اختلالات روانی چیست و به چه نوع بیماری‌هایی گفته می‌شود؟

روان انسان، دنیای پیچیده و عمیقی است که افکار، احساسات و رفتار‌های ما را شامل می‌شود. اگرچه تعریف دقیقی برای روان ارائه نشده، اما می‌توان آن را دنیای پیچیده و شگفت‌انگیز درون ذهنمان تعریف کنیم که فرایند‌های ذهنی و مغزی، چه هوشیار و چه ناهوشیار، را در بر می‌گیرد. گاهی این دنیا به هم می‌ریزد و «اختلالات روانی» سراغمان می‌آیند.

اختلالات و «بیماری‌های روانی»، شرایطی هستند که شامل تغییراتی در احساسات، تفکر یا رفتار(یا ترکیبی از این‌ها) می‌شوند. این بیماری‌ها می‌توانند با ناراحتی یا مشکل در عملکرد فعالیت‌های اجتماعی، کاری یا خانوادگی همراه باشند. این اختلالات، نه نشانه ضعف هستند و نه مایه شرم؛ بلکه بخشی از تجربه انسانی‌اند که مانند بیماری‌های جسمی، از سرماخوردگی گرفته تا دیابت، نیازمند توجه، درک و درمان‌اند. 

شناخت این اختلالات، آشنایی با علائم آن‌ها و گام برداشتن برای بهبود و درمان، سفری به‌سوی سلامت روان و زندگی متعادل‌تر است. از‌این‌رو، در این مقاله از ایمپو قصد داریم به بررسی «اختلال روانی» بپردازیم و اختلالات مختلف روان و ویژگی‌های آن‌ها را معرفی کنیم. 

اختلالات روانی چیست؟

اختلالات روانی، شرایطی هستند که بر افکار، احساسات، رفتارها و نحوه درک فرد از دنیای اطرافش تاثیر می‌گذارند. همچنین می‌توانند باعث ناراحتی و اختلال در زندگی روزمره، کار، روابط، فعالیت‌های اجتماعی و به‌طور‌کلی سلامت روان شوند. بیماری روانی(به انگلیسی Mental illness یا Mental Disorder)، به مجموعه‌ای از اختلالات روان قابل تشخیص اشاره دارد که تغییرات قابل‌توجه در تفکر، احساسات یا رفتار و ناراحتی یا مشکل در عملکرد در فعالیت‌های اجتماعی، کاری یا خانوادگی را شامل می‌شود. 

در طی سال‌ها پیشرفت علم روان‌پزشکی و روانشناسی، اختلالات روان مختلفی از مشکل روانی مانند افسردگی، اضطراب، اختلال دوقطبی، اسکیزوفرنی، اختلالات خوردن یا استرس پس از سانحه کشف و شناخته شده‌اند. بیماری‌های روانی ممکن است کوتاه‌مدت یا مادام‌العمر باشند؛ برخی از بیماری‌های روان خفیف تنها چند هفته طول می‌کشند، در‌حالی‌که بیماری‌های شدید ممکن است مادام‌العمر باشند و ناتوانی جدی ایجاد کنند. 

اختلال روانی نشانه ضعف شخصیتی نیست، بلکه مانند بیماری‌های جسمی، قابل‌تشخیص و درمان است و با دریافت کمک حرفه‌ای، بسیاری از افراد می‌توانند زندگی متعادل و سالمی داشته باشند. بنابراین، برخلاف برخی عقاید و دیدگاه‌های سنتی نادرست، بیماری روانی چیزی نیست که از آن شرمنده باشیم. این یک مشکل پزشکی شبیه به سایر مشکلات جسمانی مانند بیماری قلبی، سردرد یا دیابت بوده و با مراجعه به متخصص روان و دریافت درمان‌های حرفه‌ای قابل‌کنترل و درمان است. 

عامل ابتلا به بیماری اختلالات روانی چیست؟

هیچ دلیل واحدی برای بروز بیماری‌های روانشناسی وجود ندارد و اغلب ترکیبی از عوامل ژنتیکی، زیستی، روان‌شناختی و محیطی در این امر دخیل هستند. علل احتمالی بیماری‌ روانی عبارتند از:

• عوامل ژنتیکی

داشتن یکی از اعضای نزدیک خانواده با بیماری روانی می‌تواند احتمال ابتلا به بیماری روانی را افزایش دهد. البته، صرفاً به این دلیل که یکی از اعضای خانواده بیماری روانی دارد، به این معنا نیست که دیگران نیز حتماً مبتلا خواهند شد.

• سوءمصرف مواد مخدر و الکل

استفاده از مواد مخدر و الکل می‌تواند باعث بروز برخی اختلالات مانند اختلال دوقطبی یا روان‌پریشی شود. 

• عوامل بیولوژیکی

برخی بیماری‌های پزشکی یا تغییرات هورمونی می‌توانند منجر به بروز مشکلات روان شوند.

• محیط زندگی

تجربیات منفی دوران کودکی، مانند سوءاستفاده یا بی‌توجهی، می‌تواند خطر ابتلا به برخی بیماری های روانی را افزایش دهد.

• تروما و استرس

در بزرگسالی، تجربیات و رویدادهای آسیب‌زای زندگی یا استرس مداوم می‌تواند خطر ابتلا به بیماری روانی را افزایش دهد. مسائلی مانند خشونت خانگی، شکست در روابط، مشکلات مالی یا کاری از عوامل موثر بر سلامت روان هستند.

• عوامل شخصیتی

برخی ویژگی‌ها مانند کامل‌گرایی یا عزت‌نفس پایین می‌توانند خطر افسردگی یا اضطراب را افزایش دهند.

• عدم تعادل شیمیایی

تغییرات شیمیایی در مغز یا عدم تعادل در انتقال‌دهند‌ه‌های عصبی مانند سروتونین و دوپامین از دیگر عواملی است که می‌تواند در بروز اختلالات روانی مانند افسردگی، اضطراب یا اسکیزوفرنی نقش داشته باشد.

سلامت روان، بخش جدایی‌ناپذیر از تندرستی کلی بدن است. اگر احساس می‌کنید مدت‌هاست وضعیت روانی‌تان نادیده گرفته شده، وقت آن است که به خودتان توجهی جدی‌تر داشته باشید. مشاوران و روان‌پزشکان ایمپو آماده‌اند تا همراه شما باشند. همچنین شما می‌توانید با ثبت روزانه علائم و احساسات خود، توصیه‌های تخصصی و شخصی‌سازی شده را دریافت کنید.

نام انواع بیماری‌های روانی

اختلالات روانی به چند دسته تقسیم می‌شوند که هر کدام دارای ویژگی‌ها و علائم خاصی هستند. بر اساس منابع معتبری مانند کتابچه راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی(DSM-5)، دسته‌بندی‌های اصلی انواع بیماری روانی به شرح زیر است:

1. اختلالات اضطرابی

اختلالات اضطرابی(Anxiety Disorders)، شایع‌ترین اختلالات روان هستند که با ترس، نگرانی یا اضطراب بیش از حد و مداوم مشخص می‌شوند. برخلاف اضطراب معمولی(پاسخ موقت به استرس)، اختلالات اضطرابی مزمن، اغلب غیر منطقی و ناتوان‌کننده هستند. افراد مبتلا به این اختلال‌‌ها، به اشیاء یا موقعیت‌های خاصی با ترس و وحشت واکنش نشان می‌دهند و علائم جسمی اضطراب یا وحشت‌زدگی مانند تپش قلب سریع و تعریق را تجربه می‌کنند. در ادامه، انواع رایج اختلالات اضطرابی را معرفی می‌کنیم:

• اختلال اضطراب عمومی(GAD)

اختلال اضطراب فراگیر یک اختلال اضطرابی است که با نگرانی بیش از حد، غیرقابل‌کنترل و اغلب غیرمنطقی در مورد رویدادها یا فعالیت‌های روزمره(سلامتی، کار، روابط) مشخص می‌شود. علائم این اختلال شامل احساس استرس یا نگرانی، ​​خستگی، تنش عضلانی، بی‌قراری، تحریک‌پذیری یا مشکل در تمرکز‌کردن هستند که باید حداقل به مدت 6 ماه ادامه داشته باشند.

بیشتر بخوانید: تاثیر استرس بر پریود

• اختلال هراس یا پانیک (Panic Disorder)

اختلال هراس، یک اضطرابی است که با تکرار حملات غیر منتظره حمله پانیک  مشخص می‌شود. حملات پانیک دوره‌های ناگهانی ترس شدید، همراه با علائم جسمانی مانند تپش قلب، تعریق، لرزش، تنگی نفس و بی‌حسی هستند که بدون هشدار قبلی رخ می‌دهند و در عرض چند دقیقه به اوج خود می‌رسند.

• اختلال اضطراب اجتماعی (Social Anxiety Disorder)

اختلال اضطراب اجتماعی(Social Anxiety Disorder)، با ترس شدید و مداوم از موقعیت‌های اجتماعی یا عملکردی مشخص می‌شود. افراد مبتلا به این اختلال، معمولا از قضاوت‌شدن یا طرد‌شدن توسط دیگران به‌شدت می‌ترسند، حتی در موقعیت‌های روزمره‌ای که برای اکثر مردم عادی به نظر می‌رسد. این اختلال با علائمی مانند سرخ‌شدن، تعریق، لرزش، مشکل در صحبت‌کردن و اجتناب از تعاملات اجتماعی همراه است.

2. اختلالات خلقی

اختلالات خلقی، به بیماری های روانی اشاره دارد که با تغییرات قابل‌توجه و پایدار در خلق‌وخو، احساسات یا سطح انرژی همراه است. این اختلالات معمولا شامل دوره‌های شدید غم، شادی بیش از حد یا نوسانات خلقی هستند که با شرایط عادی زندگی همخوانی ندارند و می‌توانند عملکرد روزانه، روابط و کیفیت زندگی فرد را تحت تاثیر قرار دهند. در ادامه، انواع اختلالات خلقی را معرفی می‌کنیم:

• اختلال افسردگی اساسی(Major Depressive Disorder)

اختلال افسردگی اساسی، با احساس غم، ناامیدی یا بی‌علاقگی مداوم به فعالیت‌های روزمره برای حداقل دو هفته مشخص می‌شود. این اختلال با علائمی مانند کاهش انرژی، مشکل در تمرکز، تغییر در اشتها یا وزن، اختلال خواب(بی‌خوابی یا پرخوابی)، احساس بی‌ارزشی، افکار خودکشی یا بی‌علاقگی به فعالیت‌های لذت‌بخش سابق همراه است.  

• اختلال دوقطبی (Bipolar Disorder)

اختلال دو قطبی بیماری است که با نوسانات شدید در خلق‌وخو مشخص می‌شود. این نوسانات بین دوره‌های شیدایی(مانیا)، نیمه‌شیدایی (هیپومانیا) و افسردگی در تغییر است. دوره‌های شیدایی با سرخوشی بیش از حد و دوره‌های افسردگی با احساس ناامیدی، غمگینی و بی‌انگیزگی همراه هستند. این تغییرات خلقی مادام‌العمر، به طور قابل‌توجهی بر انرژی، رفتار، تمرکز، الگوهای خواب و عملکرد فرد در زندگی تاثیر می‌گذارند.

• اختلال افسردگی مداوم(Persistent Depressive Disorder Dysthymia)

افسردگی مداوم، یک اختلال خلقی مزمن اما خفیف‌تر از افسردگی اساسی است که مدت‌زمان طولانی‌تری ادامه دارد و حداقل دو سال طول می‌کشد. این بیماری با علائمی چون خلق پایین، خستگی، ناامیدی و مشکلات تمرکز یا تصمیم‌گیری همراه است؛ برای کسب اطلاعات بیشتر، توصیه می‌کنیم مقاله کمک به فرد افسرده را مطالعه کنید.

شناسایی زودهنگام علائم روانی می‌تواند از پیشرفت اختلال جلوگیری کند. اگر هر روز با چالش‌های ذهنی و رفتاری مواجه هستید، اپلیکیشن ایمپو امکان پیگیری علائم و مشاوره تخصصی با روانشناسان مجرب را به صورت آنلاین برای شما فراهم کرده است.

• اختلال خلقی فصلی (Seasonal Affective Disorder - SAD)

افسردگی فصلی، نوعی از اختلال خلقی است که معمولا در فصول خاصی از سال (پاییز یا زمستان) به دلیل کاهش نور خورشید رخ می‌دهد و با علائمی مشابه افسردگی اساسی، با تاکید بر خستگی و افزایش خواب همراه است.

3. اختلالات شخصیت

گروه دیگری از اختلالات روانی، اختلالات شخصیت هستند که با الگوهای پایدار و ناسازگار در تفکر، احساسات، رفتار و تعاملات اجتماعی مشخص می‌شوند. این الگوها معمولا از نوجوانی یا اوایل بزرگسالی آغاز می‌شوند و در طول زمان ثابت باقی می‌مانند. اختلالات شخصیت را می‌توان بیماری‌های مزمن و مقاوم به درمانی معرفی کرد که باعث ناراحتی و مشکل در عملکرد فرد در روابط، کار یا دیگر جنبه‌های زندگی می‌شوند.

در ادامه، با انواع اختلالات شخصیت که به سه کلاستر یا خوشه تقسیم می‌شوند، آشنا می‌شویم:

کلاستر A 

اختلالات شخصیت کلاستر A، با تفکر یا رفتارهای عجیب، غیرمعمول و انزواطلبانه و سوء‌ظن شدید مشخص می‌شوند و شامل اختلالات زیر هستند:

• اختلال شخصیت پارانوئید (Paranoia)

این اختلال با بی‌اعتمادی و سوء ظن شدید به دیگران و باور به اینکه دیگران قصد آسیب یا فریب فرد را دارند، مشخص می‌شود. حساسیت به انتقاد، کینه‌توزی، مشکل در اعتماد به دیگران، حساسیت زیاد به رفتار‌ و گفتار‌های اطرافیان، باور به اینکه شخصی در حال تلاش برای آسیب‌رساندن به فرد است، از علائم این اختلال هستند.

• اختلال شخصیت اسکیزوئید(Schizoid Personality Disorder)

این اختلال با انزوای اجتماعی و بی‌علاقگی به روابط نزدیک با دیگران مشخص می‌شود و با علائمی مانند سرد و بی‌احساس بودن، تمایل به تنهایی، لذت‌نبردن از فعالیت‌های اجتماعی و بی‌تفاوتی به دیگران همراه است.

 کلاستر B

اختلالات شخصیت کلاستر B، بر احساسات و رفتارهای فرد تأثیر می‌گذارند و با علائمی شامل رفتار‌های بیش از حد احساسی و نمایشی همراه هستند. انواع اختلالات خوشه B عبارتند از:

• اختلال شخصیت ضداجتماعی (Antisocial Personality Disorder)

اختلال شخصیت ضداجتماعی، اختلالی است که با الگوی رفتاری بی‌اعتنایی به حقوق دیگران، رفتارهای غیر مسئولانه یا قانون‌شکنانه همراه است. افراد مبتلا به ASPD اغلب رفتاری از خود نشان می‌دهند که با هنجارهای اجتماعی در تضاد است و منجر به مشکلاتی در روابط بین‌فردی، شغل و مسائل قانونی می‌شود. فریبکاری، تکانشگری، عدم پشیمانی از رفتار‌های اشتباه، رفتارهای پرخاشگرانه و بی‌احترامی به دیگران از علائم این اختلال هستند.

• اختلال شخصیت مرزی (Borderline Personality Disorder) 

اختلال شخصیت مرزی، اختلالی است که با یک الگوی فراگیر و طولانی‌مدت از بی‌ثباتی در روابط بین‌فردی، ترس شدید از رها‌شدن و طغیان‌های هیجانی زیاد مشخص می‌شود. ناپایداری در روابط، هویت و احساسات، تغییرات خلقی سریع، رفتارهای خود آزارانه، احساس پوچی و روابط ناپایدار از جمله علائم این اختلال شخصیت هستند.

• اختلال شخصیت نمایشی(histrionic personality disorder)

اختلال شخصیت نمایشی یا هیستریونیک، یک اختلال شخصیتی است که با الگوی رفتارهای نمایشی و توجه‌جویانه بیش از حد مشخص می‌شود. این اختلال معمولا در نوجوانی یا اوایل بزرگسالی شروع می‌شود و با رفتار‌های اغوا‌گرایانه نامناسب، میل بیش از حد برای تأیید، رفتارهای اغراق‌آمیز و ناراحتی در صورت عدم جلب‌توجه دیگران همراه است.

• اختلال شخصیت خودشیفته(Narcissistic personality disorder)

اختلال شخصیت خودشیفته، اختلالی است که با یک الگوی مادام‌العمر از احساسات شدید خود‌برتری، نیاز زیاد به تحسین، خودمحوری و نداشتن توانایی همدلی با دیگران مشخص می‌شود. اختلال شخصیت خودشیفته جنبه آسیب‌پذیری زیادی دارد که افراد مبتلا را نسبت به انتقاد یا شکست بسیار حساس می‌کند و منجر به احساس شرم، تحقیر و پوچی می‌شود.

کلاستر C

اختلالات شخصیت کلاستر C، شامل اختلالاتی است که با رفتارهای مضطرب، ترسو و اجتنابی در روابط یا موقعیت‌های اجتماعی مشخص می‌شوند. افراد مبتلا به اختلالات این خوشه معمولا رفتارهایی مضطرب، ترسو یا بیش از حد محتاط از خود نشان می‌دهند که می‌تواند در روابط اجتماعی، کار یا زندگی روزمره آن‌ها اختلال ایجاد کند. در ادامه، سه اختلال شخصیت کلاستر C را معرفی می‌کنیم:

• اختلال شخصیت اجتنابی (Avoidant personality disorder)

این اختلال، با ویژگی‌های ترس شدید از طرد‌شدن، انتقاد یا شرمندگی که منجر به اجتناب از تعاملات اجتماعی می‌شود، همراه است. خجالتی‌بودن بیش از حد، احساس حقارت، اجتناب از موقعیت‌های اجتماعی به دلیل ترس از قضاوت و تمایل به انزوا از جمله علائم این اختلال به‌شمار می‌آیند.

• اختلال شخصیت وابسته (Dependent personality disorder)

اختلال شخصیت وابسته، اختلالی است که با احساس وابستگی شدید به دیگران برای تصمیم‌گیری یا احساس امنیت، رفتار مطیعانه، عدم تمایل به انجام فعالیت‌ها به‌تنهایی، به دنبال حمایت و تشویق بودن و ماندن در روابط آزاردهنده یا ناسالم مشخص می‌شود.

4. اختلالات روان‌پریشی 

اختلالات روان‌پریشی (Psychotic Disorders)، گروهی از بیماری‌های روانشناسی هستند که با از‌دست‌دادن ارتباط با واقعیت مشخص می‌شوند. این اختلالات معمولا شامل علائمی مانند توهم‌، هذیان، تفکر آشوبناک و ناتوانی در تشخیص واقعیت از تخیل هستند که می‌توانند تاثیر زیادی بر تفکر، احساسات و عملکرد روزمره فرد داشته باشند. انواع اختلالات روان‌پریشی را در ادامه معرفی می‌کنیم:

• اختلال اسکیزوفرنی(Schizophrenia)

اسکیزوفرنی، شایع‌ترین و شناخته‌شده‌ترین اختلال روان‌پریشی در جهان است که با علائم هذیان، توهم، گفتار نامنظم، مشکل در تفکر و عدم انگیزه مشخص می‌شود. در افراد مبتلا به اسکیزوفرنی، افکار و ادراک مختل می‌شود و ممکن است فرد در درک اینکه چه چیزی واقعی است و چه چیزی نیست مشکل داشته باشد. اگرچه هیچ درمان قطعی برای اسکیزوفرنی وجود ندارد، اما با دریافت درمان‌های حرفه‌ای، علائم اسکیزوفرنی تا حد زیادی بهبود می‌یابند و احتمال عود نیز می‌تواند کاهش یابد.

• اختلال هذیانی(Delusional Disorder)

اختلال هذیانی، نوعی اختلال روان‌پریشی است که با هذیان‌های پایدار مشخص می‌شود، اما برخلاف سایر اختلالات روان‌پریشی مانند اسکیزوفرنی، با توهم، تفکر آشوبناک یا علائم منفی مانند انزوای عاطفی همراه نیست. افراد مبتلا به این اختلال ممکن است در سایر جنبه‌های زندگی خود عملکرد نسبتا عادی داشته باشند اما هذیان‌های آن‌ها می‌تواند در روابط یا تصمیم‌گیری‌هایشان اختلال ایجاد کند.

بیشتر بخوانید: بررسی انواع انحرافات جنسی

5. اختلالات خوردن

اختلالات خوردن، یکی دیگر از انواع بیماری‌های روانی هستند که رفتارهای روانی ناسالم مرتبط با غذا‌خوردن شامل محدود‌کردن مقدار غذای مصرفی، خوردن مقادیر بسیار زیاد غذا در یک وعده، دفع غذا از طریق روش‌های ناسالم (مانند واداشتن خود به استفراغ، سوءمصرف ملین‌ها، روزه‌داری یا ورزش بیش از حد) یا ترکیبی از این رفتارها مشخص می‌شود. در ادامه، نام بیماری های روانی خوردن آورده شده است.

• بی اشتهایی عصبی (Anorexia Nervosa) 

بی‌اشتهایی عصبی یا آنورکسیا، یکی از انواع اختلالات خوردن است که می‌تواند باعث شود افراد میزان غذا یا نوشیدنی مصرفی خود را به‌شدت محدود کنند. علاوه بر محدود‌کردن غذا، افراد مبتلا به این اختلال ممکن است ورزش بیش از حد انجام دهند، خود را وادار به استفراغ کنند یا از ملین‌ها به طور نادرست استفاده کنند تا غذای خورده‌شده را دفع نمایند. 

• اختلال پرخوری (Binge Eating Disorder - BED) 

اختلال پرخوری، شایع‌ترین اختلال خوردن است که در آن فرد مقادیر بسیار زیادی غذا را در مدت‌زمان کوتاهی، بدون احساس کنترل بر رفتار خود مصرف می‌کند. این پرخوری‌ها انتخاب آگاهانه فرد یا لذت‌بخش نیستند و اغلب بسیار ناراحت‌کننده‌اند. پرخوری اغلب راهی برای مقابله با احساسات دشوار است؛ برای مثال، فرد ممکن است در صورت احساس استرس، ناراحتی یا خشم به پرخوری روی بیاورد.

• هرزه‌خواری(Pica)

اختلال هرزه‌خواری یا پیکا، یک اختلال خوردن است که در آن فرد مواد غیر خوراکی بدون ارزش غذایی مانند کاغذ، صابون، رنگ، گچ یا یخ مصرف می‌کند. افراد مبتلا به پیکا ممکن است مواد مغذی مورد نیاز خود را مصرف کنند، اما علاوه بر آن، برخی مواد غیر خوراکی نیز بخورند.

6. اختلالات مرتبط با تروما

اختلالات مرتبط با تروما، گروهی از بیماری‌های روانی هستند که در نتیجه تجربه رویدادهای آسیب‌زا یا استرس‌زا ایجاد می‌شوند. این اختلالات معمولاً با واکنش‌های روانی، عاطفی یا جسمی به تروما همراه هستند و می‌توانند تاثیرات عمیقی بر زندگی روزمره، روابط و سلامت روان فرد داشته باشند. انواع رایج این اختلالات در ادامه توضیح داده شده است:

• اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)

PTSD یا اختلال استرس پس از سانحه، یکی از اختلالات مرتبط با تروما است که در اثر یک رویداد بسیار استرس‌زا یا وحشتناک مانند جنگ، تصادف، خشونت، تجاوز یا بلایای طبیعی ایجاد می‌شود. بازآفرینی ذهنی رویداد، کابوس دیدن، اجتناب از افراد، مکان‌ها یا چیزهایی که یادآور تروما هستند، تغییرات منفی در خلق‌وخو و تفکر، احساس گناه و شرم، مشکل در یادآوری جزئیات تروما، تحریک‌پذیری یا مشکلات خواب از جمله علائم این اختلال هستند.

• اختلال استرس حاد (Acute Stress Disorder)

استرس حاد، اختلالی مشابه PTSD است، اما علائم آن در بازه زمانی کوتاه‌تر (3 روز تا 1 ماه) پس از یک رویداد آسیب‌زا رخ می‌دهند. در این اختلال، اگر علائم بیش از یک ماه به طول بی‌انجامند، ممکن است به PTSD تبدیل شود. 

7. اختلالات وسواسی-اجباری

اختلال وسواسی اجباری، در گذشته در دسته اختلالات اضطرابی قرار داشت، اما در ویرایش پنجم از راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-5)،به‌عنوان یک دسته‌بندی مجزا معرفی شد. وسواس فکری شدید شامل افكار، تمايلات، یا تصورات مکرر و پايداري هستند كه به شكل مزاحم و ناخواسته تجربه می‌شوند. سایر اختلالات این گروه نیز به‌صورت رفتار‌های تکراری معطوف به بدن مانند كندن و خراشیدن پوست و تلاش‌هاى تكرارى براي كاهش يا توقف اين رفتارها مشخص مى‌شوند. در ادامه، اختلالات این گروه را بررسی می‌کنیم:

• اختلال وسواس فکری-عملی (OCD)

اختلال وسواس فکری - عملی یا OCD، به وسواس‌ها (افکار، تصاویر یا تکانه‌های ناخواسته و مزاحم که باعث اضطراب می‌شوند) یا اجبارها (رفتارها یا اعمال ذهنی تکراری که فرد برای کاهش اضطراب ناشی از وسواس انجام می‌دهد) اشاره دارد. ترس از آلودگی، شک مداوم، شست‌وشوی بیش از حد، بررسی مکرر یا اعمال ذهنی (مانند تکرار عبارات خاص در ذهن) از جمله علائم اختلال OCD هستند. 

تفاوت این اختلال با OCPD در این است که در OCD فرد معمولا از وسواس‌ها و اجبارها ناراحت است و آن‌ها را غیرمنطقی می‌داند اما برعکس در اختلال شخصیت وسواسی-جبری، فرد رفتارهایش را منطقی می‌بیند. در مقاله وسواس فکری به بررسی کامل این اختلال و راه‌های درمان آن پرداختیم.

• اختلال بدریخت‌انگاری بدن (Body Dysmorphic Disorder - BDD)

اختلال بدشکلی بدن یا بدریخت‌انگاری، با اشتغال ذهنی بیش از حد در مورد نقص‌های خیالی یا جزئی در ظاهر مشخص می‌شود. در این اختلال، فرد مبتلا به طور مکرر ظاهر خود را در آینه بررسی می‌کند، باور دارد که در ظاهرش نقصی وجود دارد و برای پنهان‌کردن نقص‌های خیالی تلاش می‌کند.

• اختلال موکنی (Trichotillomania)

کندن مکرر موهای سر، ابرو، مژه یا سایر قسمت‌های بدن که منجر به ریزش مو می‌شود، از نشانه‌های اختلال موکنی است. در این اختلال، فرد با کندن موهای خود آرامش می‌گیرد.

• اختلال پوست‌کنی (Skin-Picking Disorder)

در اختلال پوست‌کنی، فرد اقدام به کندن یا خراشیدن مکرر پوست خود می‌کند تا منجر به زخم یا آسیب شود. این رفتار کاملاً غیر‌ارادی است و باعث تسکین و آرامش فرد می‌شود.

8. اختلالات عصبی - رشدی

اختلالات عصبی - رشدی (NDs)، انواعی از اختلالات روانی هستند که بر نحوه عملکرد مغز تاثیر می‌گذارند، رشد عصبی را تغییر می‌دهند و باعث ایجاد مشکلات در عملکرد اجتماعی، شناختی و عاطفی می‌شوند. ND‌ها معمولا در طی مراحل رشدی شروع می‌شوند، از‌این‌رو ابتدا در نوزادان، کودکان و نوجوانان بروز پیدا می‌کنند و تا بزرگسالی ادامه می‌یابند. در ادامه، با شایع‌ترین اختلالات عصبی - رشدی آشنا می‌شویم: 

• اختلال طیف اوتیسم (Autism Spectrum Disorder - ASD)

اختلال طیف اوتیسم، یک اختلال عصبی رشدی است که با مشکل در ارتباطات و تعاملات اجتماعی، تفاوت‌های پردازش حسی، علایق متمرکز و رفتارهای تکراری مشخص می‌شود. کودکان مبتلا به اوتیسم در برقراری ارتباط اجتماعی و درک احساسات دیگران مشکل دارند و رفتارهای تکراری و واکنش شدید به صداها از خود نشان می‌دهند.

• اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder)

اختلال روانی ADHD یا اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی، با مشکل در حفظ توجه، رفتارهای تکانشی یا بیش‌فعالی که با سن فرد متناسب نیست مشخص می‌شود. افراد مبتلا به این اختلال اغلب با مشکلاتی مانند حواس‌پرتی، فراموشی، مشکل در انجام وظایف، بی‌قراری، صحبت بیش از حد و تصمیم‌گیری بدون فکر مواجه هستند.

• اختلالات یادگیری (Specific Learning Disorder)

یکی از مشکلات رایج در کودکان، اختلالات یادگیری است که با مشکل در یادگیری مهارت‌های خاص مانند خواندن، نوشتن یا ریاضیات مشخص می‌شود. افراد مبتلا به این اختلال با مشکل دشواری در خواندن(دیسلکسیا)، نوشتن(دیسگرافیا) یا محاسبات ریاضی(دیسکالکولیا) مواجه هستند و اغلب عملکرد تحصیلی پایین‌تر از حد انتظار با‌توجه به سن و هوششان دارند.

9. اختلالات روان‌تنی(Psychosomatic)

اختلال روان‌تنی یا سایکوسوماتیک، به علائم و مشکلات جسمی اشاره دارد که به دلیل اختلالات روانشناسی ایجاد یا تشدید می‌شوند. در یک بیماری روان‌تنی، استرس، اضطراب یا سایر مشکلات روانی نقش کلیدی در روند بروز علائم و نشانه‌های جسمی ایفا می‌کنند. به طور مثال، سندرم پیش از قاعدگی(PMS) یکی از مثال‌های شناخته‌شده تعامل میان وضعیت روانی و جسمی زنانه است. نوسانات خلقی، اضطراب و تحریک‌پذیری از علائم رایج این دوره‌ هستن که می‌توانند نشانه‌ای از درگیری بدن با فشارهای روانی باشند.

در این اختلال، فرد علائمی مانند درد، مشکلات گوارشی، سردرد، خستگی یا تپش قلب را تجربه می‌کند اما آزمایش‌های پزشکی معمولا هیچ علت فیزیکی مشخصی را نشان نمی‌دهند.  به همین دلیل، یک سوءتفاهم رایج این است که اختلالات روان‌تنی خیالی هستند و فقط در ذهن وجود دارند.

این در حالی است که علائم روان‌تنی واقعی هستند و منشا آن‌ها به عوامل روانی و عاطفی مانند استرس، اضطراب یا افسردگی مربوط می‌شود. شایع‌ترین انواع اختلال روان‌تنی عبارتند از:

• اختلال جسمانی‌سازی(Somatization Disorder): شکایات متعدد و مکرر از علائم جسمانی مانند درد، مشکلات گوارشی یا خستگی بدون وجود علت پزشکی مشخص.

• اختلال تبدیلی(Conversion Disorder): علائم عصبی مانند فلج، نابینایی، ناشنوایی، تشنج یا لرزش که با هیچ بیماری عصبی یا پزشکی قابل‌توضیح نیستند.

• اختلال اضطراب بیماری (Illness Anxiety Disorder): نگرانی بیش از حد درباره ابتلا به یک بیماری جدی، حتی با‌وجود نتایج طبیعی آزمایش‌ها.

بدترین بیماری روانی کدام است؟

به طور قطعی نمی‌توان به سوال بدترین بیماری و اختلالات روانی چیست؟ پاسخ داد. چرا که تعیین «بدترین» بیماری روانی بستگی به عواملی مانند شدت علائم، تاثیر بر کیفیت زندگی و میزان پاسخ به درمان دارد. با‌این‌حال، از نظر بسیاری از متخصصان، اسکیزوفرنی به‌عنوان یکی از بدترین اختلالات روانی در نظر گرفته می‌شود.

اسکیزوفرنی یک اختلال مزمن و پیچیده است که با نشانه‌‌هایی مانند توهم، تفکر آشوبناک و اختلال در عملکرد اجتماعی و شغلی همراه است و می‌تواند زندگی فرد را به طور قابل‌توجهی مختل کند. همچنین، اختلالات دیگری مانند اختلال دو‌قطبی، اختلال افسردگی اساسی و اختلال شخصیت مرزی نیز به دلیل شدت علائم، تأثیر عمیق بر عملکرد فرد و چالش‌های درمانی، اغلب به‌عنوان بیماری های روانی شدید و آزار‌دهنده شناخته می‌شوند.

علائم بیماری روانی

انواع بیماری‌های روان با مجموعه‌ای متفاوت از علائم همراه هستند، اما به‌طور‌کلی، شایع‌ترین علائم بیماری روان که در اغلب اختلال‌ها به چشم می‌خورند عبارتند از: 

• تغییرات شدید در افکار، خلق‌وخو و رفتار 

• احساس غمگینی مداوم، اضطراب

• تحریک‌پذیری یا عصبانیت بیش از حد

• افکار غیر معمول یا غیرمنطقی

• تمرکز و حافظه ضعیف

• شنیدن صداهایی که دیگران نمی‌شنوند

• افزایش یا کاهش خواب

• افزایش یا کاهش اشتها

• کمبود انگیزه

• عدم تمایل به ارتباط با دیگران

• مصرف الکل و مواد مخدر

• احساس پوچی یا افکار خودکشی

• وسواس در مورد موضوعاتی مانند مرگ یا مذهب

• عدم توجه به بهداشت شخصی یا سایر مسئولیت‌ها

• دردهای جسمانی بدون علت پزشکی(مانند سردرد یا معده‌درد)

• احساس خستگی یا ضعف جسمانی

• افت عملکرد تحصیلی یا شغلی

اختلالات روانی کودکان

اختلالات روانی کودکان طیف گسترده‌ای از مشکلات مانند اختلال بیش‌فعالی و نقص توجه(ADHD)، اوتیسم(ASD)، اختلالات اضطرابی، افسردگی و اختلالات رفتاری را شامل می‌شود. هر یک از انواع این اختلالات علائم خاصی دارند که شناسایی زودهنگام آن‌ها نقش بسیار مهمی در بهبود شرایط کودک دارد. بنابراین، والدین و مراقبان باید نسبت به برخی علائم مانند تغییرات رفتاری، مشکلات تمرکز، بی‌قراری یا حتی کاهش علاقه به فعالیت‌های روزمره آگاه باشند.

اگر شما نیز علائم مشکوکی در رفتار کودک خود مشاهده کردید، باید در اولین فرصت برای ارزیابی دقیق و دریافت برنامه درمانی مناسب، به روانشناس یا روان‌پزشک مراجعه نمایید. همچنین می‌توانید به صورت آنلاین با روانشناسان کلینیک سلامت ایمپو مشورت کنید.

اختلالات روانی در نوجوانان

اختلالات روانی در نوجوانان یکی از مسائل بسیار مهم این دوره است که می‌تواند در رشد شخصیتی، اجتماعی و تحصیلی آن‌ها تاثیرگذار باشد. از‌آنجایی‌که دوره نوجوانی از دوره‌های حساس همراه با تغییرات هورمونی، احساسی و اجتماعی است، نوجوانان در این مرحله بیشتر در معرض ابتلا به اختلال روان قرار دارند.

از جمله شایع‌ترین بیماری‌های روانشناسی در نوجوانان می‌توان به افسردگی، اضطراب، اختلالات خوردن، نقص توجه و بیش فعالی در بزرگسالان (ADHD) و حتی افکار خودکشی یا خودآزاری اشاره کرد. این اختلالات ممکن است به دلایل مختلفی بروز پیدا کنند، اما اصلی‌ترین آن‌ها فشارهای تحصیلی، مشکلات خانوادگی، بحران هویت، استفاده بیش‌ از حد از شبکه‌های اجتماعی و همچنین زمینه‌های ژنتیکی است. 

تشخیص و تست اختلال روانی

اولین قدم برای تشخیص و درمان بیماری روانی، مراجعه به روانشناس متخصص یا روان‌پزشک است. ارزیابی بالینی، استفاده از تست‌ها و مشاهده رفتار و بررسی آن طبق DSM-5، مراحل تشخیص اختلال روانی هستند. در این فرایند، متخصص روان درباره سابقه خانوادگی، افکار، خلق‌وخو، رفتارها و هر چیزی که شما را ناراحت می‌کند، سؤال خواهد کرد. همچنین، تست‌های ارزیابی مختلفی برای بررسی بیماری‌های روان وجود دارد. برای مثال، تست افسردگی بک یکی از شناخته‌شده‌ترین ابزار‌های ارزیابی اختلال افسردگی است.

اگر مدتی است با احساسات، افکار یا رفتاری روبه‌رو هستید که کیفیت زندگی‌تان را تحت تاثیر قرار داده، گفت‌وگو با روان‌درمانگر می‌تواند مهم‌ترین گام به‌سوی بهبود باشد. در اپلیکیشن ایمپو می‌توانید به‌صورت محرمانه و آنلاین با روان‌شناسان و روان‌پزشکان گفت‌وگو کنید.

درمان بیماری روحی و اختلالات روانی

بیشتر اختلالات روان قابل‌درمان هستند و اکثر افراد مبتلا به بیماری روانی می‌توانند با دریافت درمان حرفه‌ای بهبود یابند و زندگی خوبی داشته باشند. درمان برای هر نوع بیماری روانی متناسب با فرد، شدت علائم و سابقه بیماری متفاوت است. اما به‌طور‌کلی، بهترین روش‌های درمان مشکلات روحی و روانی عبارتند از:

1. روان‌درمانی

روان‌درمانی، شامل انواع تکنیک‌های درمانی است که به شناسایی و تغییر احساسات، افکار و رفتارهای ناسالم کمک می‌کند. انواع تکنیک‌های روان‌درمانی شامل موارد زیر است:

• درمان شناختی-رفتاری(CBT): رایج‌ترین نوع روان‌درمانی با تاکید بر تغییر الگوهای فکری و رفتاری منفی  

• درمان روان‌پویشی(Psychodynamic Therapy): تمرکز بر کشف تعارضات ناخودآگاه و تاثیر تجربیات گذشته 

• درمان مبتنی بر ذهن‌آگاهی(Mindfulness-Based Therapy): تمرکز بر آگاهی از لحظه حال برای کاهش استرس و اضطراب

• درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد(ACT): تأکید بر پذیرش، ذهن‌آگاهی و زندگی بر اساس ارزش‌های شخصی.

2. دارو‌درمانی

دارو‌های روان‌پزشکی یک راهکار درمانی موثر برای روان اختلالات روان هستند که توسط روانپزشک تجویز می‌شوند. رایج‌ترین دارو‌های روان تجویزی عبارتند از:

• داروهای ضدافسردگی برای افسردگی

• دارو‌های ضد‌اضطراب برای اختلالات اضطرابی

• تثبیت‌کننده‌های خلق‌وخو برای اختلال دوقطبی

• داروهای ضد روان‌پریشی برای اسکیزوفرنی یا روان‌پریشی

راهکار‌های درمانی دیگری نیز برای بهبود اختلالات روان وجود دارند که شامل موارد زیر می‌شوند:

• ورزش و فعالیت بدنی

• رژیم غذایی سالم 

• مدیتیشن و یوگا

• تحریک مغزی (الکتروشوک درمانی یا تحریک مغناطیسی مغز)

• دریافت حمایت از اطرافیان

• بستری شدن (در موارد شدید‌تر مانند اقدام به خودکشی)

درمان مشکلات روانی تنها به دارو محدود نمی‌شود؛ حمایت تخصصی، روان‌درمانی و مداخلات به‌موقع می‌توانند مسیر درمان را هموار کنند. در ایمپو، متخصصان سلامت روان همراه شما هستند تا راهکارهای متناسب با شرایط خود را دریافت کنید.

سخن پایانی

اختلالات روانی، مجموعه‌ای از مشکلات ذهنی و رفتاری هستند که بر احساس، تفکر و عملکرد فرد تأثیر منفی می‌‌گذارند. افسردگی، اضطراب، اوتیسم، بیش‌فعالی، اختلال دوقطبی، وسواس، اسکیزوفرنی و… همه از بیماری‌های روانی هستند که به دلیل عوامل ژنتیکی، تغییرات شیمیایی مغز، تجربیات دوران کودکی و فشارهای محیطی رخ می‌دهند. 

تشخیص به‌موقع، حمایت اجتماعی و دریافت درمان مناسب می‌تواند نقش مهمی در بهبود علائم و درمان این اختلالات داشته باشد. اگر شما یا یکی از اطرافیانتان به این اختلالات دچار شده است، بهتر است در اولین فرصت برای ارزیابی و درمان به روانشناس و روان‌پزشک مراجعه نمایید. جهت ارتباط راحت‌تر با متخصصان روان مجرب می‌توانید اپلیکیشن ایمپو را نصب کنید و به‌صورت آنلاین ویزیت شوید.

منابع

healthdirect.gov / beateatingdisorders.org / verywellmind.com / webmd.com / psychiatry.org