همه چیز در مورد عفونت ادراری در بارداری

عفونت ادراری (UTI)، التهابی باکتریایی در دستگاه ادراری است. زنان باردار، از هفته 6 تا 24 بارداری، به دلیل تغییرات دستگاه ادراری، بیشتر در معرض خطر ابتلا به عفونت ادراری هستند. رحم که مستقیماً در بالای مثانه قرار دارد، با بزرگ‌تر شدن و افزایش وزن در دوران بارداری، می‌تواند تخلیه ادرار از مثانه را مختل کند و منجر به «عفونت ادراری در بارداری» شود.

«عفونت‌های ادراری در حاملگی» یکی از شایع‌ترین عوارض این دوران هستند که می‌توانند سلامت مادر و جنین را تحت‌تأثیر قرار دهند. این عارضه ممکن است بدون علامت یا همراه با علائم ظاهر شود. از‌این‌رو، آگاهی مادران باردار از علائم و نشانه‌ها، برای مدیریت و جلوگیری از عوارض این بیماری ضروری است. عدم درمان به‌موقع می‌تواند منجر به عوارض جدی مانند عفونت کلیه، زایمان زودرس یا وزن کم نوزاد هنگام تولد شود. در این مقاله از مجله سلامت ایمپو، به «عفونت ادراری حاملگی» می‌پردازیم و علل، علائم، عوارض و راه‌های درمان آن را بررسی می‌کنیم.

عفونت ادراری بارداری چیست؟

اگرچه بارداری دوره‌ای شیرین و تجربه‌ای زیبا و منحصربه‌فرد به‌حساب می‌آید، اما با چالش‌هایی نیز همراه است. عفونت ادراری در بارداری، یکی از رایج‌ترین عوارض این دوران است که در 18 درصد از بارداری‌ها رخ می‌دهد. عفونت ادراری (UTI)، عفونتی است که در سیستم ادراری رخ می‌دهد و می‌تواند بخش‌های مختلف دستگاه ادراری بدن از جمله مثانه، کلیه‌ها، حالب (لوله‌هایی که ادرار را از کلیه‌ها به مثانه می‌رساند) و مجرای ادرار (لوله کوتاهی که ادرار را از مثانه به خارج از بدن می‌برد) را درگیر کند. 

عفونت‌های ادراری ممکن است در هر فردی، چه باردار و چه غیرباردار، رخ دهند. بااین‌حال، در دوران بارداری احتمال ابتلا به این عفونت افزایش می‌یابد و از هر ده زن باردار، یک نفر را درگیر می‌کند. به طوری که می‌توان آن را به‌عنوان شایع‌ترین عفونت دوران بارداری معرفی کرد. تغییرات هورمونی و فیزیولوژیکی، مانند فشار رحم بر مثانه و کاهش جریان ادرار، از دلایل اصلی بروز این مشکل هستند.

عفونت ادراری در بارداری می‌تواند بدون علامت (باکتریوری بدون علامت) یا با علائمی مانند سوزش ادرار، درد و تکرر ادرار در بارداری همراه باشد. در دوران بارداری، حتی بدون علائم عفونت (مانند سوزش یا درد)، ممکن است باکتری در ادرار وجود داشته باشد. این حالت در 2 تا 10 درصد زنان باردار مشاهده می‌شود و می‌تواند به عفونت علامت‌دار یا عوارضی مانند زایمان زودرس منجر شود.

عدم درمان به‌موقع عفونت ادراری زمان بارداری ممکن است با عوارضی مانند عفونت کلیه، زایمان زودرس یا مشکلاتی برای جنین همراه باشد. از‌این‌رو پزشک، در سه‌ماهه اول بارداری، با درخواست نمونه ادرار، این مورد را بررسی می‌کند. در صورت تأیید وجود باکتری در ادرار، پزشک آنتی‌بیوتیک‌های ایمن برای بارداری تجویز می‌کند تا از بروز عوارض برای مادر یا جنین جلوگیری شود.

عفونت ادراری در بارداری از چیست؟

دستگاه ادراری بدن به طور معمول عاری از باکتری‌ها است؛ اما اگر باکتری‌ها وارد این دستگاه شوند و تکثیر یابند، می‌توانند باعث عفونت ادراری (UTI) شوند. در دوران بارداری، تغییراتی که در بدن ایجاد می‌شود، خطر ابتلا به عفونت‌های ادراری را افزایش می‌دهد. با رشد جنین، فشار بیشتری بر مثانه وارد می‌شود که می‌تواند جریان ادرار را کاهش دهد و به عفونت منجر شود. لوله‌هایی که ادرار را از کلیه به مثانه منتقل می‌کنند (حالب‌ها) نیز گشادتر می‌شوند که این امر ورود باکتری‌ها به کلیه‌ها را آسان‌تر می‌کند. 

در ادامه، دلایل بروز عفونت ادراری در بارداری را به طور کامل بررسی می‌کنیم.

1. تغییرات هورمونی

هورمون‌های بارداری از عوامل اصلی ایجاد تغییرات در دستگاه ادراری هستند که خطر ابتلا به عفونت را در زنان باردار افزایش می‌دهند. این هورمون‌ها با شل‌کردن عضلات حالب‌ها و مثانه، جریان ادرار را کند کرده و شرایط را برای رشد باکتری‌ها فراهم می‌کنند. همچنین، تغییرات هورمونی می‌توانند به ریفلاکس مثانه نیز منجر شوند، حالتی که در آن ادرار از مثانه به سمت کلیه‌ها بازمی‌گردد و احتمال عفونت ادراری را افزایش می‌دهد.

2. تغییر در ادرار

در ادرار مادران باردار، قند و پروتئین بیشتری وجود دارد. این تغییرات نیز از دلایل مهمی است که مادر را در معرض خطر بیشتری برای عفونت ادراری قرار می‌دهد.

3. تغییرات فیزیولوژیکی

در دوران بارداری، رحم در‌حال‌رشد مادر به مثانه او فشار می‌آورد. این امر باعث می‌شود که خروج تمام ادرار در مثانه دشوار باشد و ادرار باقیمانده منجر به عفونت شود.

4. باکتری‌های روده‌ای و باکتری‌های موجود در مدفوع

اشریشیا کلی (E. coli) که در روده و مدفوع وجود دارد، شایع‌ترین علت عفونت‌ های ادراری در حاملگی است. در صورت عدم رعایت بهداشت و پاک‌کردن خود از پشت به جلو، این باکتری می‌تواند از رکتوم به مجرای ادرار منتقل شده و منجر به عفونت ادراری شود.

5. فعالیت جنسی

به هنگام بارداری، فعالیت جنسی بیش از ۳ بار در هفته، خطر جا‌به‌جایی باکتری‌ها در ناحیه تناسلی و ورود به دستگاه ادراری را افزایش می‌دهد. چرا که انگشتان و آلت تناسلی شریک جنسی می‌توانند باکتری‌های نزدیک واژن را به مجرای ادرار منتقل کنند. برای آشنایی با بایدها و نبایدهای رابطه جنسی در بارداری، می‌توانید مقاله آن را مطالعه کنید.

6. استرپتوکوک گروه B
بسیاری از زنان این باکتری را در روده و واژن خود دارند. این باکتری می‌تواند در دوران حاملگی باعث عفونت ادراری شده و به نوزاد منتقل شود. از‌این‌رو، پزشک در هفته‌های 36 تا 37 بارداری، انجام آزمایش GBS را توصیه می‌کند. اگر نتیجه آزمایش برای استرپتوکوک گروه B مثبت باشد، پزشک در طول زایمان آنتی‌بیوتیک داخل وریدی (IV) تجویز خواهد کرد؛ البته این تست به صورت روتین در ایران انجام نمی‌شود.

7. کاهش ایمنی بدن
در دوران بارداری، سیستم ایمنی بدن برای محافظت از جنین کمی ضعیف‌تر می‌شود. این امر می‌تواند خطر عفونت‌های مختلفی مانند عفونت ادراری را افزایش دهد.

8. احتباس ادرار
نگه‌داشتن ادرار برای مدت‌زمان طولانی یا تخلیه ناقص مثانه می‌تواند محیطی مناسب برای رشد باکتری‌ها ایجاد کند و منجر به عفونت ادراری در بارداری شود.

عفونت ادراری کلبسیلا در بارداری

عفونت ادراری ناشی از کلبسیلا (Klebsiella) در بارداری، نوعی عفونت مجاری ادراری است که توسط باکتری‌های کلبسیلا، به‌ویژه کلبسیلا پنومونیه (Klebsiella pneumoniae)، ایجاد می‌شود. این باکتری پس از اشریشیا کلی (E. coli)، دومین علت شایع عفونت‌های ادراری در زنان باردار است. کلبسیلا اغلب در روده، پوست یا محیط یافت می‌شود و می‌تواند در صورت عدم رعایت بهداشت، از ناحیه مقعد به مجرای ادرار منتقل شود. 

از طرفی، هورمون‌های بارداری نیز منجر به شل‌شدن عضلات حالب و مثانه می‌شوند و با کند کردن جریان ادرار، خطر رشد باکتری‌ها را افزایش می‌دهند. عدم تخلیه کامل ادرار به دلیل فشار شکم به مثانه نیز محیطی مناسب برای رشد کلبسیلا ایجاد می‌کند. عدم درمان عفونت ادراری کلبسیلا می‌تواند منجر به پیلونفریت (عفونت کلیه)، زایمان زودرس یا سقط‌جنین، سپسیس (عفونت خونی) و مقاومت آنتی‌بیوتیکی شود. اگرچه گاهی این نوع عفونت ادراری در حاملگی ممکن است بدون علامت باشد و تنها با آزمایش ادرار تشخیص داده شود، اما در صورت بروز علائم، با نشانه‌های زیر همراه است:

• سوزش یا درد هنگام ادرار کردن

• تکرر ادرار در بارداری

• ادرار بدبو یا خونی

• درد یا فشار در ناحیه تحتانی شکم یا لگن

• تب، لرز یا خستگی

علائم عفونت ادراری در بارداری 

علائم عفونت ادراری در بارداری شامل موارد زیر است:

• درد به هنگام دفع ادرار
• سوزش در ادرار
• احساس میل به دفع ادرار بیشتر از حد معمول
• بی اختیاری ادرار
• احساس پری مثانه (حتی بعد از ادرار‌کردن)
• ادرار کدر، خون‌آلود یا بسیار بدبو 
• درد مثانه در بارداری
• درد در قسمت پایین شکم یا بالای استخوان شرمگاهی
• احساس گرفتگی در ناحیه کمر یا پایین شکم
• تب بالا، درد پهلو و استفراغ (در صورت انتقال عفونت به کلیه‌ها)

بیشتر بخوانید: علت و درمان خارش واژن در بارداری

اگر علائم عفونت کلیه را دارید، فوراً به پزشک مراجعه کنید. در صورت درمان دیر‌هنگام، عفونت می‌تواند به جریان خون سرایت کند و خطرات جبران‌ناپذیری داشته باشد. شما می‌توانید در اپلیکیشن ایمپو علائم خود را به صورت روزانه ثبت کنید تا با توجه به آن‌ها توصیه‌های تخصصی دریافت کنید. همچنین در صورت بروز هرگونه مشکلی می‌توانید در سریع‌ترین زمان ممکن سوالات خود را به صورت آنلاین از بهترین متخصصان زنان و زایمان یا کارشناسان مامایی بپرسید.

عفونت ادراری در بارداری چگونه درمان می‌شود؟

عفونت های ادراری در حاملگی با آنتی‌بیوتیک‌هایی که در این دوران برای مادر و جنین بی‌خطر هستند درمان می‌شوند. پزشک متخصص طبق نوع عفونت و باکتری موجود در نمونه ادرار، دوره‌ای ۳ تا ۷ روزه از مصرف آنتی‌بیوتیک ایمن برای مادر و جنین تجویز می‌کند. اگر باکتری به آنتی‌بیوتیک اولیه مقاوم باشد، پزشک داروی دیگری را جایگزین خواهد کرد. در صورت عفونت ادراری زیاد در بارداری، پزشک ممکن است توصیه کند برای جلوگیری از ایجاد عفونت‌های بیشتر، به طور منظم در دوران بارداری آنتی‌بیوتیک مصرف کنید.

همچنین توصیه می‌شود یک هفته پس از پایان درمان آنتی‌بیوتیکی، آزمایش ادرار را تکرار کنید تا مطمئن شوید که عفونت از بین رفته است. اگر پس از مصرف دارو به مدت سه روز، همچنان در هنگام ادرار احساس سوزش دارید، به پزشک خود اطلاع دهید.

آنتی بیوتیک عفونت ادراری در بارداری

درمان عفونت ادراری در بارداری باید با‌احتیاط انجام شود، چرا که برخی از آنتی‌بیوتیک‌ها ممکن است برای جنین ایمن نباشند. برخی آنتی‌بیوتیک‌ها مانند تتراسایکلین و فلوروکینولون‌ها می‌توانند در روند بارداری مشکل ایجاد کنند و منع مصرف دارند.

آنتی‌بیوتیک‌های ایمن برای درمان عفونت ادراری حاملگی شامل موارد زیر هستند:

• آموکسی‌سیلین

• نیتروفورانتوئین

• سفالکسین

• آزیترومایسین

• پنی سیلین

به یاد داشته باشید که انتخاب نوع، دوز و مدت‌زمان مصرف آنتی‌بیوتیک باید توسط پزشک متخصص و طبق شدت عفونت، مرحله بارداری و حساسیت باکتری تعیین شود. برای آشنایی کامل با داروهای مجاز و غیر مجاز، بهتر است مقاله لیست داروهای ممنوع در بارداری را مطالعه کنید.

درمان خانگی عفونت ادراری

با‌توجه‌به حساسیت بالای دوران بارداری، عفونت ادراری در این دوران باید با نظارت پزشک متخصص درمان شود؛ اما برخی راهکار‌های خانگی ساده وجود دارند که می‌توانند به تسکین علائم و پیشگیری از شدت یافتن آن‌ها کمک کنند. رعایت نکات زیر می‌تواند در پیشگیری و درمان عفونت بارداری موثر باشد:

• مصرف آب فراوان (۶ الی ۸ لیوان در روز)
• نگه‌نداشتن ادرار
• نوشیدن آب زغال‌اخته
• خالی‌کردن مثانه به طور مداوم
• مصرف غذاهای حاوی ویتامین C
• کاهش مصرف کافئین و غذاهای تند و شیرین
• پوشیدن لباس‌های گشاد و نخی
• عدم استفاده از صابون‌ها یا محصولات بهداشتی معطر در ناحیه تناسلی
• مصرف پروبیوتیک
• ادرار کردن قبل و بعد از رابطه جنسی 
• مصرف سیر
• رعایت بهداشت شخصی

درمان عفونت ادراری در بارداری با طب سنتی

در طب سنتی نیز روش‌هایی برای تسکین علائم عفونت ادراری در بارداری وجود دارد، اما همان‌طور که گفتیم، بارداری دوران حساسی است که به مراقبت‌های پزشکی جدی نیاز دارد. از‌این‌رو، درمان‌های خانگی یا طب سنتی نمی‌توانند جایگزین درمان‌های پزشکی شوند. بااین‌حال روش‌هایی در طب سنتی وجود دارند که می‌توانند تا حدودی به تسکین علائم کمک کنند:

• مصرف آب و مایعات

• نوشیدن دمنوش‌های گیاهی مانند دمنوش گشنیز یا بابونه (با مشورت پزشک)

• مصرف تخم کدو یا خیار

• داشتن رژیم بارداری با طبع سرد

• دوری از غذا‌های تند، شور، ترش و شیرین

• جلوگیری از سرد‌شدن بدن (به‌ویژه ناحیه کمر و شکم) و گرم نگه‌داشتن آن

تشخیص عفونت ادراری در بارداری

عفونت ادراری مادر باردار با گرفتن نمونه ادرار تشخیص داده می‌شود. این نمونه در آزمایشگاه، برای بررسی وجود باکتری‌ها مورد تجزیه‌و‌تحلیل قرار می‌گیرد. پزشک همچنین درباره علائم شما سؤال خواهد کرد و ممکن است معاینه فیزیکی انجام دهد.

همه افراد باردار معمولاً در اولین ویزیت دوران بارداری، آزمایش ادرار انجام می‌دهند. ممکن است نیاز باشد آزمایش ادرار را تکرار کنید اگر:

• در گذشته سابقه عفونت ادراری داشته‌اید

• علائم عفونت ادراری دارید

• نتیجه نمونه ادرار شما نامشخص است

• پزشک معتقد است که شما در معرض خطر بالای ابتلا به عفونت ادراری قرار دارید.

در موارد عفونت ادراری زیاد در بارداری، ممکن است به آزمایش‌های بیشتری مانند سونوگرافی کلیه‌ها نیاز داشته باشید.

آزمایش عفونت ادراری در بارداری

یکی از آزمایشات مهم دوران بارداری، آزمایش عفونت ادراری است که برای تشخیص زودهنگام و پیشگیری از عوارض احتمالی برای مادر و جنین انجام می‌شود. در ادامه آزمایش‌های تشخیص عفونت ادراری در بارداری آورده شده است:

آزمایش ادرار (Urinalysis)

در این آزمایش، نمونه ادرار مادر گرفته شده و در آزمایشگاه بررسی می‌شود. در این نمونه، باکتری‌های موجود، گلبول‌های سفید، گلبول‌های قرمز، پروتئین و نیترات مورد بررسی قرار می‌گیرند. این نمونه‌گیری در سه‌ماهه اول بارداری انجام می‌شود و  برای تمام مادران باردار ضروری است.

 اگر در نتیجه آزمایش عبارت «Few» ذکر شده باشد، به معنای این است که در نمونه ادرار تعداد کمی باکتری وجود دارد که می‌تواند نشانه آلودگی نمونه با عفونت خفیف باشد. همچنین، کم‌بودن (Few) گلبول‌های سفید و قرمز نیز نشانه التهاب خفیف یا تحریک مجاری ادرار است.

کشت ادرار (Urine Culture)

آزمایش کشت ادرار، آزمایش دقیقی است که نوع باکتری عامل عفونت و حساسیت آن به آنتی‌بیوتیک‌ها را مشخص می‌کند. در این آزمایش، نمونه ادرار مادر در آزمایشگاه کشت داده شده و رشد باکتری‌ها بررسی می‌شود. با انجام این آزمایش پزشک می‌تواند آنتی‌بیوتیک مناسب و ایمن برای عفونت ادراری در بارداری تجویز کند.

آزمایش‌های تکمیلی 

در برخی شرایط خاص نیز سونوگرافی کلیه‌ها و مجاری ادراری نیز انجام می‌شود. اگر مادر عفونت‌های مکرر یا شدید (مثل پیلونفریت) داشته باشد، پزشک ممکن است برای بررسی انسداد کلیه‌ها و مجاری ادراری انجام سونوگرافی را توصیه کند. همچنین، برای بررسی التهاب (مانند افزایش CRP یا گلبول‌های سفید) یا عملکرد کلیه‌ها نیز آزمایش خون انجام می‌شود. 

اپلیکیشن ایمپو به جهت اینکه هیچ آزمایش و چکاپ ضروری را از دست ندهید، بر اساس تاریخ‌ها و اطلاعات ثبت شده شما، تمامی آزمایشات و غربالگری‌ها را به صورت دقیق و زمان‌بندی شده به شما یادآوری می‌کند؛ ایمپو در تمام دوران بارداری همچون یک دوست دلسوز همراه شما است تا همیشه آماده و مطمئن باشید که سلامت خود و نوزادتان به بهترین شکل حفظ می‌شود.

عفونت ادراری در بارداری خطرناک است ؟

عفونت ادراری در بارداری درصورتی‌که به‌موقع تشخیص داده نشده و درمان نشود، می‌تواند خطرناک باشد. در شرایطی که عفونت ادراری محدود به مثانه باشد، با مصرف برخی آنتی‌بیوتیک‌ها درمان می‌شود و خطر چندانی ندارد؛ اما در شرایطی که عفونت ادراری به کلیه‌ها برسد، خطراتی مانند زایمان زودرس، وزن کم نوزاد و حتی مشکلات کلیوی مادران را تهدید می‌کند. در ادامه، عوارض احتمالی عفونت ادراری در بارداری ذکر شده است:

عوارض عفونت ادراری برای مادر 

عوارض عفونت ادراری حاملگی برای مادر، شامل موارد زیر است:

• درد و سوزش به هنگام ادرار

• تب و لرز در موارد شدید

• پیلونفریت (عفونت کلیه)

• افزایش احتمال بروز عفونت‌های مکرر

• کم‌خونی به ویژه در عفونت‌های کلیوی شدید

• احتمال افزایش فشار‌خون بالا یا پره‌اکلامپسی (مسمومیت بارداری)

• درد در پهلو و کمر در صورت درگیری کلیه‌ها

• سندرم دیسترس تنفسی بزرگسالان در موارد نادر و شدید

• پارگی کیسه آب و زایمان زودرس

عوارض عفونت ادراری برای جنین 

عفونت ادراری در بارداری می‌تواند برای جنین نیز با عوارض زیر همراه باشد:

• سرایت عفونت به جفت یا مایع آمنیوتیک 

• پارگی کیسه آب و زایمان زودرس

• وزن کم نوزاد هنگام تولد

• عفونت جنین

• محدودیت رشد داخل رحمی (IUGR)

• سقط جنین

عفونت ادراری در بارداری باید جدی گرفته شود. اگر علائم عفونت دارید، حتماً با پزشک خود مشورت کنید تا آزمایش کشت ادرار انجام شود و درمان مناسب آغاز گردد. 

عفونت ادراری در بارداری برای جنین خطر دارد؟

عفونت ادراری در بارداری به‌ندرت باعث تهدید سلامتی و آسیب به جنین می‌شود، اما در مواردی ممکن است این عفونت پیچیده‌تر شده و موجب عفونت کلیه و خون شود. در این شرایط مادر علائمی مانند تب شدید را تجربه می‌کند و احتمالاً وارد مرحله زایمان می‌شود. درصورتی‌که زایمان قبل از پایان هفته ۳۹ بارداری رخ دهد، احتمال نارسایی جنین وجود دارد. بنابراین، درصورتی‌که به هنگام دفع ادرار دچار سوزش می‌شوید، باید در اولین فرصت به پزشک متخصص مراجعه کنید. 

عفونت ادراری در بارداری و جنسیت جنین

سؤالی که بیشتر مادران باردار به دنبال جواب آن هستند، این است که آیا عفونت ادراری و جنسیت جنین با یکدیگر ارتباط دارند یا خیر. جواب این سؤال به‌طور‌قطع منفی است. باوجوداینکه برخی افراد اعتقاد دارند که احتمال بروز عفونت ادراری در بارداری جنین دختر بیشتر است، اما این باور به‌هیچ‌وجه درست نیست. عفونت ادراری یکی از مشکلات شایع دوران بارداری است که به دنبال تغییرات هورمونی و فیزیولوژیکی مانند به‌هم‌ریختگی تعادل هورمونی و افزایش فشار رحم به مثانه رخ می‌دهد و از لحاظ علمی هیچ ربطی به دختر یا پسر بودن جنین ندارد. برای آشنایی با علائم بارداری پسر و علائم بارداری دختر می‌توانید مقاله آن را مطالعه کنید.

سخن پایانی

عفونت ادراری در بارداری یکی از مشکلات شایعی است که زنان باردار اغلب با آن دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند. تغییر فرم بدن مادر در این دوره، افزایش وزن و فشار رحم روی مثانه یکی از دلایلی است که احتمال عفونت ادراری را افزایش می‌دهد. درصورتی‌که عفونت ادراری حاملگی به‌موقع درمان نشود، ممکن است به عوارضی مانند پیلونفریت، زایمان زودرس، وزن کم هنگام تولد و سپسیس مادر منجر شود که زندگی جنین و مادر را تهدید می‌کند. 

اگر در دوران بارداری هنگام ادرار احساس درد یا سوزش کردید یا متوجه تغییر رنگ ادرار شدید، توصیه می‌شود در اولین فرصت به پزشک متخصص مراجعه کنید. برای دسترسی راحت‌تر به پزشک متخصص زنان، می‌توانید اپلیکیشن ایمپو را نصب کنید و به‌صورت آنلاین با پزشکان این مجموعه در ارتباط باشید.

منابع 

• webmd.com
• americanpregnancy.org
• peegnancybirthbaby.org