روانشناسی چیست و چه کاربردی دارد؟

«روانشناسی»، علمی چند‌وجهی و شگفت‌انگیز است که همچون پلی میان دنیای درون و برون، ما را به سفری عمیق در شناخت فرایندهای ذهنی، احساسات، تصمیم‌گیری‌ها و تعاملات اجتماعی می‌برد. 

روانشناسی، مطالعه علمی فکر و رفتار است که به بررسی عملکرد ذهن و تاثیر آن بر رفتارهای انسان می‌پردازد. این رشته گسترده شامل زیرشاخه‌های متعددی مانند روان‌شناسی بالینی، سلامت، تربیتی، شخصیت، رشد، اجتماعی و کودک‌و‌نوجوان است.

کار «علم روانشناسی» وسیع و متنوع است؛ از مطالعه رشد و یادگیری کودکان گرفته تا درمان اختلالات روانی و بررسی تفاوت‌های فردی، همه از اهداف و کاربرد‌های روان‌شناسی هستند. روانشناسان با استفاده از تکنیک‌های مختلف، الگوهای رفتاری را شناسایی کرده و راهکارهایی برای بهبود سلامت روان، افزایش کارایی و تقویت روابط انسانی ارائه می‌دهند.

اگر علاقه‌مند هستید تا در مورد «روانشناسی چیست» بیشتر بدانید، در ادامه این مقاله از ایمپو که به تاریخچه، اهداف، گرایش‌ها و تکنیک‌های درمانی روان‌شناسی می‌پردازیم، همراه ما باشید. 

روانشناسی چیست؟

ذهن انسان بسیار پیچیده و شگفت‌انگیز است و فهم شرایط و اختلالات مرتبط با آن می‌تواند چالش‌برانگیز باشد. فرایندهای فکری، احساسات، خاطرات، رویاها، ادراکات و هیجانات را نمی‌توان به‌صورت مشکلات فیزیکی مانند شکستگی استخوان مشاهده کرد. روانشناسی، به‌عنوان علمی گسترده و چند‌وجهی، پرده از رازهای ذهن و رفتار انسان برمی‌دارد و دریچه‌ای به‌سوی فهم عمیق‌تر خود، دیگران و جهانی که در آن زندگی می‌کنیم باز می‌کند.

روان‌شناسی(به انگلیسی Psychology)، علمی است که در پی رمزگشایی از اسرار ذهن، رفتار و تجربه انسانی است. این رشته، با نگاهی عمیق به فرایندهای ذهنی، از افکار زودگذر و رویاها گرفته تا تصمیم‌گیری‌ها، شخصیت و روابط اجتماعی، به ما درک بهتری از خود و دیگران می‌دهد. روان‌شناسی نه‌تنها تاثیرات زیستی مانند شیمی مغز و عوامل ژنتیکی را بررسی می‌کند، بلکه به نقش فشارهای اجتماعی و محیطی در شکل‌دهی به تفکر، رفتار و احساسات ما نیز توجه دارد.

طبق تعریف روانشناسی توسط انجمن روان‌شناسی آمریکا (APA)، روانشناسی به زبان ساده یعنی مطالعه ذهن و رفتار که تمام جنبه‌های تجربه انسانی را در بر می‌گیرد. 

روان‌شناسی علمی نوپا است که بیشتر پیشرفت‌های آن در ۱۵۰ سال گذشته رخ داده است. با‌این‌حال، ریشه‌های آن به یونان باستان و ۴۰۰ الی ۵۰۰ سال پیش قبل از میلاد بازمی‌گردد. با گذشت زمان و گسترش درک ما از ذهن و رفتار انسان، شاخه‌های تخصصی مختلفی مانند روان‌شناسی بالینی، روان‌شناسی اجتماعی، روان‌شناسی سلامت، روانشناسی رشد و … پدید آمده‌اند.

روان‌شناسی از طریق مطالعه و تحلیل موضوعاتی نظیر رشد فردی، فرآیندهای یادگیری، تصمیم‌گیری، سلامت روان و پویایی‌های اجتماعی، به ارتقای کیفیت زندگی، بهبود روابط بین‌فردی و رفع چالش‌های روانی و اجتماعی یاری می‌رساند.

تاریخچه روانشناسی

علم روانشناسی، در ابتدا ترکیبی از فلسفه و زیست‌شناسی بود که ریشه‌های آن به دوران یونان باستان بازمی‌گردد. در سال ۳۸۷ پیش از میلاد، افلاطون پیشنهاد کرد که مغز محل وقوع فرایندهای ذهنی است، در‌حالی‌که پیش از آن، ارسطو معتقد بود این قلب است که این نقش را ایفا می‌کند. ظهور روان‌شناسی به‌عنوان یک رشته مستقل و جداگانه، زمانی رخ داد که ویلهلم وونت در سال ۱۸۷۹، اولین آزمایشگاه بررسی روان به‌صورت تجربی را در لایپزیگ آلمان تاسیس کرد. 

در سال ۱۸۹۰، انجمن روان‌شناسی آمریکا (APA) تحت رهبری جی.استانلی هال تاسیس شد. در همان سال‌ها، زیگموند فروید، رشته روانکاوی را که نوعی روان‌درمانی است، معرفی و از روش‌های تفسیری، درون‌نگری و مشاهدات بالینی برای درک ذهن و حل تعارضات ناخودآگاه، استفاده کرد. در روزهای اولیه شکل‌گیری روان‌شناسی، دو دیدگاه نظری غالب درباره نحوه عملکرد مغز وجود داشت: ساختارگرایی و کارکردگرایی.

ساختارگرایی نامی بود که به رویکرد پیشگامانه ویلهلم وونت داده شد و بر تجزیه فرایندهای ذهنی به اساسی‌ترین اجزا تمرکز داشت. پس از او، روان‌شناس آمریکایی به نام ویلیام جیمز، رویکردی را توسعه داد که به کارکردگرایی معروف شد و با ساختارگرایی مخالف بود. جیمز استدلال کرد که ذهن دائما در حال تغییر است و جستجوی ساختار تجربه آگاهانه بی‌فایده است.

جیمز پیشنهاد کرد که روان‌شناسان باید به دنبال علل زیربنایی رفتار و فرایندهای ذهنی مرتبط با آن باشند. این دیدگاه، بر روان‌شناسی امروزی نیز تاثیر زیادی گذاشته است.

هدف علم روانشناسی چیست؟

هدف علم روانشناسی درک و توضیح فرایندهای ذهنی، رفتارها و تجربیات انسانی است. این علم به دنبال پاسخ به این پرسش‌هاست که چرا انسان‌ها به شیوه‌ای خاص فکر، احساس و عمل می‌کنند. 

چهار هدف اصلی روان‌شناسی عبارتند از:

• توصیف

توصیف رفتار یا شناخت، اولین هدف روان‌شناسی است. این امر می‌تواند به پژوهشگران امکان دهد قوانین کلی رفتار انسانی را تدوین کنند. برای مثال، ایوان پاولوف با توصیف پاسخ سگ‌ها به محرک‌های مختلف، به توسعه قوانین یادگیری معروف به نظریه شرطی‌سازی کلاسیک کمک کرد.

• توضیح

پس از توصیف قوانین کلی رفتار، گام بعدی توضیح چگونگی و چرایی وقوع این روند است. روان‌شناسان نظریه‌هایی را برای دلایل و عوامل زیربنایی رفتارها، از جمله تاثیرات زیستی، روان‌شناختی و اجتماعی ارائه می‌دهند. 

• پیش‌بینی

روان‌شناسی با استفاده از یافته‌های تحقیقات تجربی، رفتار آینده را پیش‌بینی می‌کند. اگر پیش‌بینی تأیید نشود، ممکن است توضیحی که بر اساس آن ارائه شده نیاز به بازنگری داشته باشد. 

• تغییر

پس از توصیف، توضیح و پیش‌بینی رفتار، روان‌شناسی راهکارهایی برای تغییر یا بهبود رفتارها ارائه می‌دهد. برای مثال، مداخلاتی مبتنی بر شرطی‌سازی کلاسیک، مانند حساسیت‌زدایی منظم، برای درمان افراد مبتلا به اختلالات اضطرابی استفاده شده است.

انواع روانشناسی چیست؟ 

از زمان ظهور روانشناسی به‌عنوان یک رشته علمی مستقل در اواخر قرن نوزدهم، حوزه‌های مطالعاتی متمایز متعددی پدید آمده‌اند. روان‌شناسی یک رشته گسترده و متنوع است که مطالعه تفکر، رفتار، رشد، شخصیت، احساسات و انگیزه را شامل می‌شود؛ در نتیجه، زیرشاخه‌ها و حوزه‌های تخصصی مختلفی در این علم شکل‌گرفته‌اند که اهداف متفاوتی را دنبال می‌کنند. در ادامه، برخی از حوزه‌های اصلی روان‌شناسی معرفی شده‌اند:

• روانشناس بالینی

روانشناسی بالینی (Clinical Psychology)، شاخه‌ای است که به ارزیابی، تشخیص، درمان و پیشگیری از اختلالات روانی، عاطفی و رفتاری می‌پردازد. این گرایش بر جنبه‌های فکری، عاطفی، زیستی، روان‌شناختی، اجتماعی و رفتاری عملکرد انسان در طول عمر، در فرهنگ‌ها و سطوح اجتماعی-اقتصادی مختلف تمرکز دارد و به ترویج سازگاری، تطبیق و رشد شخصی کمک می‌کند. روانشناسان بالینی، با استفاده از روش‌های علمی و تکنیک‌های درمانی، به افراد کمک می‌کنند تا با مشکلات روانی مانند افسردگی، اضطراب، اختلالات شخصیت، فوبیا، یا تروما مقابله کنند.

در بخش کلینیک اپلیکیشن ایمپو شما می‌توانید با مشاهده امتیاز و نظرات کاربران دیگر درباره متخصصان مختلف، روان‌شناس یا مشاور مناسب خود را انتخاب کنید. علاوه بر این، در بخش اشتراک تجربه اپلیکیشن ایمپو، امکان گفت‌وگو و تبادل نظر با سایر کاربران فراهم است تا بتوانید از تجربیات و دیدگاه‌های دیگران بهره‌مند شوید.

• روانشناسی شخصیت

روانشناسی شخصیت (Personality Psychology)، به مطالعه چگونگی شکل‌گیری و توسعه شخصیت می‌پردازد. شخصیت منحصربه‌فرد شما، هویت شما را شکل می‌دهد و بر همه چیز، از روابط گرفته تا سبک زندگی‌تان، تاثیر می‌گذارد. از‌این‌رو، مطالعه روان‌شناسی شخصیت می‌تواند برای آشنایی با ماهیت شخصیت، نظریه‌های مربوط به توسعه آن، روش‌های ارزیابی شخصیت و بررسی اختلالات شخصیتی کمک کند. روان‌شناسان شخصیت وظیفه ارزیابی، تشخیص و درمان اختلالات شخصیتی مانند اختلال شخصیت نمایشی را بر عهده دارند.

• روانشناسی تربیتی

روانشناسی تربیتی (Educational Psychology)، بر مطالعه فرایندهای یادگیری، رشد شناختی، عاطفی و اجتماعی افراد در محیط‌های آموزشی تمرکز دارد. این رشته به بررسی چگونگی یادگیری انسان‌ها، عوامل مؤثر بر یادگیری و روش‌های بهبود فرایند آموزش‌و‌پرورش می‌پردازد. روان‌شناسان تربیتی، با استفاده از نظریه‌ها و تحقیقات علمی، به معلمان، مدیران آموزشی و والدین کمک می‌کنند تا محیط‌های آموزشی موثرتری ایجاد کنند و به دانش‌آموزان در دستیابی به پتانسیل کامل خود یاری رسانند.

• روانشناسی رشد

روانشناسی رشد (Development Psychology)، حوزه‌ای است که به رشد و توسعه انسان در طول عمر، از جمله توانایی‌های شناختی، اخلاق، عملکرد اجتماعی، هویت و سایر جنبه‌های زندگی انسان از بدو تولد تا پایان عمر می‌پردازد. این رشته بررسی می‌کند که چگونه افراد در طول زمان رشد می‌کنند، یاد می‌گیرند و با محیط خود سازگار می‌شوند. مهارت‌های حرکتی، حل مسئله، درک اخلاقی، زبان، احساسات، شخصیت، خودپنداره، شکل‌گیری هویت، ساختارهای ذهنی ذاتی و چگونگی تعامل فرد با عوامل محیطی و تاثیر آن بر رشد از جمله موضوعات مورد بحث در روان‌شناسی رشد هستند.

• روانشناسی عمومی

روانشناسی عمومی (General Psychology)، شاخه‌ای از روان‌شناسی است که اصول و مفاهیم پایه‌ای رفتار و فرایندهای ذهنی انسان را مطالعه می‌کند. این گرایش را می‌توان مرور کلی از جنبه‌های مختلف روان‌شناسی معرفی کرد که حوزه‌های متعددی مانند ادراک، حافظه، یادگیری، انگیزه، احساسات، شخصیت و تعاملات اجتماعی را مورد بررسی قرار می‌دهد. این رشته به دلیل ماهیت گسترده‌ای که دارد، در آموزش، پژوهش و حتی زندگی روزمره بسیار کاربردی است.

• روانشناسی شناختی

روانشناسی شناختی (Cognitive Psychology)، به مطالعه فرایندهای ذهنی انسان، از جمله توجه، حافظه، ادراک، تصمیم‌گیری، حل مسئله و یادگیری زبان می‌پردازد. این شاخه چگونگی تفکر، ادراک، ارتباط، به‌خاطر سپردن و یادگیری را در افراد بررسی می‌کند و ارتباط نزدیکی با علوم اعصاب، فلسفه و زبان‌شناسی دارد. روان‌شناسان شناختی چگونگی پردازش و ذخیره اطلاعات توسط افراد را بررسی می‌کنند و برای بهبود مشکلاتی مانند آلزایمر راهکار‌های درمانی ارائه می‌دهند. اگر به این شاخه از علم روانشناسی علاقه دارید، پیشنهاد می‌کنیم مقاله خطاهای شناختی را مطالعه کنید.

• روانشناسی اجتماعی

روانشناسی اجتماعی (Social Psychology)، بر رفتار گروهی، تاثیرات اجتماعی بر رفتار فردی، نگرش‌های جمعی، تعصبات، پرخاشگری و موضوعات مرتبط تمرکز دارد. این شاخه از روش‌های علمی برای درک تاثیرات اجتماعی بر رفتار انسان استفاده می‌کند و موضوعاتی مانند رفتار گروهی، ادراک اجتماعی، رفتار غیرکلامی، پرخاشگری، تعصب و رهبری را مورد بررسی قرار می‌دهد.

• روانشناسی سلامت

روانشناسی سلامت (Health Psychology)، به مطالعه عوامل روان‌شناختی، رفتاری، زیست‌شناختی و اجتماعی موثر بر سلامت و بیماری می‌پردازد. روان‌شناسان سلامت بر عوامل تاثیرگذاری مانند وضعیت اقتصادی-اجتماعی، سطح تحصیلات، پیشینه فرهنگی و رفتارهایی که ممکن است بر بیماری‌های جسمی اثر بگذارند، تمرکز دارند. این رشته بررسی می‌کند که چگونه ذهن، رفتار و تعاملات اجتماعی می‌توانند در پیشگیری از بیماری‌ها، ارتقای سلامت و مدیریت موثر بیماری‌های مزمن نقش داشته باشند.

• روانشناسی تکاملی

روانشناسی تکاملی (Evolutionary Psychology)، شاخه‌ای از علم روانشناسی است که شناخت، عواطف و رفتار انسان را از منظر تأثیرات تکامل در طول زمان بررسی می‌کند. این رشته بسیاری از ویژگی‌های روانی و رفتاری انسان‌های امروزی را نتیجه انتخاب طبیعی و سازگاری‌هایی که در طول تاریخ تکامل بشر برای بقا و تولیدمثل شکل‌گرفته‌اند، می‌داند. 

• روانشناسی کودک و نوجوان

روانشناسی بالینی کودک و نوجوان (Clinical child and adolescent psychology)، تخصصی است به بررسی روان و رفتار نوزادان، کودکان و نوجوانان می‌پردازد. این رشته، نیازهای روانی اساسی کودکان و نوجوانان، چگونگی تأثیر خانواده و سایر زمینه‌های اجتماعی بر سازگاری اجتماعی-عاطفی، فرایند‌های رشدی، اختلالات روانی و رفتاری، روان‌ آسیب‌شناسی رشدی، سازگاری رفتاری و وضعیت سلامت کودکان و نوجوانان را مورد بررسی قرار می‌دهد.

مراجعه به روانشناس متخصص کودک‌و‌نوجوان می‌تواند به والدین کمک کند بتوانند با فرزندان خود تعامل بهتری داشته و درک عمیق‌تری از نیاز‌های آن‌ها داشته باشند.

• روانشناسی کودکان استثنایی

گرایش روانشناسی کودکان استثنایی (Exceptional Child Psychology)، به مطالعه و درک نیازهای روانی، عاطفی، شناختی و اجتماعی کودکان با ویژگی‌های خاص یا استثنایی می‌پردازد. این کودکان ممکن است دارای شرایطی مانند ناتوانی‌های ذهنی، اختلالات یادگیری، اوتیسم، اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD) و ناتوانی‌های جسمانی باشند.

روانشناسی تاریک

روان‌شناسی تاریک (Dark Psychology)، به مطالعه جنبه‌های منفی و مخرب رفتار و ذهن انسان اشاره دارد. این جنبه‌ها اغلب شامل ویژگی‌ها، رفتارها یا انگیزه‌هایی است که می‌توانند به دیگران آسیب برسانند یا برای دستکاری و کنترل آن‌ها استفاده شوند. این حوزه بر بررسی خصوصیات روان‌شناختی زیر که به‌عنوان سه‌گانه تاریک (Dark Triad) شناخته می‌شوند، متمرکز است: 

• خودشیفتگی(Narcissism): خودبزرگ‌بینی، نیاز شدید به تحسین و کمبود همدلی با دیگران.

• ماکیاولیسم(Machiavellianism): تمایل به دستکاری و بهره‌کشی از دیگران برای منافع شخصی، اغلب با برنامه‌ریزی و بدون توجه به اخلاق.

• روان‌پریشی(Psychopathy): فقدان همدلی، رفتارهای تکانشی، و بی‌توجهی به هنجارهای اجتماعی یا عواطف دیگران.

این حوزه به افراد کمک می‌کند تا این رفتارها را شناسایی کرده و از خود در برابر دستکاری‌های روانی محافظت کنند.

روانشناسی زرد

حتما تاکنون اصطلاح زرد بودن کتاب، روزنامه، مجله و … که به بی‌ارزشی محتوا اشاره دارد، به گوشتان خورده است. روانشناسی زرد نیز به نوع خاصی از محتوای روان‌شناسی اشاره دارد که اغلب غیرعلمی، ساده‌انگارانه و گمراه‌کننده است. این نوع روان‌شناسی معمولا در شبکه‌های مجازی، رسانه‌های غیر‌معتبر و کتاب‌های خودیاری بیشتر به چشم می‌خورد.

در این نوع محتوا، به‌جای ارائه اطلاعات مبتنی بر شواهد علمی و  تحقیق‌های تجربی، اطلاعات نادرست، اظهار‌نظر‌های شخصی و توصیه‌های سطحی ارائه می‌شود که معمولا جذاب هستند اما عمق و اعتبار ندارند.

انواع تکنیک و روش‌های درمانی در روانشناسی

در روانشناسی، تکنیک‌ها و روش‌های درمانی متنوعی برای کمک به بهبود سلامت روان و مدیریت اختلالات روانی استفاده می‌شوند. این روش‌ها متناسب با نوع مشکل، شدت آن و رویکرد درمانی روانشناس متفاوت هستند. رویکرد‌های درمانی به‌عنوان چارچوبی نظری، به درمانگر کمک می‌کنند تا مشکلات روانی مراجع را درک کرده، اهداف درمان را تعیین و مسیر درمان را هدایت کند. در ادامه، انواع تکنیک‌ها و روش‌های درمانی در روانشناسی را معرفی می‌کنیم:

1. درمان شناختی-رفتاری (CBT)

این درمان بر شناسایی و اصلاح الگوهای فکری و رفتاری منفی تمرکز دارد. درمانگر در رویکرد شناختی-رفتاری(CBT) با مراجع درباره چگونگی تاثیر افکار ناسالم بر احساسات و رفتارهای چالش‌برانگیز گفت‌وگو می‌کند. آن‌ها با همکاری مراجع، این افکار را بازسازی کرده و به کاهش احساسات منفی و رفتارهای غیرسازنده کمک می‌کنند.

این روش درمانی به‌ویژه در بهبود اختلالاتی مانند درمان افسردگی، اضطراب، فوبیا و سایر مشکلات روان‌شناختی اثربخشی قابل‌توجهی دارد و می‌تواند مهارت‌های مقابله‌ای موثری را به افراد آموزش دهد.

2. درمان رفتاری دیالکتیکی(DBT)

این درمان شبیه به درمان شناختی-رفتاری (CBT) است اما بیشتر بر تنظیم عواطف، تمرین ذهن‌آگاهی و پذیرش افکار و احساسات ناراحت‌کننده تمرکز دارد. یک روانشناس با کمک DBT، به فرد کمک می‌کند تا تعادلی بین تغییر افکار، عواطف و رفتارهای خود و پذیرش آن‌ها پیدا کند. با استفاده از DBT، درمانگر می‌تواند مهارت‌های جدیدی مانند روش‌های جدید برای مقابله با موقعیت‌ها و تمرین‌های ذهن‌آگاهی به فرد آموزش دهد. DBT را می‌توان بهترین درمان برای اختلال شخصیت مرزی است.

سلامت جسم و روح با هم گره خورده و مرتبط هستند؛ در صورتی که می‌خواهید با یک روانشناس و متخصص روان در ارتباط باشید، ایمپو مانند یک دوست دلسوز همراه شما است. در اپلیکیشن ایمپو، شما می‌توانید به‌صورت آنلاین با روانشناسان مجرب این پلتفرم ارتباط برقرار کرده و راهکار‌هایی برای مشکلات فردی، خانوادگی و روابط عاطفی خود دریافت کنید.

3. درمان روان‌پویشی (Psychodynamic Therapy)

این رویکرد، ریشه در نظریه‌های روانکاوی فروید دارد و بر تاثیر فرایند‌های ناخودآگاه، تجربیات کودکی و تعارضات درونی بر رفتار و سلامت روان متمرکز است. در درمان روان‌پویشی، مراجع با همکاری درمانگر، ارتباط بین ذهن ناخودآگاه و رفتارهای خود را بررسی می‌کند. این فرآیند شامل کاوش در احساسات، روابط و الگوهای ذهنی است.

4. درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT)

در رویکرد عمل‌محور ACT، مراجعان یاد می‌گیرند از اجتناب، انکار و مبارزه با احساسات درونی خود دست بکشند. از طرفی نیز بپذیرند که این احساسات عمیق، پاسخ‌های مناسبی به برخی موقعیت‌ها هستند و نباید مانع پیشرفت آن‌ها در زندگی شوند. با این درک، مراجعان شروع به پذیرش سختی‌های خود کرده و متعهد می‌شوند که تغییرات لازم را در رفتار خود ایجاد کنند.

5. درمان شناختی مبتنی بر ذهن‌آگاهی(MBCT)

MBCT، رویکردی است که درمان شناختی-رفتاری (CBT) را با تمرین‌های ذهن‌آگاهی(Mindfulness) ترکیب می‌کند. این روش با پرورش نگرشی متمرکز بر لحظه حال، برای کمک به افراد در مدیریت افکار و احساسات منفی، پیشگیری از افسردگی و بهبود سلامت روان طراحی شده است.

6. رفتار درمانی (Behavioral Therapy)

رفتار‌درمانی، رویکردی است که بر تغییر رفتارهای نامطلوب یا ناسالم از طریق یادگیری اصول رفتاری تمرکز دارد. این روش بر این فرض استوار است که رفتارها اکتسابی هستند و می‌توان آن‌ها را با استفاده از تکنیک‌های خاص تغییر داد یا اصلاح کرد. رفتار‌درمانی ریشه در نظریه‌های یادگیری، مانند شرطی‌سازی کلاسیک (پاولف) و شرطی‌سازی عامل (اسکینر) دارد و اغلب برای درمان اختلالات اضطرابی، فوبیا و مشکلات رفتاری کودکان استفاده می‌شود.

در ادامه تکنیک‌های رفتار‌درمانی آورده شده است:

• شرطی‌سازی کلاسیک

این تکنیک بر تغییر پاسخ‌های احساسی یا رفتاری به محرک‌ها متمرکز است. برای مثال از طریق حساسیت‌زدایی تدریجی که با مواجهه گام‌به‌گام با محرک، ترس یا فوبیا را کاهش می‌دهد.

• شرطی‌سازی عامل

در این روش، از پاداش (تقویت مثبت یا منفی) و تنبیه برای تغییر رفتارهای خاص استفاده می‌شود. 

• مدلسازی(Modeling)

مدل‌سازی به یادگیری رفتارهای جدید از طریق مشاهده و تقلید از دیگران اشاره دارد. درمانگر ممکن است رفتار مطلوب را نشان دهد تا مراجع آن را بیاموزد.

7. روانکاوی(Psychoanalysis) 

روانکاوی یک رویکرد درمانی و نظریه روان‌شناختی است که توسط زیگموند فروید در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم توسعه یافت. این روش بر کاوش در ذهن ناخودآگاه تمرکز دارد و معتقد است که بسیاری از مشکلات روانی، رفتارها و احساسات فرد ریشه در تعارض‌ها، خاطرات و امیال ناخودآگاهی دارند که اغلب به دوران کودکی بازمی‌گردند.

روان‌کاوی تاکید زیادی بر تاثیر تجربیات اولیه زندگی، به‌ویژه روابط با والدین، بر شکل‌گیری شخصیت و مشکلات روانی دارد. این رویکرد به بررسی مکانیزم‌های دفاعی مانند سرکوب، انکار یا جابه‌جایی می‌پردازد که ذهن برای محافظت از خود در برابر اضطراب یا تعارض به کار می‌برد.

• تفاوت روانکاوی و روانشناسی

طبق تعریف روانشناسی یک رشته علمی گسترده است که رفتار، شناخت، عواطف و فرایند‌های ذهنی انسان را مطالعه می‌کند. در حالی‌که در روانکاوی، درمانگر با تکنیک‌هایی مانند تداعی آزاد، به بیمار کمک می‌کند تا پویایی‌های ناخودآگاه شخصیت خود را کاوش کند.

• تفاوت مشاور و روانشناس 

مشاوره و روانشناسی، هر دو از حوزه‌های خدمات سلامت روان هستند که بر بهبود شرایط روانی، عاطفی و رفتاری تمرکز دارند. با‌این‌حال، تفاوت‌هایی مانند مدرک تحصیلی، حوزه کاری و رویکرد فعالیت میان این دو وجود دارد. به طور مثال، روان‌شناسی فرایندی بلندمدت است که به مسائل پیچیده‌تر سلامت روان مانند اختلال دو قطبی، اختلالات اضطرابی، افسردگی و … می‌پردازد. در‌حالی‌که اگر شخصی برای انتخاب رشته تحصیلی یا حل تعارضات خانوادگی با مشکلاتی روبه‌رو شود، بهتر است از مشاور کمک بگیرد.

بیشتر بخوانید: سکس تراپی چیست و چگونه به شما کمک می‌کند؟

• تفاوت روانشناس و روانپزشک

روان‌شناسان و روان‌پزشکان، هر دو در زمینه کمک به افراد مبتلا به مشکلات سلامت روان فعالیت می‌کنند اما نقش‌های آن‌ها کاملا یکسان نیست. روان‌شناس از طریق روان‌درمانی به درمان بیمار می‌پردازد و با تغییر رفتار به کاهش علائم کمک می‌کند. روان‌پزشک که یک پزشک متخصص است، بیشتر بر تجویز دارو و سایر مداخلات پزشکی برای مدیریت شرایط سلامت روان تمرکز دارد. 

روانشناسان، متخصصانی با مدرک کارشناسی‌ارشد یا دکتری هستند که در گرایش‌های مختلف رشته روان‌شناسی تحصیل کرده‌اند. آن‌ها عمدتا از تکنیک‌های روان‌درمانی مبتنی بر شواهد برای درمان طیف کاملی از اختلالات رفتاری و سلامت روان استفاده می‌کنند.

روان‌پزشکان مانند سایر متخصصان پزشکی، ابتدا ۷ سال به تحصیل در رشته پزشکی عمومی می‌پردازند و سپس در مقطع تخصص، رشته روان‌پزشکی را انتخاب می‌کنند. در این دوران، روان‌پزشکان به مطالعه عمیق بیماری‌های روانی، داروها و تکنیک‌های پزشکی مورد استفاده برای درمان می‌پردازند و می‌توانند در صورت نیاز برای بیماران دارو تجویز کنند.

حتما بخوانید: روانشناسی رنگ

8. درمان متمرکز بر هیجان (EFT) 

رویکرد هیجان‌مدار (EFT)، نوعی درمان کوتاه‌مدت است که توسط لزلی گرینبرگ توسعه یافت. این درمان بر این باور است که هیجانات هسته اصلی هویت انسان را تشکیل می‌دهند و می‌توانند راهنمای انتخاب‌ها و رفتارهای فرد باشند. در رویکرد هیجان‌مدار، درمانگر به مراجع کمک می‌کند تا مهارت‌های درک و تنظیم هیجانات و هوش هیجانی خود را تقویت کند. 

9. روان‌درمانی تحلیلی (Analytical Psychology)

روانشناسی تحلیلی بر این باور استوار است که افکار و رفتارهای فرد از باورها و ادراکات خودآگاه و ناخودآگاه او نشات می‌گیرند. این رویکرد توسط کارل یونگ در دهه ۱۹۰۰ پایه‌گذاری شد. یونگ معتقد بود روان انسان از کهن‌الگوهای جهانی تشکیل شده است که الگوهای مشترک رفتار، تفکر و ادراک در همه انسان‌ها هستند.

روانشناسان تحلیلی به مراجعان کمک می‌کنند تا با کاوش انگیزه‌های ناخودآگاه، افکار، احساسات و رفتارهای مشکل‌ساز خود را تغییر دهند. این روش برای درمان طیف وسیعی از مسائل عاطفی و روانی، مانند اختلال در خوردن و اضطراب کاربرد دارد.

10. طرحواره‌درمانی(Schema Therapy) 

طرحواره‌درمانی رویکردی است که بر شناسایی و اصلاح الگوهای فکری و رفتاری ناسازگار تمرکز دارد. این الگوها که اغلب ریشه در تجربیات کودکی دارند، می‌توانند به رفتارهای ناسالم، مشکلات در روابط بین‌فردی و چالش‌های عاطفی در بزرگسالی منجر شوند. هدف اصلی درمان طرحواره‌ای، کمک به فرد برای شناسایی رفتارها، درک علل زیربنایی آن‌ها و تغییر افکار و رفتارها به شکلی سالم و سازنده برای مدیریت چالش‌های روابط و احساسات است. برای اطلاعات بیشتر پیشنهاد می‌کنیم مقاله طرحواره چیست را مطالعه کنید.

علاوه بر این رویکرد‌های درمانی، در روانشناسی روش‌های مختلف دیگری نیز برای درمان وجود دارد. خانواده‌درمانی(بهبود روابط و حل تعارضات درون خانواده)، زوج‌درمانی (بهبود رابطه و حل مشکلات بین زوجین)، گروه‌درمانی(اشتراک‌گذاری تجربیات و دریافت حمایت از اعضای گروه) و همچنین هنر‌درمانی(انجام فعالیت‌های هنری برای کمک به بیان احساسات) از دیگر روش‌های رایج درمان در روان‌شناسی هستند.

سخن پایانی

اگرچه روانشناسی علمی نسبتا جوان به‌حساب می‌آید، اما از عمق و گستردگی فوق‌العاده‌ای برخوردار است. ارزیابی، تشخیص و درمان بیماری‌های روانی و پیچیدگی‌های ذهن و رفتار، اهداف اصلی روان‌شناسی هستند. این رشته برای کمک به افراد در بهبود بهزیستی فردی و شکوفایی در جهانی که روزبه‌روز پیچیده‌تر می‌شود، تلاش می‌کند.

مشاوره با یک متخصص روان‌شناسی می‌تواند به شما کمک کند تا احساسات، افکار و رفتارهای خود را بهتر درک کنید، مهارت‌های مقابله‌ای موثری بیاموزید و به سمت زندگی متعادل‌تر و رضایت‌بخش حرکت کنید. شما می‌توانید برای دسترسی آسان و سریع به خدمات روان‌شناسی، با نصب اپلیکیشن ایمپو، در هر زمان و مکانی به‌صورت آنلاین با روان‌شناسان و روان‌پزشکان مجرب و متخصص در ارتباط باشید و راهکارهای متناسب با نیازهای خود دریافت کنید. 

منابع

simplypsychology / medicalnewstoday / verywellmind / psychology / medicalnewstoday / healthline