هورمون پرولاکتین چیست و مقدار بالای آن چه عوارضی دارد؟

احتمالا نام پرولاکتین را هنگام صحبت از شیردهی شنیده‌اید؛ هورمونی که وظیفه تحریک تولید و ترشح شیر را در مادران دارد و به رشد پستان کمک می‌کند. جالب است بدانید که این هورمون در مردان هم ترشح می‌شود و بر سلامت باروری، خواب، متابولیسم بدن و میل جنسی تاثیر می‌گذارد.

البته زمانی که مقدار پرولاکتین از حد نرمال بالاتر می‌رود، پیامدهایی منفی به‌دنبال دارد؛ از تغییرات در چرخه‌های قاعدگی و مشکلات باروری تا ریزش مو و حتی سردرد.

در این مقاله ابتدا توضیح می‌دهیم که پرولاکتین چیست و سپس به‌سراغ عوارض پرولاکتین بالا در زنان و مردان می‌رویم. عدد پرولاکتین در آزمایش خون شما مهم‌تر از چیزی است که فکر می‌کنید؛ پس مطالعه این مقاله را از دست ندهید.

هورمون پرولاکتین چیست؟

هورمون پرولاکتین توسط غده هیپوفیز در مغز ساخته می‌شود و وظیفه اصلی آن تنظیم رشد بافت پستان و تحریک تولید شیر پس از زایمان است. در دوران بارداری، پرولاکتین همراه با هورمون‌های استروژن و پروژسترون به رشد و آمادگی غدد شیری مشغول می‌شوند. بعد از تولد که نوزاد سینه مادر را مک می‌زند، پرولاکتین افزایش می‌یابد تا تولید شیر ادامه پیدا کند.

هورمون پرولاکتین فقط برای شیردهی نیست و عملکردهای دیگری هم دارد؛ هرچند به اندازه شیردهی شناخته‌شده نیستند. مثلاً پرولاکتین بر تنظیم کارکرد دستگاه تولیدمثل مؤثر است، در کنترل آب و نمک بدن نقش دارد، روی سیستم ایمنی اثر می‌گذارد و حتی استرس و خلق‌وخو را تنظیم می‌کند.

تنظیم تولید پرولاکتین در بدن به‌عهده هورمون‌هایی مثل دوپامین است. این هورمون بخش عمده‌ای از ترشح اضافی پرولاکتین را سرکوب می‌کند. حالا که توضیح دادیم پرولاکتین چیست، بیایید به‌سراغ اصل مطلب برویم و علائم و عوارض پرولاکتین بالا در زنان و مردان را به‌ترتیب بررسی کنیم.

عوارض پرولاکتین بالا در زنان چیست؟

«عوارض پرولاکتین بالا در زنان» فقط به مشکلات قاعدگی و باروری محدود نمی‌شود، بلکه روی سلامت عمومی هم تأثیر می‌گذارد. مهم‌ترین عوارض بالا بودن هورمونی شیردهی عبارتند از:

• افت سطح استروژن و بروز مشکلاتی مثل خشکی واژن و گرگرفتگی

• قطع قاعدگی یا آمنوره

• آکنه، خشکی و نازکی پوست

• افزایش ریسک شکستگی استخوان‌ها

• اختلال در چرخه قاعدگی و تخمک‌گذاری

• ناباروری و دشواری در بارداری

• ترشح غیر طبیعی شیر از سینه

• کاهش میدان بینایی یا تاری دید

• تغییرات خلق‌وخو، خستگی و مشکلات تمرکز

• افزایش وزن و مشکلات متابولیکی

عوارض پرولاکتین بالا در مردان چیست؟

پرولاکتین بالا در مردان همواره با کاهش تستوسترون مزمن در ارتباط است و عوارض زیر را برای این دسته از افراد ایجاد می‌کند:

• کاهش موهای بدن و صورت

• کاهش توده و قدرت عضلانی

• کاهش حجم و کیفیت اسپرم

• افزایش احتمال ناباروری مردان

• کاهش تحریک هورمون‌ها و ترشحات جنسی

• بزرگ شدن سینه‌ها (ژنیکوماستی)

• فشار بر اعصاب بینایی و سردرد

• کاهش تراکم و پوکی استخوان

عوارض بالا بودن پرولاکتین در دختر مجرد و کودکان

عوارض پرولاکتین بالا در دختران مجرد و کودکان بیشتر به مشکلات بلوغ و به‌خصوص تاخیر در بلوغ جنسی برمی‌گردد و شامل موارد زیر می‌شود:

• اختلال در رشد قد و توده استخوانی

• تاخیر در ورود به مراحل ثانویه جنسی (رشد سینه، موهای زائد زیربغل و ناحیه تناسلی)

• پریود نامنظم یا قطع پریود

• ترشح شیر از سینه‌ها

• سردرد و مشکلات بینایی

• تغییر خلق‌وخو

• اختلالات خواب و تمرکز

عوارض پرولاکتین بالا در زنان باردار

در دوران بارداری، افزایش سطح پرولاکتین برای آماده‌سازی بدن و ورود به مرحله شیردهی ضروری و طبیعی است. هرچند در بعضی موارد، افزایش غیرطبیعی این هورمون عوارضی را برای زنان باردار به‌همراه دارد:

• اختلال در تنظیم هورمون‌های بارداری

• افزایش احتمال سقط جنین

• افزایش فشار خون و آسیب به ارگان‌های مادر

• رشد تومور در هیپوفیز و بروز سردرد و اختلالات بینایی

• تأثیر منفی بر سلامت استخوان‌ها

• تأثیر منفی بر رشد طبیعی جنین

 

علائم پرولاکتین بالا در زنان و مردان

علائم پرولاکتین بالا در زنان و مردان چیست؟ ابتدا به این سؤال پاسخ می‌دهیم و سپس به‌سراغ سایر گروه‌های سنی می‌رویم.

نشانه‌های بالا بودن پرولاکتین در زنان

پرولاکتین بالا در زنان معمولا با علائم زیر مشخص می‌شود:

• پریود نامنظم و طولانی یا کوتاه شدن چرخه پریود

• عقب افتادن پریود

• تولید ناخواسته شیر (خارج از زمان بارداری و شیردهی)

• کاهش قدرت باروری به‌خاطر اختلال در تخمک‌گذاری

• کاهش میل جنسی

• خشکی واژن و درد هنگام رابطه جنسی (سکس دردناک)

• کاهش تراکم استخوان

• سردرد و مشکلات بینایی (در صورت رشد تومور در هیپوفیز)

شما می‌توانید علائم خود را به صورت روزانه در اپلیکیشن ایمپو ثبت کنید تا علائم پر تکرار خود را در گزارش سلامت ایمپو مشاهده کنید. این گزارش به تسریع روند تشخیص و درمان بسیاری از بیماری‌ها کمک می‌کند. همچنین، می‌توانید در بخش کلینیک سلامت ایمپو از دکتر زنان آنلاین یا دکتر مامایی آنلاین مشورت بگیرید. امکان مشاوره فوری را در کلینیک ایمپو برایتان فراهم کرده‌ایم تا هرچه سریع‌تر به پاسخ سؤالات و راهکارهای درمانی برسید.

علائم پرولاکتین بالا در مردان

مردانی که درگیر پرولاکتین بالا هستند، اغلب علائم زیر را تجربه می‌کنند:

• اختلال نعوظ

• کاهش میل جنسی

• کاهش تولید تستوسترون

• رشد غیرعادی سینه‌ها

• کاهش کیفیت یا تعداد اسپرم

• کاهش تراکم استخوان

• سردرد و مشکلات بینایی (در صورت رشد تومور در هیپوفیز)

علائم پرولاکتین بالا در کودکان و دختر مجرد

بالا بودن پرولاکتین در کودکان و دختر مجرد با نشانه‌های زیر قابل تشخیص است:

• تأخیر در بلوغ

• شروع نشدن پریود در سن عادی و قاعدگی نامنظم

• ترشح شیر از سینه‌ها (خارج از بارداری یا شیردهی)

• کاهش تراکم استخوان

• سردرد و مشکلات بینایی (در صورت رشد تومور در هیپوفیز)

اگر نمی‌دانید بهترین سن شروع پریودی و بهترین سن بلوغ دختران چه زمانی است، می‌توانید مقاله آن را مطالعه کنید.

علت پرولاکتین بالا (پرولاکتین بالا نشانه چیست؟)

چرا مقدار پرولاکتین در بدن بالا می‌رود؟ در ادامه، به بررسی مهم‌ترین دلایل پرولاکتین بالا می‌پردازیم.

۱. تومورهای هیپوفیز

تومورهای غیرسرطانی هیپوفیز شایع‌ترین دلیل پرولاکتین بالا هستند و تولید این هورمون را به‌طور غیرعادی در مغز افزایش می‌دهند. همچنین اگر به مسیرهایی که دوپامین را به هیپوفیز منتقل می‌کنند آسیبی وارد شود، ترشح پرولاکتین بدون کنترل بالا می‌رود.

۲. اختلالات تیروئیدی

کم‌کاری تیروئید یکی دیگر از دلایل افزایش سطح پرولاکتین است. وقتی مقدار هورمون‌های تیروئیدی در بدن پایین باشد، میزان TRH (هورمون آزاد کننده تیروئید) بیشتر می‌شود که محرک ترشح پرولاکتین است.

۳. مصرف بعضی داروها

مصرف داروهایی که اثر کنترل‌کننده دوپامین را کاهش دهند یا میزان این هورمون را کم کنند، باعث افزایش پرولاکتین می‌شود. بعضی از داروهای کنترل فشار خون و ضد تهوع این تأثیر را می‌گذارند.

۴. بیماری‌های کلیوی و کبدی

دفع یا متابولیسم هورمون پرولاکتین در بیماری‌های مزمن کلیه و کبد مختل می‌شود. نتیجه این اختلال، تجمع پرولاکتین در خون و افزایش غیرعادی آن است.

۵. عوامل فیزیولوژیک گذرا

اتفاقات فیزیولوژیک طبیعی مثل اقدام به بارداری، شیردهی و تحریک نوک پستان باعث افزایش موقت ترشح پرولاکتین می‌شوند. حتی مواردی مثل استرس شدید، خواب زیاد یا ورزش سنگین که ارتباطی به شیردهی و بارداری ندارند نیز می‌توانند علت پرولاکتین بالا باشند.

آیا پرولاکتین بالا خطرناک است؟

پرولاکتین بالا در صورتی خطرناک است که برای مدت طولانی درمان نشود و بدون کنترل بماند. اگرچه این مشکل یک خطر بسیار جدی برای ادامه زندگی محسوب نمی‌شود، اما اثرات آن بر کیفیت زندگی، قدرت باروری و سلامت استخوان‌ها مشهود است و نیاز به درمان دارد.

پرولاکتین در آزمایش خون (آزمایش پرولاکتین چیست؟)

آزمایش پرولاکتین برای اندازه‌گیری مقدار این هورمون در خون انجام می‌شود و زمانی لازم است که با علائمی مثل قاعدگی نامنظم، قطع پریود، ناباروری، ترشح غیرطبیعی شیر از سینه، اختلال در عملکرد جنسی و سردرد همراه با مشکلات بینایی مواجه شده‌اید.

در حالت طبیعی، مقدار پرولاکتین نرمال در خون برای افراد مختلف به این ترتیب است:

• خانم‌های بالای ۱۹ سال: بین ۴ تا ۳۰ نانوگرم بر دسی‌لیتر

• خانم‌های باردار: بین ۲۰ تا ۴۰۰ نانوگرم بر دسی‌لیتر

• کودکان: بین ۳ تا ۲۰ نانوگرم بر دسی‌لیتر

• مردان: کمتر از ۱۷ نانوگرم بر دسی‌لیتر

بعضی آزمایشگاه‌ها مقدار پرولاکتین را براساس میکروگرم در لیتر اندازه می‌گیرند. در این صورت، مقدار این هورمون تا ۱۰۰۰ واحد هم نگران‌کننده نیست و اغلب به‌خاطر استرس، رابطه جنسی یا ورزش سنگین است.

درمان قطعی پرولاکتین بالا

درمان پرولاکتین بالا در زنان و مردان با استفاده از چند روش امکان‌پذیر است. در ادامه، روش‌های قطعی درمان پرولاکتین را بررسی می‌کنیم.

۱. آگونیست‌های دوپامین

استفاده از آگونیست‌های دوپامین اولین و رایج‌ترین روش درمان است؛ گروهی از داروها مثل کابرگولین و بروموکریپتین که با تنظیم سطح هورمون پرولاکتین، مقدار آن را به حد طبیعی می‌رسانند. معمولا پس از شروع بارداری یا رسیدن به هدف درمان، مصرف دارو قطع می‌شود.

۲. جراحی

اگر بدن بیمار نسبت به دارو مقاوم باشد یا بزرگی تومور هیپوفیز (پرولاکتینوما) بر اعصاب بینایی فشار بیاورد، جراحی گزینه دیگری است که برای درمان بالا بودن پرولاکتین مطرح می‌شود.

۳. پرتودرمانی

این روش به‌عنوان آخرین راهکار و به‌خصوص برای تومورهای بزرگ توصیه می‌شود. موارد بسیار نادری هستند که به درمان دارویی و جراحی جواب ندهند و به پرتودرمانی نیاز پیدا کنند؛ بنابراین کاربرد آن چندان گسترده نیست.

بعضی اوقات پرولاکتین بالا به‌خاطر کم‌کاری تیروئید است که در چنین شرایطی، درمان باید با هورمون تیروئید انجام شود. در برخی موارد هم امکان تداخل دارویی وجود دارد که تعویض دارو یا توقف مصرف آن کمک‌کننده خواهد بود.

درمان پرولاکتین بالا چقدر طول می‌کشد؟

بعد از شروع مصرف داروهای آگونیست دوپامین، کاهش سطح پرولاکتین بعد از دو تا سه هفته رخ می‌دهد. البته کوچک شدن تومور مغزی (پرولاکتینوما) از چند هفته تا چند ماه زمان می‌برد. عملکرد جنسی در مردان و نظم سیکل قاعدگی در زنان هم طی چند ماه بهبود می‌یابد.

معمولا بعد از حدود دو سال درمان، می‌توانید مصرف دارو را قطع کنید؛ البته بعد از اینکه پزشک مطمئن شود هیچ توموری وجود ندارد و سطح پرولاکتین نرمال است. همچنین بهتر است معاینات دوره‌ای را به‌موقع انجام دهید تا از عود کردن مجدد تومور جلوگیری کنید.

درمان خانگی پرولاکتین بالا

درمان خانگی پرولاکتین بالا به‌عنوان روش مکمل استفاده می‌شود و نه جایگزین درمان پزشکی. این نوع درمان بیشتر به‌معنای تغییر سبک زندگی و مصرف مواد ارگانیکی است که به کاهش سطح پرولاکتین کمک می‌کنند و شامل موارد زیر می‌شود:

• کاهش استرس با روش‌هایی مثل مدیتیشن، یوگا و تمرینات ذهن‌آگاهی

• خواب کافی و باکیفیت (بین ۷ تا ۹ ساعت)

• مصرف مواد غذایی حاوی ویتامین B6، زینک و چربی‌های سالم

• کاهش مصرف کافئین، قند مصنوعی و لبنیات زیاد

• ورزش منظم ولی نه بیش‌ازحد سنگین

درمان پرولاکتین بالا در طب سنتی

درمان پرولاکتین بالا با روش‌های طب سنتی بیشتر با مصرف دمنوش‌های گیاهی مانند گیاهانی مثل پنج‌انگشت، گل‌گاوزبان و اسطوخودوس انجام می‌شود. استفاده از ترکیب سیاه‌دانه و عسل، جوشانده برگ گردو، زنجبیل یا زنیان هم توصیه می‌شود. البته بهتر است قبل از اینکه به‌سراغ درمان پرولاکتین بالا با طب سنتی بروید، حتما با پزشک متخصص مشورت کنید؛ به‌ویژه اگر داروهای دیگری مصرف می‌کنید.

مواد غذایی که باعث افزایش پرولاکتین می‌شوند؟

مصرف بیش‌ازحد مواد غذایی و نوشیدنی‌های زیر باعث افزایش پرولاکتین می‌شود:

• الکل

• نوشیدنی‌های کافئین‌دار

• غذاهای پرنمک

• خوراکی‌های بسیار شیرین

• محصولات کنسروشده

• سوسیس و کالباس

• بعضی میوه‌ها مثل زردآلو و زغال‌اخته

• بعضی گیاهان مثل رازیانه و شنبلیله

• گوشت قرمز چرب

• غلات تصفیه‌شده مثل نان سفید و بیسکوییت

• گوشت‌ها و محصولات دودی

بهتر است کسانی که پرولاکتین بالا دارند، این مواد غذایی را به‌صورت محدود مصرف کنند و بیشتر به‌دنبال یک رژیم غذایی متعادل و سرشار از سبزیجات، میوه‌ها و پروتئین‌های بدون چربی باشند.

سخن پایانی

در این مقاله گفتیم «پرولاکتین چیست» و توضیح دادیم که این هورمون وظایف مهمی را مثل تولید شیر، تنظیم چرخه قاعدگی، باروری، عملکرد جنسی و سلامت استخوان به‌عهده دارد. البته افزایش بیش‌ازحد آن در خون نرمال نیست و عوارضی را مثل بی‌نظمی در قاعدگی، کاهش میل جنسی، ناباروری و تأخیر در بلوغ به‌همراه می‌آورد که نیاز به درمان و مصرف دارو دارد.

اپلیکیشن ایمپو یک ابزار جامع برای پیگیری وضعیت سلامتی است که به شما کمک می‌کند تا تغییرات جسمی و روحی را از طریق ثبت علائم روزانه دنبال کنید. با ایمپو می‌توانید الگوهای بدنی را بهتر درک و مشاهده کنید و سریع‌تر متوجه نشانه‌های غیرمعمول شوید. امکان تنظیم گزارش سلامت دوره‌ای برای دکتر آنلاین نیز در ایمپو فراهم است تا با درمان به‌موقع، کیفیت زندگی‌تان را از همیشه بالاتر ببرید.

منابع

Mayo Clinic / Barrow Neurological Institute / Yale Medicine / Cleveland Clinic / Teach Me Physiology