارهایی که دوست دارید به‌تنهایی انجام دهید تهیه کرده و آن‌ها را از ساده‌ترین به دشوارترین مرتب کنید. ساده‌ترین مورد را انتخاب کرده و آن را به اتمام برسانید.

• جلوگیری از وابستگی زیاد

رفتار دیگران را بررسی کنید و ببینید آیا اطرافیان طرحواره وابستگی شما را تقویت می‌کنند یا خیر. اگر پاسختان مثبت است با افرادی که رفتارهای وابسته شما را تشویق می‌کنند، قاطعانه برخورد کنید.

طرحواره وابستگی در رابطه

طرحواره وابستگی می‌تواند بر روابط عاطفی، دوستانه، خانوادگی و کاری فرد تاثیر منفی بگذارد. در روابط صمیمی، وابستگی متقابل ممکن است ابتدا آرامش‌بخش باشد، اما در طولانی‌مدت می‌تواند احساس بی‌کفایتی را تقویت کند. افراد وابسته اغلب جذب شرکایی می‌شوند که نیاز به حمایت یا کنترل آن‌ها را برآورده می‌کنند، اما این موضوع می‌تواند حس بی‌کفایتی و طرحواره بی اعتمادی آن‌ها را عمیق‌تر کند و به رفتارهای بیش از حد وابسته منجر شود. 

رفتارهای مقابله‌ای مانند جستجوی صمیمیت بیش از حد یا تظاهر به استقلال غیرواقعی می‌توانند مشکلات را در روابط صمیمی تشدید کرده، باورهای منفی درونی را تقویت کنند و به رابطه آسیب جدی بزنند. از‌این‌رو، شناخت ‌و جدی‌گرفتن درمان طرحواره وابستگی عاطفی به افراد کمک می‌کند تا این الگوهای پیچیده را بهتر مدیریت کنند و روابط سالم‌تری بسازند.

سخن پایانی

طرحواره وابستگی بی کفایتی، الگوی عمیق و پایدار ذهنی است که در آن فرد باور دارد بدون حمایت یا تأیید دیگران، قادر به مدیریت زندگی، تصمیم‌گیری، حل مسئله یا احساس امنیت نیست. از ریشه‌های طرحواره وابستگی در دوران کودکی تا چالش‌های روزمره‌ای که تحمیل می‌کند، این الگوی فکری می‌تواند مانعی جدی در برابر رشد فردی و استقلال باشد. 

با‌این‌حال، با راهکار‌های درمانی و حمایت مناسب، غلبه بر این طرحواره نه‌تنها امکان‌پذیر است، بلکه می‌تواند به یک زندگی خودمختارتر و رضایت‌بخش‌تر منجر شود. اگر با این طرحواره دست‌و‌پنجه نرم می‌کنید، توصیه می‌کنیم برای پرورش استقلال و خوداتکایی، درمان حرفه‌ای دریافت نمایید. سفر به‌سوی غلبه بر طرحواره وابستگی، سفری شجاعانه و همراه با عزم راسخ است که یک مقصد ارزشمند را نوید می‌دهد: آزادی برای اعتماد به توانایی‌های خود و قدرت برای ساختن مسیر شخصی.

در اپلیکیشن ایمپو، امکان ارتباط آسان با روانشناسان حرفه‌ای فراهم است. در این پلتفرم شما می‌توانید پس از ویزیت آنلاین، مشاوره‌ای تخصصی و متناسب با نیاز‌های خود دریافت کنید.

منابع

bayareacbtcebrer.com / attachmentproject.com / schemainstitute.uk

/a>