اضافه وزن در بارداری؛ بررسی علل، عوارض و روش‌های پیشگیری از چاقی بارداری

BMI پیش از بارداری	وضعیت وزنی پیش از بارداری	حداکثر افزایش وزن مجاز در کل بارداری (کیلوگرم)
کمتر از 18.5	کم‌وزن	18
18.5 الی 24.9	طبیعی	16
25 الی 29.9	اضافه وزن	11.5
بیشتر از 30	چاق	9

در مقاله جدول وزن‌گیری مادر در دوران بارداری، روند طبیعی افزایش وزن را در سه ماهه‌های مختلف بررسی کرده‌ایم.

علت وزن‌گیری زیاد مادر در بارداری چیست؟

بارداری، تغییرات زیادی را برای بدن مادر به همراه دارد و عوامل طبیعی بسیاری مانند رشد جنین و افزایش نیاز مادر سبب افزایش وزن در بارداری می‌شوند. برخی از علت‌های‌ چاقی و اضافه وزن در بارداری عبارتند از:

• تشکیل جفت

• تولید و حفظ مایع آمنیوتیک

• حجیم شدن و تغییرات بافت سینه

• افزایش حجم خون بدن

• ذخیره چربی برای فرآیند زایمان و دوران شیردهی

• تغییر ضخامت بافت رحم

• چاقی و شاخص توده بدنی(BMI) بالا پیش از اقدام به بارداری

• عدم رعایت رژیم بارداری و مصرف غذاهای پرکالری و کم‌ارزش غذایی، به ویژه مواد قندی و چرب

• کیفیت پایین خواب و کم‌خوابی در بارداری

• دسترسی محدود به غذا‌های سالم و نبود محیطی امن برای ورزش

• کم‌تحرکی

علت افزایش وزن ناگهانی در بارداری چیست؟

برخلاف افزایش وزن تدریجی و طبیعی که با پیشروی بارداری بخصوص در هفته 26 بارداری و سه ماهه سوم رخ می‌دهد، افزایش وزن ناگهانی در دوران بارداری می‌تواند نگران‌کننده و حتی هشداری برای اختلالاتی در بدن مادر باشد. علل شایع افزایش وزن ناگهانی در بارداری عبارتند از:

• پره‌اکلامپسی

پره‌اکلامپسی یا مسمومیت بارداری یک عارضه جدی دوران بارداری است که با افزایش فشار خون همراه بوده و معمولا پس از هفته بیستم بارداری رخ می‌دهد. به طور معمول افزایش وزن ناگهانی ناشی از این اختلال، به‌دلیل احتباس مایعات و تورم در اندام‌ها است که به درمان فوری و تخصصی احتیاج دارد.

پس اگر در سه ماهه سوم بارداری خود قرار دارید، صورت‌تان پف کرده یا اطراف پا و مچ پایتان ورم کرده است و سایر علائم پره‌اکلامپسی مانند سردرد، تحریک‌پذیری، تاری دید یا حالت تهوع و استفراغ را تجربه می‌کنید، باید هرچه سریع‌تر با پزشک متخصص خود مشورت کنید.

• افزایش مایع آمنیوتیک

افزایش وزن ناگهانی در دوران بارداری ممکن است ناشی از رشد سریع جنین یا افزایش بیش از حد مایع آمنیوتیک باشد؛ تجمع بیش از حد این مایع ممکن است با دیابت بارداری یا ناهنجاری‌های جنینی نیز مرتبط باشد.

• یبوست و نفخ

تغییرات هورمونی در زمان بارداری با کاهش سرعت عملکرد دستگاه گوارش می‌توانند منجر به یبوست و نفخ در زنان باردار شوند. این مشکلات گوارشی می‌توانند به طور موقتی و ناگهانی سبب چاقی مادر شوند.

آیا اضافه وزن در بارداری خطرناک است؟

با وجود اینکه افزایش وزن در دوران بارداری یک روند طبیعی و ضروری برای حمایت از رشد جنین و آماده‌سازی بدن مادر برای زایمان و شیردهی است؛ اما افزایش وزن بارداری باید بر اساس شاخص توده بدنی(BMI) در ابتدای بارداری باشد.

چه افزایش وزن کمتر از حد استاندارد باشد و چه بیشتر از آن، هر دو می‌توانند برای مادر و جنین خطرناک باشند. 

خطرات و عوارض چاقی در بارداری چیست؟

عوارض افزایش وزن بیش از حد در بارداری عبارتند از:

• دیابت بارداری
• مشکلات هنگام زایمان
• پره‌اکلامپسی و فشار خون در بارداری
• درد‌ و محدودیت‌های حرکتی
• ایجاد اختلال در بررسی‌های سونوگرافی
• زایمان زودرس
• مرگ جنین در داخل رحم
• نقص لوله عصبی
• تولد نوزاد نارس
• افزایش احتمال نیاز به سزارین
• مشکلات قلبی و عروقی
• ابتلا به عفونت پس از زایمان

20 کیلو اضافه وزن در بارداری خطر دارد؟

معمولا برای زنان با BMI طبیعی، افزایش وزن در بارداری در حدود ۱۱.۵ تا ۱۶ کیلوگرم توصیه می‌شود، اما در صورتی که مادر پیش از بارداری وزن کم یا زیاد داشته باشد، ممکن است مقدار افزایش وزن استاندارد نیز بیشتر یا کمتر باشد.

به همین دلیل، 20 کیلوگرم اضافه وزن در دوران بارداری ممکن است متناسب با شاخص توده بدنی (BMI) قبل از بارداری و وضعیت سلامت مادر طبیعی یا خطرناک باشد. 

اگر BMI مادر قبل از بارداری در محدوده طبیعی بوده باشد، اضافه وزن ۲۰ کیلوگرم، بیشتر از میزان توصیه‌شده است و می‌تواند خطرات بسیاری را برای مادر و جنین به همراه داشته باشد؛ اما برای زنانی که دوقلو باردار هستند، افزایش وزن ۲۰ کیلوگرم ممکن است در محدوده طبیعی در نظر گرفته شود و جای نگرانی نداشته باشد.

در هر صورت، اگر با 20 کیلوگرم اضافه وزن در بارداری خود مواجه شده‌اید، حتما برای مشاوره آنلاین و ارزیابی وضعیت خود از متخصص زنان و زایمان اپلیکیشن ایمپو کمک بگیرید. همچنین، در اپلیکیشن بارداری ایمپو، می‌توانید با وارد کردن BMI پیش از بارداری و وزن خود در ماه‌های مختلف، متوجه شوید که دچار اضافه وزن شده‌اید یا در محدوده نرمال قرار دارید. همچنین، با توجه به وزنی که در ایمپو ثبت می‌کنید، توصیه‌های تخصصی و رژیم غذایی مخصوص خود را دریافت می‌کنید.

اضافه وزن در بارداری دوقلو

وزن‌گیری سالم و پرهیز از چاقی در بارداری از مهم‌ترین اصول حاملگی هستند اما وقتی صحبت از بارداری دوقلو در میان باشد، اهمیت این مسئله بیشتر می‌شود. چرا که وزن بالا در بارداری‌های دوقلو خطر زایمان زودرس و تولد با وزن پایین را بیشتر افزایش می‌دهد. 

یکی از نکات کلیدی در بارداری دوقلو، افزایش وزن در اوایل بارداری، به ویژه بین هفته‌ ۲۰ تا هفته 24 بارداری است. براساس تحقیقات، اگر مادری که دوقلو باردار است تا هفته بیست ‌و چهارم بارداری حدود ۱۱ کیلوگرم وزن اضافه کند، احتمال زایمان زودرس به طور قابل توجهی کاهش می‌یابد.

همچنین، افزایش وزن اولیه نیز نقش بسیار مهمی در رشد جفت دارد و می‌تواند تغذیه و سلامت جنین را تحت تاثیر قرار دهد. در نهایت توصیه می‌شود، زنانی که دوقلو باردار هستند، در طول بارداری خود بین ۱۶ تا ۲۰ کیلوگرم وزن اضافه کنند.

اضافه وزن در بارداری دوم

هر تجربه بارداری با دیگری متفاوت است و می‌تواند علائم و ویژگی‌های خاص خودش را داشته باشد. یکی از تفاوت‌های بارداری دوم، میزان افزایش وزن است. ممکن است در بارداری دوم نسبت به بارداری اول، وزن بیشتری و سریع‌تر اضافه کنید و برآمدگی شکم‌تان نیز زودتر دیده شود که البته این قاعده برای همه صدق نمی‌کند. 

برخی از دلایل شایع‌تر بودن چاقی در بارداری دوم عبارتند از:

• چاقی ناشی از افزایش وزن باقی‌مانده از بارداری اول

• تغییرات هورمونی و متابولیکی پس از بارداری

• کاهش فعالیت بدنی و تحرک مادر پس از تولد فرزند اول

همچنین، اضافه وزن در بارداری دوم نیز می‌تواند عوارضی مانند دیابت بارداری، فشار خون بالا، پره‌اکلامپسی، زایمان زودرس و نیاز به سزارین را به همراه داشته باشد. علاوه بر آن، مادران با وزن بالا ممکن است با مشکلاتی مانند ماکروزومی(بزرگی غیر طبیعی جنین) مواجه شوند، که ممکن است زایمان را پیچیده‌تر کند.

تفاوت اضافه وزن در بارداری پسر و دختر چیست؟

افزایش وزن مادر در دوران بارداری می‌تواند با جنسیت نوزاد مرتبط باشد؛ بر اساس مطالعات، مادران در بارداری پسر معمولا وزن بیشتری نسبت به بارداری دختر اضافه می‌کنند. طبق فرضیات، این تفاوت به نیازهای متابولیکی بالاتر جنین پسر نسبت داده می‌شود، زیرا پسرها انرژی بیشتری برای رشد نیاز دارند.

همچنین، زنانی که وزن کمتری در دوران بارداری اضافه می‌کنند، شانس کمتری برای داشتن نوزاد پسر دارند، در حالی که افزایش وزن بیشتر می‌تواند احتمال تولد نوزاد پسر را افزایش دهد. با این حال نباید اضافه وزن در دوران بارداری را یکی از علائم بارداری پسر دانست.

در مقاله علائم بارداری دختر، به بررسی نشانه‌ها و صحت‌سنجی آن‌ها پرداخته‌ایم.

راه‌های کاهش وزن در بارداری چیست؟

اگرچه پیشگیری از اضافه‌وزن بیش از حد در دوران بارداری به‌مراتب ساده‌تر از رهایی از این معضل است اما راه‌های بسیاری برای مدیریت و کنترل وزن در این دوران و پیشگیری از خطرات ناشی از چاقی در بارداری وجود دارد. در راهنمای جامع بارداری، تمام نکات مراقبتی تا کارهای ممنوعه را در این دوران بررسی کرده‌ایم، برای مطالعه بیشتر به مطلب درج شده مراجعه کنید.

برای کنترل اضافه وزن در دوران بارداری به این توصیه‌ها توجه داشته باشید:

• اگر درگیر هوس‌های غذایی دوران بارداری هستید، بهتر است گزینه‌هایی را انتخاب کنید که علاوه بر خوشمزه بودن، سالم نیز باشند. ساندویچ سینه مرغ، سالادهای با سس کم‌چرب و غذاهای تنوری از جمله این موارد هستند.

• با وجود ارزش غذایی بالای مواد لبنی، به ویژه شیر، استفاده از لبنیات پرچرب می‌تواند کالری دریافتی شما را افزایش داده و منجر به اضافه‌وزن شود. بنابراین، بهتر است از انواع کم‌چرب آن استفاده کنید.

• آب، آبمیوه‌های طبیعی و نوشیدنی‌های دتاکس بهترین گزینه‌ها برای دوران حاملگی هستند. این نوشیدنی‌ها نه تنها سالم‌اند، بلکه به سیراب نگه داشتن بدن شما نیز کمک می‌کنند.

• مصرف زیاد نمک ممکن است منجر به تجمع آب در بدن شود و احساس سنگینی و ناراحتی ایجاد کند؛ به همین دلیل، مصرف نمک را به حداقل برسانید.

• به جای مصرف تنقلات پرکالری و سرشار از شکر مانند شیرینی‌، نوشابه و آبنبات‌ها، از میان‌وعده‌های سالم مثل ماست، میوه تازه و بیسکویت‌های رژیمی استفاده کنید.

• به جای سرخ کردن غذاها، از روش‌های سالم‌تری مانند کباب کردن، گریل کردن و بخارپز کردن استفاده کنید.

• مصرف روغن را در هنگام پخت غذا کاهش دهید و به‌جای آن از روش‌هایی مانند آب‌پز یا بخارپز استفاده کنید. همچنین، گوشت‌های کم‌چرب، ماهی و مرغ را انتخاب کنید.

• روزانه ۳۰ دقیقه ورزش یا نرمش به‌طور منظم و حداقل ۵ یا ۶ روز در هفته توصیه می‌شود. در مقاله ورزش در بارداری تمرینات متنوع ورزشی را متناسب با شرایط مادران باردار معرفی کرده‌ایم؛ با مطالعه مطلب درج شده از سلامت خود و جنین‌تان محافظت کنید.

رژیم غذایی برای زنان باردار چاق

در بارداری برای تامین نیازهای تغذیه‌ای جنین، در سه‌ ماهه دوم و سوم بارداری تنها افزایش ۳۰۰ کالری در روز کافی است. برای درک بهتر مقدار تقریبی ۳۰۰ کالری به موارد زیر توجه کنید:

• یک عدد تخم‌مرغ: ۷۰ کالری

• ۱۰۰ گرم موز: ۹۰ کالری

• ۱۰۰ گرم ماکارونی پخته‌شده با چربی متوسط: ۱۵۰ کالری

• یک فنجان غلات صبحانه: ۲۴۰ کالری

پس می‌توان گفت که با چند انتخاب ساده اما هوشمندانه، می‌توانید نیاز مازاد بدن در دوران بارداری را بدون پرخوری تامین کنید.

یک رژیم غذایی سالم و متعادل، این امکان را فراهم می‌کند که فرزند عزیز شما مواد مغذی لازم خود را دریافت کند و به خوبی رشد کند. در مقابل، پرخوری به بهانه بارداری می‌تواند باعث چاقی و اضافه وزن در بارداری و عوارض ناشی از آن شود.

اگر می‌خواهید بدانید که با توجه به BMI قبل از بارداری، وزن فعلی و سن بارداری خود چه نوع رژیمی مناسب شما است، کافیست اپلیکیشن ایمپو را نصب کنید! در ایمپو، هر آنچه برای یک بارداری سالم و بدون اضافه‌ وزن و اضطراب لازم است دریافت می‌کنید؛ از رژیم غذایی شخصی‌سازی‌شده گرفته تا توصیه‌های تغذیه‌ای تخصصی که متناسب با بدن شما طراحی شده‌اند.

کلام آخر

اضافه وزن در بارداری اگرچه بخشی طبیعی از این دوران است، اما کنترل و شناخت حد و حدود آن اهمیت زیادی دارد. افزایش وزن بیش از حد می‌تواند هم سلامت مادر را به خطر بیندازد و هم روند رشد جنین و زایمان را تحت تاثیر قرار دهد. با رعایت عادت‌ها و نکات تغذیه‌ای ساده، پیروی از توصیه‌های پزشکی و بررسی منظم وزن تحت نظر متخصص خود، می‌توانید بارداری سالم‌تر و لذت‌بخش‌تری را تجربه کنید.

اگر درباره محدوده نرمال وزن‌گیری، وزن مناسب خود هر دوره یا رژیم غذایی بارداری سوالی دارید، می‌توانید سوالات خود را با مشاوران متخصص اپلیکیشن ایمپو در میان بگذارید و در آرامش منزل خود با متخصصین تغذیه و بارداری صحبت کنید.

منابع

acog.org / zayacare.com / NHS / Mayoclinic / whattoexpect.com / Americanpregnancy.org / contemporaryobgyn.net / Mom Junction/