راهنمای کامل غربالگری دوم بارداری

غربالگری دوم، شامل آزمایش‌ها و سونوگرافی‌هایی است که در هفته‌های ۱۵ تا ۱۷ بارداری، به‌منظور شناسایی و ارزیابی نقایص مادرزادی در جنین انجام می‌شوند. اگرچه این تست‌ها قادر به شناسایی تمام نقص‌های مادرزادی جنین نیستند، اما قادرند برخی از مشکلات شایع مانند سندروم داون را پیش‌بینی کنند.

اگر شما نیز در حال گذراندن دوران حاملگی هستید و در سه ماهه دوم بارداری خود قرار دارید، بهتر است آزمایشات و سونوگرافی‌های غربالگری دوم را جدی بگیرید و تحت‌نظر پزشک متخصص باشید. برای آشنایی بیشتر بااهمیت انجام دومین غربالگری و همچنین آزمایشات مربوط به آن، پیشنهاد می‌کنیم تا پایان این مقاله از مجله سلامت ایمپو همراه ما باشید.

غربالگری دوم برای چیست؟

انجام آزمایش‌ها و معاینات بارداری را می‌توان مهم‌ترین اقدام این دوران تلقی کرد که نقش زیادی در ارزیابی سلامت جنین و مادر و تشخیص ناهنجاری‌ها دارد. یکی از مهم‌ترین معاینات این دوران، غربالگری‌های اول و دوم است که اگرچه در ایران اجباری نیست، اما انجام آن‌ها ضروری محسوب می‌شود.

پس از انجام غربالگری اول در بین هفته یازدهم بارداری تا هفته سیزدهم بارداری، نوبت به انجام غربالگری دوم در سه‌ماهه دوم از تقویم بارداری می‌رسد. غربالگری دوم بارداری که به آن کواد مارکر گفته می‌شود، شامل سونوگرافی و آزمایشاتی است که جهت بررسی و تشخیص اختلالات ژنتیکی جنین، در بین هفته پانزدهم بارداری الی هفته هفدهم بارداری انجام می‌شود. به طور معمول، در‌صورتی‌که غربالگری اول مشکل خاصی را نشان ندهد، نیازی به انجام دومین غربالگری نیست.

اهمیت انجام غربالگری دوم

وجود مشکلاتی چون دیابت بارداری در مادر، و ناهنجاری‌های ژنتیکی در جنین، می‌تواند پروسه بارداری و زایمان را با خطر و چالش مواجه کند؛ ازاین‌رو، جدی‌گرفتن آزمایش‌ها و غربالگری‌های دوران بارداری اهمیت زیادی دارد. آزمایش غربالگری دوم که به‌عنوان غربالگری سه‌ماهه دوم نیز شناخته می‌شود، شامل ترکیبی از آزمایش‌های خون و سونوگرافی بوده و هدف آن شناسایی برخی از اختلالات ژنتیکی و نقایص مادرزادی در جنین است.

 این غربالگری وضعیت ژنتیکی جنین را بررسی کرده و اختلالاتی مانند سندرم داون را شناسایی می‌کند. پس از انجام این آزمایش‌ها، درصورتی‌که نتایج غربالگری دوم پرخطر باشد، معمولاً به مادران توصیه می‌شود که مشاوره ژنتیک دریافت کنند و ممکن است آزمایش‌های تشخیصی بیشتری مانند آمنیوسنتز یا نمونه‌برداری از پرزهای کوریونی (CVS) برای آن‌ها تجویز شود.

غربالگری دوم بارداری به والدین این امکان را می‌دهد که با آگاهی بیشتری درباره سلامت جنین خود تصمیم‌گیری کنند و در صورت نیاز، اقدامات لازم را برای مدیریت وضعیت جنین انجام دهند. این فرایند همچنین به شناسایی زودهنگام مشکلات کمک می‌کند و می‌تواند به برنامه‌ریزی بهتر برای مراقبت‌های بعدی منجر شود. ازاین‌رو، اگر این آزمایش پس از هفته نوزدهم بارداری انجام شود، ممکن است چالش‌هایی را به دنبال داشته باشد که از جمله آن می‌توان به از‌دست‌دادن زمان سقط‌جنین قانونی در موارد خاص اشاره کرد. این موضوع، به‌ویژه برای مادران بالای ۳۵ سال اهمیت بیشتری دارد و به همین دلیل است که انجام غربالگری اول و دوم در این گروه سنی ضروری‌تر است.

غربالگری دوم بارداری کی انجام می‌شود؟

بهترین زمان انجام غربالگری دوم بارداری، به طور معمول بین هفته‌ پانزدهم تا هفته هفدهم بارداری است. طبق نظر برخی پزشکان، این آزمایش از هفته شانزدهم بارداری تا هفته بیستم بارداری نیز قابل‌انجام است. انجام آزمایش در این بازه زمانی به شما اطمینان می‌دهد که نتایج دقیق‌تر و قابل‌اعتماد‌تری دریافت خواهید کرد.

اپلیکیشن ایمپو، در طول دوران بارداری، در هر هفته‌ای که باشید، به شما لیست آزمایشات، سونوگرافی‌ها و مراقبت‌های ضروری را یادآوری می‌کند. پس از انجام غربالگری اول و وارد کردن نتایج آن در ایمپو، اگر نیاز به غربالگری دوم داشته باشید، ایمپو زمان انجام آزمایش و نکات لازم را نمایش می‌دهد. همچنین، شما می‌توانید تمامی سوالات خود را از متخصصین زنان و زایمان ایمپو به صورت آنلاین بپرسید.

با توصیه‌های ایمپو بهت یادآوری می‌کنیم تا سلامت خودت و نوزادت رو اولویت قرار بدی.

نصب اپلیکیشن ایمپو

سونو غربالگری دوم چگونه است؟

در آزمایش غربالگری دوم، چند سونوگرافی مختلف جهت اطمینان از سلامت کامل مادر و به‌ویژه جنین انجام می‌شود. در ادامه این بخش، به معرفی و توضیح کامل انواع سونوی غربالگری دوم می‌پردازیم.

• سونوگرافی آنومالی یا تفصیلی

سونوگرافی آنومالی یا تفصیلی که در دومین غربالگری بارداری انجام می‌‌شود، یک معاینه جامع و دقیق برای ارزیابی وضعیت رشد جنین است که امکان بررسی دقیق قسمت‌های مختلف او را فراهم می‌کند. در این سونوگرافی، تمام اعضا و ارگان‌های داخلی شامل شکم، قلب، ستون فقرات، صورت، دست و پا‌ها یا بخش‌های دیگر مورد ارزیابی قرار می‌گیرند و مشکلات احتمالی مشخص می‌شوند.

اگر در نتیجه سونوگرافی پزشک به وجود ناهنجاری‌های ژنتیکی مشکوک شود، شما را به یک متخصص ژنتیک ارجاع خواهد داد. بیماری‌ها و ناهنجاری‌هایی که سونو آنومالی بررسی می‌کند عبارت‌اند از:

• آنانسفالی (عدم تشکیل مغز و جمجمه در دوران جنینی)
• اسپینا بیفیدا (عدم رشد و تکامل صحیح ستون فقرات و نخاع جنین)
• امفالوسل (نقص در دیواره شکم جنین)
• گاستروشزی (اختلال در بسته‌شدن پوست شکم نوزاد)
• مشکلات قلبی
• آژنزی کلیه (عدم رشد کلیه)
• تریزومی ۱۳
• سایر اختلالات کروموزومی
• شناسایی نواقص مادرزادی مانند بیماری لب‌شکری

از سونو آنومالی به دلایل مختلفی از جمله تشخیص بارداری‌های چندقلویی، بررسی جفت و مایع آمنیوتیک، رشد نامناسب جنین و تشخیص جنسیت جنین و بررسی طول دهانه رحم نیز استفاده می‌شود.

• سونوگرافی سه‌بعدی

سونوگرافی سه‌بعدی، نسل جدیدتری از سونوگرافی‌ است که تصاویر واضح‌تری از جنین ارائه می‌دهد. این نوع سونوگرافی برای شناسایی نقایص ژنتیکی جنین، ارزیابی دقیق اندام‌های داخلی و بیرونی، نواقص احتمالی سیستم عصبی و مغز، تشخیص اختلالات مادرزادی در ستون فقرات جنین و همچنین آشکارسازی ناهنجاری‌های نهفته در بافت‌های جنین مورداستفاده قرار می‌گیرد.

• سونوگرافی داپلر

سونوگرافی داپلر، یکی دیگر از انواع سونوگرافی‌ها در غربالگری دوم است که به‌منظور بررسی جریان خون جفت و سلامت گردش خون در جنین و مادر انجام می‌شود. این سونوگرافی با استفاده از امواج صوتی، ضربان قبل و جریان خون جنین را بررسی می‌کند و طبیعی بودن میزان رشد جنین و خون‌رسانی کافی به بافت‌ها را نشان می‌دهد.   

آزمایش خون غربالگری دوم

آزمایش‌ خون غربالگری دوم که به‌عنوان آزمایش سه‌گانه یا چهارگانه نیز شناخته می‌شود، سطوح خاصی از مواد شیمیایی را در خون مادر بررسی می‌کند و به پزشکان این امکان را می‌دهد که خطر وجود ناهنجاری‌هایی مانند سندرم داون و سایر اختلالات کروموزومی را ارزیابی کنند. در‌صورتی‌که نتایج این آزمایش پرخطر باشد، ممکن است پزشک آزمایش‌های تشخیصی بیشتری را تجویز کند. از جمله مواردی که در آزمایش خون غربالگری دوم بارداری بررسی می‌شوند عبارت‌اند از:

• آلفا فیتوپروتئین (AFP)
• گنادوتروپین جفتی انسانی (hCG)
• استریول کونژوگه نشده (uE3)
• اینهیبین آ (Inhibin A)

OSB  در غربالگری دوم

در غربالگری دوم، OSB به معنی "Oligohydramnios/Single Umbilical Artery"  است و دو وضعیت مهم در دوران بارداری شامل کاهش مایع آمنیوتیک و تک شریانی بودن بند‌ناف را بررسی می‌کند. درصورتی‌که در نتایج غربالگری سه‌ماهه دوم نشانه‌هایی از Oligohydramnios یا  Single Umbilical Artery  مشاهده شود، پزشک ممکن است آزمایش‌های تکمیلی تجویز کند یا نظارت بیشتری بر روی بارداری داشته باشد تا از سلامت جنین مطمئن شود.

Oligohydramnios (کاهش مایع آمنیوتیک)

 این وضعیت به کاهش مایع آمنیوتیک در کیسه آب اطراف جنین اشاره دارد. مایع آمنیوتیک به‌عنوان یک محافظ برای جنین عمل کرده و محیط مناسبی برای رشد او فراهم می‌کند. کمبود مایع آمنیوتیک می‌تواند منجر به مشکلات رشدی جنین شود و عوارض خطرناکی در زمان زایمان ایجاد کند.

Single Umbilical Artery  (تک شریانی بودن بند‌ناف)

 در شرایط عادی، بند‌ناف از دو شریان و یک رگ تشکیل شده است که وظیفه انتقال خون بین جنین و جفت را بر عهده دارند؛ اما در برخی موارد، فقط یک شریان وجود دارد که می‌تواند نشانه‌ای از ناهنجاری‌های جنینی و اختلالات کروموزومی باشد.

AFP  آزمایش غربالگری دوم

آزمایش AFP که آلفا فیتوپروتئین نامیده می‌شود، یکی از تست‌های معمول غربالگری دوم است. در این آزمایش، سطح آلفا فیتوپروتئین (AFP) خون اندازه‌گیری می‌شود و به کمک آن می‌توان برخی نقایص تکاملی در سیستم عصبی و نخاع را شناسایی کرد. البته باید توجه داشت که نتایج این آزمایش به‌هیچ‌وجه دلیلی بر تشخیص قطعی بیماری نیستند؛ بلکه اگر نتایج آزمایش AFP غیرطبیعی باشد، پزشک ممکن است آزمایشات تخصصی‌تری را برای بررسی دقیق‌تر وضعیت سلامت جنین درخواست کند.

 در دوره بارداری، سطح AFP در خون مادر نوسان زیادی دارد، اما در هفته‌های ۱۵ تا ۲۰ بارداری به یک ثبات نسبی می‌رسد که این بازه زمانی به‌عنوان زمان مناسب برای انجام آزمایش AFP شناخته می‌شود.

تفسیر آزمایش غربالگری دوم

اگر مادر بیش از ۳۵ سال سن یا سابقه خانوادگی بیماری‌های ژنتیکی و نقایص مادرزادی داشته باشد، پزشک معمولاً برخی آزمایشات مهم مانند AFP، آمنیوسنتز، HCG، استریول، NIPT و Inhibin A را برای او تجویز می‌کنند. در ادامه، به تفسیر هر یک از این موارد در غربالگری دوم می‌پردازیم. همچنین اگر برای تفسیر هر کدام از این آزمایش‌ها به مشورت با پزشک متخصص نیاز دارید، می‌توانید از متخصصین ایمپو در بخش کلینیک بهره‌مند شوید.

1. تفسیر آزمایش AFP

سطح آلفا فیتوپروتئین (AFP) خون مادر در طول بارداری نوسانات زیادی دارد، اما در بازه زمانی هفته‌های ۱۵ تا ۲۰ به یک ثبات نسبی می‌رسد. تفسیر آزمایش AFP به شرح زیر است:

• پایین‌بودن سطح AFP در بارداری، احتمال ابتلای جنین به اختلالات کروموزومی مانند سندروم داون یا ادواردز را افزایش می‌دهد.
• بالا‌بودن سطح AFP مادر در دوران بارداری، می‌تواند نشان‌دهنده نقص در لوله عصبی جنین باشد.
• در مادرانی که دو‌قلو با چند‌قلو باردار هستند، غیرطبیعی بودن AFP ممکن است.
• غیر‌طبیعی بودن AFP می‌تواند نشان‌دهنده مرگ جنین یا احتمال سقط باشد.

غیر‌طبیعی بودن نتایج آزمایش AFP به طور قطعی نشانه وجود مشکل نیست؛ بلکه این آزمایش تنها احتمال وجود یک مشکل ژنتیکی را بیان می‌کند.

2. تفسیر آزمایش هورمون HCG

هورمون گنادوتروپین (HCG)، هورمون مهمی است که در دوران بارداری ترشح می‌شود. سطح hCG کمتر از ۵ mIU/mL برای بارداری منفی و بالاتر از ۲۵ mIU/mL برای بارداری مثبت در نظر گرفته می‌شود. افزایش غیرطبیعی این هورمون ممکن است نشان‌دهنده وجود برخی تومورهای بدخیم جفت یا حاملگی چندقلویی باشد. همچنین، اختلالات و نارسایی عروقی جفت و تکثیر بیش از حد سلول‌های تروفوبلاست نیز منجر به افزایش HCG  می‌شود. برعکس، کاهش سطح این هورمون می‌تواند نشانه‌ای از سقط‌جنین باشد.

3. تفسیر تست استریول

در بارداری‌های طبیعی، سطح استریول دچار تغییراتی می‌شود که از ۴ نانومول در هفته پانزدهم تا ۴۰ نانومول در زمان زایمان متغیر است. در سه‌ماهه دوم، مقدار نرمال استریول حدود ۹.۶ نانوگرم در میلی‌لیتر است.

4. تفسیر تست Inhibin A

در دومین غربالگری، آزمایش Inhibin A نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. Inhibin نوعی گلیکوپروتئین است که در دوران بارداری ترشح می‌شود. سطح پایین یا نزدیک به صفر این پروتئین معادل سطح نرمال آن است. بالا‌‌بودن سطح Inhibin A می‌تواند نشان‌دهنده وجود نقایص ژنتیکی مانند سندرم داون باشد.

5. تفسیر آزمایش NIPT

آزمایش NIPT، به‌عنوان یک ابزار غربالگری برای تشخیص ناهنجاری‌های مادرزادی در DNA انجام می‌شود. این تست قطعات کوچک DNA جنین که در خون مادر در گردش هستند را تجزیه‌و‌تحلیل کرده و اختلالات کروموزومی مانند سندروم داون را بررسی می‌کند و می‌تواند جایگزین غربالگری مرحله اول و دوم باشد و از ۹ هفته به بعد قابل‌انجام است.

البته نتایج این آزمایش نشان‌دهنده وجود قطعی یک بیماری نیست؛ بلکه فقط احتمال وجود اختلالات کروموزومی را مشخص می‌کند. در صورت مشاهده نتایج غیرمعمول، پزشک ممکن است آزمایش‌های تخصصی‌تری را برای ارزیابی بهتر وضعیت سلامت جنین توصیه کند.

6. تفسیر آزمایش NTD غربالگری دوم

غربالگری اختلالات طناب عصبی (NTDs) یکی از مراحل مهم در دوران بارداری است که با استفاده از سونوگرافی و اندازه‌گیری سطح آلفا فیتوپروتئین (AFP) انجام می‌شود. اختلالات طناب عصبی ناشی از نقص در بسته‌شدن لوله عصبی در مراحل اولیه رشد جنین هستند و می‌توانند بر روی استخوان‌های اطراف طناب عصبی در‌حال‌رشد تأثیر بگذارند. از جمله این اختلالات می‌توان به اسپینابیفیدا و آنانسفالی اشاره کرد.

در این غربالگری، غلظت AFP در خون مادر با میانگین غلظت این پروتئین در سایر بارداری‌های سالم در سن مشابه مقایسه می‌شود. بر اساس این مقایسه، نتایج غربالگری به دو دسته تقسیم می‌شوند که عبارت‌اند از:

• گروه پرخطر (Screen Positive): در این حالت، به مادران توصیه می‌شود که مشاوره ژنتیک و سونوگرافی سه‌بعدی انجام دهند.
• گروه کم‌خطر(Low Risk): این مادران می‌توانند مراقبت‌های معمول بارداری تحت‌نظر متخصص زنان را دنبال کنند.

تعیین جنسیت در غربالگری دوم

تعیین جنسیت جنین نیز در زمان انجام غربالگری مرحله دوم بارداری، با استفاده از سونوگرافی آنومالی انجام می‌شود. در واقع، بهترین زمان انجام سونو آنومالی و تشخیص جنسیت جنین، هفته‌های ۱۷ و ۱۸ که دومین غربالگری نیز انجام می‌شود، است. در این  زمان می‌توان به طور دقیق از جنسیت جنین مطلع شد.

هزینه آزمایش غربالگری دوم

هزینه‌ آزمایش غربالگری دوم، بسته به نوع آزمایش، محل انجام آزمایش و تعداد آزمایش‌هایی که پزشک تجویز می‌کند، متفاوت است. به طور معمول، مادرانی که دارای اضافه‌وزن زیاد، بیماری‌های زمینه‌ای یا سن بالاتری هستند، ممکن است نیاز به انجام آزمایش‌های بیشتری داشته باشند. از‌آنجایی‌که متأسفانه در ایران انجام غربالگری‌های اول و دوم اجباری نیست، در حال حاضر هزینه آن به‌صورت آزاد محاسبه می‌شود. برای اطلاع از قیمت دقیق آزمایش غربالگری، می‌توانید از آزمایشگاه‌های پاتوبیولوژی استعلام بگیرید.

سخن پایانی

غربالگری دوم در سه‌ماهه دوم بارداری انجام می‌شود و هدف اصلی آن شناسایی اختلالات ژنتیکی و بیماری‌های مادرزادی در جنین است. این غربالگری سونوگرافی و آزمایش‌هایی مانند AFP، HCG، استریول،  Inhibin A و NIPT را شامل می‌شود. نتایج این آزمایش‌ها به پزشکان کمک می‌کند تا احتمال وجود مشکلات و اختلالات کروموزومی مانند سندرم داون را ارزیابی کنند. در این آزمایشات سطح هورمون‌ها و پروتئین‌ها در خون مادر بررسی می‌شود و اگر نتایج غیرطبیعی باشد، پزشک ممکن است آزمایش‌های بیشتری مانند آمنیوسنتز را تجویز کند.

اگر شما نیز در سه‌ماهه دوم بارداری خود قرار دارید، بهتر است آزمایشات، غربالگری‌ها و مراقبت‌های بارداری را جدی بگیرید و تحت‌نظر پزشک متخصص باشید. به‌منظور ارتباط راحت‌تر با پزشک متخصص زنان و زایمان می‌توانید اپلیکیشن ایمپو را نصب‌کرده و پس از انتخاب پزشک خود، به‌صورت آنلاین با او در ارتباط باشید و مراقبت‌ها و نکات ضروری بارداری را دریافت کنید.

یه مادر ایمپویی، یه مادر آگاهه ؛ایمپو رو نصب کن تا با توصیه‌های آگاهی بخشش در این مسیر همراهت باشه!

نصب اپلیکیشن ایمپو

منابع

• nationwidechildrens.org
• kidshealth.org
• dph.illinois.gov
• prenatalscreeningontario.ca