آی وی اف چیست؟ هر آنچه که باید در مورد IVF بدانید!
در این مقاله میخوانید:
ناباروری به علتهای مختلفی از جمله سن و برخی از بیماریها رخ میدهد. آی وی اف، یکی از پرکاربردترین و موثرترین روش درمانی ناباروری است. در این روش، لقاح تخمک و اسپرم در محیط کنترل شده آزمایشگاه انجام میگردد و سپس جنین، برای لانهگزینی به رحم منتقل میشود. شانس موفقیت IVF، به عوامل مختلفی بستگی دارد و بهطورکلی در خانمهای زیر 35 سال، حدود 46 درصد است. تا انتها همراه ما شوید تا بسیاری از سوالهای مهم شما را در مورد آی وی اف، عوارض و ریسکهای آن را پاسخ دهیم.
IVF چیست و چگونه انجام میشود؟
لقاح آزمایشگاهی یا آی وی اف مجموعه پیچیدهای از روشها است که برای کمک به باروری و جلوگیری از انتقال مشکلات ژنتیکی استفاده میشود. در واقع IVF، درمانی برای ناباروری محسوب میشود که در آن تخمکهای بالغ از تخمدانها جمعآوری شده و توسط اسپرم در محیط کنترل شده آزمایشگاه بارور میشوند. سپس تخمک بارور شده (جنین) به رحم منتقل میشود. یک چرخه کامل آی وی اف حدود دو تا سه هفته طول میکشد. گاهی اوقات این مراحل به بخشهای مختلفی تقسیم میشوند و فرایند ممکن است طولانیتر شود.
عمل آی وی اف، موثرترین فناوری کمک باروری است. این روش را میتوان با استفاده از تخمک و اسپرم خود زوجین انجام داد. همچنین، در آی وی اف میتوان از تخمک، اسپرم یا جنین اهدا شده توسط افراد ناشناس یا شناخته شده استفاده کرد.
شانس شما برای داشتن یک نوزاد سالم با استفاده از روش IVF، به عوامل زیادی مانند سن، علت ناباروری و... بستگی دارد. علاوه بر این IVF میتواند زمان بر و پرهزینه باشد. اگر بیش از یک جنین به رحم منتقل گردد، IVF میتواند منجر به بارداری با بیش از یک جنین (چند قلویی) شود.
مراحل آی وی اف چیست؟
مراحل آی وی اف شامل تحریک تخمدان، تخمک گیری، جمعآوری اسپرم، لقاح آزمایشگاهی، بررسی جنین و کاشت در رحم است. در ادامه هر یک از مراحل را بررسی میکنیم:
1. تحریک تخمدان
مراحل آی وی اف با تحریک تخمدانها برای آزادسازی چند تخمک بالغ آغاز میشود. معمولا، در اواسط هر سیکل قاعدگی، یک تخمک بالغ از یکی از تخمدانها آزاد میشود؛ اما در فرایند IVF، به چندین تخمک بالغ نیاز است.
در واقع استفاده از چندین تخمک، شانس موفقیت این روش را بالا میبرد. در این مرحله پزشک برای شما داروهای باروری هورمونی برای افزایش تعداد تخمکهای بالغ تجویز میکند. همچنین، در طول این مدت، با استفاده از سونوگرافی منظم و آزمایش خون، رشد فولیکولها بررسی میشود؛ از این طریق پزشک تشخیص میدهد که چه زمانی برای مرحله بعدی آماده هستید.
بیشتر بخوانید: قرص کلومیفن سیترات برای تحریک تخمک گذاری
2. تخمک گیری
مرحله دوم IVF، تخمک گیری است که به آن آسپیراسیون فولیکولی (follicular aspiration) نیز گفته میشود. هنگامی که تخمکها بالغ شدند، پزشک با انجام یک جراحی جزئی تخمکهای بالغ را از فولیکولهای موجود در تخمدانها استخراج میکند. عمل آی وی اف معمولا 34 تا 36 ساعت پس از تزریق نهایی داروی باروری و قبل از تخمک گذاری انجام میشود.
در این جراحی، پزشک با استفاده از دستگاه سونوگرافی، موقعیت فولیکولها را تشخیص میدهد. سپس با استفاده از اولتراسوند، یک سوزن نازک وارد واژن و تخمدانها میشود. سوزن، تخمکها و مایعات را از داخل فولیکولها استخراج میکند.
3. جمعآوری اسپرم
یکی دیگری از مراحل آی وی اف، جمعآوری اسپرم صبح روز بعد از تخمک گیری است. لازم به ذکر است که میتوان اسپرم را زودتر جمعآوری و فریز کرد. میتوانید این مرحله را در خانه نیز انجام دهید؛ اما باید نمونه را ظرف 20 تا 30 دقیقه به آزمایشگاه تحویل دهید. بهتر است تا 5 روز پیش از جمعآوری اسپرم، از داشتن رابطه جنسی خودداری کنید.
4. لقاح آزمایشگاهی
در فرایند آی وی اف، از دو روش متداول برای لقاح تخمک و اسپرم در محیط آزمایشگاه استفاده میشود. در لقاح معمولی، اسپرم سالم و تخمک بالغ در یک محیط کنترل شده به نام انکوباتور نگهداری میشود. درصورتیکه کیفیت یا میزان مایع منی مناسب نباشد، پزشک روش ICSI را پیشنهاد میکند. در این حالت اسپرم سالم به تخمک بالغ تزریق میشود. همچنین اگر تا کنون IVF انجام دادهاید و موفقیتآمیز نبوده است، این روش احتمالا برای شما بهتر است.
5. بررسی جنین
پس از لقاح، تخمک بارور شده به مدت چند روز در یک محیط کنترل شده، کشت داده میشود. در طول این مدت پزشک، جنین را بررسی میکند تا مطمئن شود که رشد و تقسیم به طور طبیعی در حال انجام است. همچنین، بررسیهای ژنتیکی نیز در صورت نیاز بر روی جنین انجام میشود.
6. انتقال جنین
هنگامی که جنین رشد لازم را کرد، برای لانهگزینی به رحم شما منقل میشود. برای انجام این کار پزشک، یک لوله نازک را در واژن، دهانه رحم و داخل آن قرار میدهد و جنین را داخل رحم آزاد میکند. معمولا 3 تا 5 روز پس از لقاح جنین آماده لانهگزینی است.
پس از آزادسازی جنین در رحم، ممکن است 6 تا 10 روز طول بکشد تا در دیواره رحم کاشته شود. اگر لانه گزینی موفق باشد، بارداری رخ میدهد. در این مرحله پزشک ممکن است برای کمک به لانه گزینی تخمک بارور شده، شیاف پروژسترون یا آمپول پروژسترون برای شما تجویز کند.
روش آی وی اف برای چه کسانی مناسب است؟
آی وی اف برای درمان ناباروری انجام میشود و نسبت به سایر روشها گرانتر و سختتر است؛ بنابراین بسیاری از زوجها ابتدا درمانهای دیگر مانند داروهای هورمونی یا تلقیح داخل رحمی (IUI) را امتحان میکنند. داروهای باروری به افزایش رشد تخمک کمک میکند و در تلقیح داخل رحمی نیز پزشک مستقیما اسپرم را وارد رحم خانم میکند. برای کسب اطلاعات بیشتر درمورد این روش، میتوانید مقاله آی یو آی چیست را مطالعه کنید.
درصورتیکه این روشها شکست بخورد یا بالای 40 سال هستید، IVF، را میتوانید امتحان کنید. اگر پس از 35 سالگی قصد حاملگی دارید، پیشنهاد میکنیم مقاله بارداری در سن بالا را نیز مطالعه کنید. همچنین، در صورت داشتن برخی از بیماریها یا شرایط سلامتی خاص، پزشک به شما عمل آی وی اف را پیشنهاد میکند. اگر هریک از موارد زیر شامل حال شما و شریک زندگیتان میشود، آی وی اف برای درمان ناباروری احتمالا موثر خواهد بود:
- آسیب یا انسداد لوله فالوپ:
آسیب یا انسداد لوله فالوپ، بارور شدن تخمک یا رفتن جنین به رحم را دشوار میکند.
- اختلالات تخمک گذاری:
اگر تخمک گذاری انجام نشود یا بهندرت صورت گیرد، تخمک بالغ کمتری برای لقاح در دسترس خواهد بود. در بیماری تنبلی تخمدان، به دلیل اختلالات هورمونی تخمک گذاری انجام نمیشود.
- آندومتریوز:
آندومتریوز به شرایطی گفته میشود که پوشش داخلی رحم در خارج از آن رشد کند؛ این امر اغلب بر عملکرد تخمدانها، رحم و لولههای فالوپ تأثیر میگذارد.
- عقیمسازی:
در عقیمسازی لولههای فالوپ بریده یا مسدود میشود تا به طور دائمی از بارداری جلوگیری گردد. اگر میخواهید بعد از بستن لولهها باردار شوید، IVF جایگزینی برای جراحی برگشت بستن لولهها است.
- اختلال در تولید یا عملکرد اسپرم:
غلظت کمتر از حد متوسط اسپرم، حرکت ضعیف اسپرم (تحرک ضعیف) یا ناهنجاری در اندازه و شکل آن میتواند بارور کردن تخمک را دشوار کند. اگر ناهنجاریهای مایع منی را دارید، حتما به متخصص ناباروری برای بررسی علت و درمان آن مراجعه کنید.
- ناباروری بدون دلیل:
ناباروری غیرقابلتوضیح به این معنی است که با وجود ارزیابی علل شایع، هیچ دلیلی برای ناباروری پیدا نشده است. در این حالت، آی وی اف میتواند در باردارشدن به شما کمک کند.
- اختلالات ژنتیکی:
اگر شما یا همسرتان در معرض خطر انتقال اختلال ژنتیکی به فرزندتان هستید، باید قبل از لانهگزینی جنین، آزمایشات ژنتیک را انجام دهید. در مراحل آی وی اف این امکان برای شما فراهم میشود که تخمکهای بارور شده، از نظر ژنتیکی غربالگری شوند؛ سپس پزشک جنینهایی را که مشکل خاصی ندارند به رحم منتقل میکند.
- سرطان یا سایر بیماریهای خاص:
درمان سرطان مانند پرتودرمانی یا شیمیدرمانی، میتواند به باروری آسیب برساند؛ در این شرایط آی وی اف بهعنوان یک روش درمانی موثر است. در واقع پزشک با فریز تخمک، این امکان را ایجاد میکند که بعدا از آنها استفاده شود. همچنین، خانمهایی که دارای مشکلات مربوط به رحم هستند یا بارداری برای سلامت آنها خطر دارد، با استفاده از آی وی اف و رحم اجارهای میتوانند بچهدار شوند. در این حالت، تخمکهای زن با اسپرم بارور میشوند، اما جنینهای حاصل به رحم خانم دیگری برای لانهگزینی منتقل میشود.
عوارض آی وی اف چیست؟
انجام مراحل آی وی اف، ممکن است عوارض خاصی را برای شما در پی داشته باشد. بهعنوانمثال، مصرف داروهای باروری در مرحله تحریک تخمک گذاری عوارض زیر را به همراه دارد:
- تهوع و استفراغ
- گرگرفتگی
- سردرد
- بزرگشدن تخمدانها
- درد شکم
پس از انتقال جنین نیز ممکن است علائم زیر را تجربه کنید:
- یبوست
- نفخ
- گرفتگی
- حساسیت سینهها
- لکه بینی
ریسک تکنیکهای لقاح خارج از رحم یا آی وی اف چیست؟
خطرات آی وی اف به شرح زیر است:
- چندقلویی:
اگر بیش از یک جنین به رحم شما منتقل شود، IVF ریسک چندقلوزایی را افزایش میدهد. بارداری با چند جنین نسبت به بارداری با یک جنین، خطر زایمان زودرس و وزن کم هنگام تولد را به همراه دارد.
- زایمان زودرس و وزن کم هنگام تولد:
تحقیقات نشان میدهد که IVF اندکی خطر تولد زودرس نوزاد با وزن کم را افزایش میدهد.
- سندرم تحریک بیش از حد تخمدان:
استفاده از داروهای باروری تزریقی، مانند گنادوتروپین جفتی انسانی (HCG)، برای تحریک تخمک گذاری میتواند باعث سندرم تحریک بیش از حد تخمدان شود. در این حالت تخمدانهای شما متورم و دردناک میشوند. علائم آن معمولا یک هفته طول میکشد و شامل درد خفیف شکم، نفخ، حالت تهوع، استفراغ و اسهال است. بااینحال، اگر باردار شوید، علائم شما ممکن است چند هفته طول بکشد.
- سقطجنین:
میزان سقطجنین برای زنانی که با استفاده از روش IVF باردار میشوند، تقریبا مشابه زنانی است که به طور طبیعی اقدام به بارداری میکنند. احتمال سقطجنین، با بالارفتن سن مادر افزایش مییابد.
- عوارض روش بازیابی تخمک:
استفاده از سوزن آسپیراسیون برای جمعآوری تخمکها ممکن است باعث خونریزی، عفونت، آسیب به روده، مثانه یا رگ خونی شود. همچنین استفاده از داروهای آرامبخش و بیهوشی عمومی، نیز خطراتی به همراه دارد.
- حاملگی خارج رحمی:
در حدود 2 تا 5 درصد از خانمهایی که روش بارداری IVF را انجام میدهند، حاملگی خارج از رحم رخ میدهد. حاملگی خارج از رحم زمانی اتفاق میافتد که تخمک بارور شده در خارج از رحم و معمولاً در لوله فالوپ، کاشته شود. تخمک بارور شده نمیتواند در خارج از رحم زنده بماند و هیچ راهی برای ادامه بارداری وجود ندارد.
- نقایص مادرزادی:
صرفنظر از اینکه روش بارداری چیست، سن مادر مهمترین عامل خطر در ایجاد نقایص مادرزادی است. بهطورکلی حدود 2 درصد از کودکان با نقص مادرزادی متولد میشوند. برخی مطالعات نشان میدهد که این خطر در کودکانی که از طریق IVF متولد میشوند کمی بالاتر است. این امر میتواند ناشی از علت اصلی ناباروری و تاخیر در لقاح رخ دهد. با این وجود باید تحقیقات بیشتری برای بررسی این مورد انجام شود.
بیشتر بخوانید: احتمال حاملگی پوچ در آی وی اف
اقدامات قبل از انجام IVF چیست؟
قبل از شروع مراحل آی وی اف، شما و همسرتان احتمالاً به غربالگریهای مختلف و برخی از آزمایشات نیاز خواهید داشت:
- آزمایش ذخیره تخمدان
برای تعیین کمیت و کیفیت تخمکهای شما پزشک ممکن است غلظت هورمون محرک فولیکول (FSH)، استروژن و هورمون آنتی مولرین را در چند روز اول چرخه قاعدگی در خون شما آزمایش کند. بررسی نتایج آزمایش که اغلب با سونوگرافی از تخمدانهای شما همراه است، میتواند بهپیش بینی پاسخ تخمدانهای شما به داروهای باروری کمک کند.
- تجزیهوتحلیل مایع منی
تجزیهوتحلیل مایع منی بهعنوان بخشی از ارزیابی اولیه باروری یا کمی قبل از شروع مراحل آی وی اف انجام میشود. در این آزمایش مایع منی از نظر تعداد، اندازه و شکل اسپرم بررسی میشود.
- غربالگری بیماریهای عفونی
شما و همسرتان، هر دو، از نظر بیماریهای عفونی، از جمله HIV غربالگری میشوید.
- معاینه رحم
پزشک قبل از شروع روش IVF، حفره رحم را با هیستروسالپنگوگرافی بررسی میکند تا مطمئن شود عاملی که باعث شکست و کاهش موفقیت IVF میشود، وجود ندارد.
مراقبتهای بعد از عمل آی وی اف چیست؟
پس از انتقال جنین، میتوانید فعالیتهای معمول روزانه خود را از سر بگیرید. بااینحال، ممکن است پس از IVF، تخمدانها کمی متورم باشند. همچنین، بهتر است که از فعالیت شدید اجتناب کنید. اگر بعد از انتقال جنین درد شدید یا متوسط داشتید، با پزشک خود تماس بگیرید.
او شما را از نظر عوارضی مانند عفونت، پیچخوردگی تخمدان و سندرم تحریک بیش از حد تخمدان ارزیابی میکند. حدود 12 روز تا دو هفته پس از مراحل آی وی اف، پزشک آزمایش خون بارداری برای شما تجویز میکند. چنانچه باردار باشید، پزشک شما را برای مراقبتهای دوران بارداری به متخصص زنان و زایمان ارجاع میدهد.
درصورتیکه IVF، موفقیتآمیز نباشد و بارداری رخ ندهد، مصرف پروژسترون را باید قطع کنید و احتمالاً ظرف یک هفته پریود میشوید. در این صورت اگر پریود نشدید یا خونریزی غیرعادی داشتید، با پزشک خود تماس بگیرید. در ادامه به نکاتی که بعد از لقاح خارج از رحم باید رعایت کنید اشاره میکنیم:
- ۲۴ ساعت استراحت در تختخواب
- انجام فعالیت روزانۀ بعد از ۲۴ ساعت
- پرهیز از بلندکردن اجسام سنگین
- نداشتن فعالیت شدید مثل دویدن و ورزش
- نداشتن رابطۀ جنسی تا زمان تشخیص پزشک
شانس تولد نوزاد با تکنیک IVF چقدر است؟
میزان موفقیت آی وی اف به عوامل زیادی بستگی دارد که در ادامه به این موارد اشاره میکنیم:
- سن مادر
هر چه جوانتر باشید، احتمال بارداری و به دنیا آوردن نوزاد سالم با استفاده از تخمکهای خود در طی IVF بیشتر میشود. اغلب به زنان 41 ساله و بالاتر توصیه میشود که از تخمکهای اهدا شده در طول آی وی اف استفاده کنند تا شانس موفقیت را افزایش دهند.
- وضعیت جنین
انتقال جنینهایی که رشد بیشتری دارند، شانس موفقیت و نرخ بارداری را افزایش میدهد. لازم به ذکر است که همه جنینها در فرایند رشد زنده نمیمانند.
- تاریخچه باروری
احتمال بارداری زنانی که قبلا زایمان کردهاند، بیشتر از زنانی است که هرگز زایمان نکردهاند. از طرفی، میزان موفقیت زنانی که قبلا چندین بار از IVF استفاده کردهاند، اما باردار نشدهاند کمتر است.
- علت ناباروری
داشتن ذخیره طبیعی تخمک، شانس شما را برای باردارشدن با استفاده از روش IVF افزایش میدهد. احتمال موفقیت این روش در خانمهایی که آندومتریوز شدید دارند، نسبت به زنانی که علت ناباروری غیر قابل توضیحی دارند، کمتر است.
- سبک زندگی
سیگار بر روی مرحله تحریک تخمدان در IVF تاثیر منفی میگذارد و احتمال سقطجنین را افزایش میدهد. بهعبارتدیگر، سیگارکشیدن میتواند شانس موفقیت IVF را 50 درصد کاهش دهد. همچنین، اضافهوزن بالا میتواند شانس باردارشدن شما را کاهش دهد. استفاده از الکل، برخی از داروها و مصرف بیش از حد کافئین نیز میتواند بر روی آی وی اف تاثیر منفی داشته باشد.
سوالات مهم در مورد روش IVF
در این بخش به سوالات مهم در مورد آی وی اف پاسخ میدهیم:
1. در مراحل آی وی اف چند جنین منتقل میشود؟
تعداد جنینهای منتقل شده، معمولاً بر اساس سن و تعداد تخمکهای بازیابی شده تعیین میشود. ازآنجاییکه میزان لانهگزینی برای زنان مسنتر کمتر است، معمولاً جنینهای بیشتری منتقل میشوند. قوانین برخی از کشورها، تعداد جنینهایی را که میتوان انتقال داد، محدود میکند. قبل از این مرحله با پزشک خود در مورد تعداد جنینهای که برای لانهگزینی به رحم انتقال میدهد، صحبت کنید.
2. با جنینهای اضافی چه میکنند؟
جنینهای اضافی را میتوان برای استفاده در آینده منجمد و برای چندین سال ذخیره کرد. لازم به ذکر است که همه جنینها از فرایند انجماد و ذوب زنده نمیمانند. داشتن جنینهای منجمد میتواند چرخههای آتی IVF را کمهزینهتر و کمخطرتر کند. همچنین میتوانید انتخاب کنید که جنینهای استفاده نشده را دور بریزید.
3. میزان موفقیت عمل آی وی اف بر اساس سن چقدر است؟
طبق تحقیقات انجام شده در سال 2019، میزان موفقیت روش بارداری IVF به صورت زیر است:
سن |
میزان موفقیت |
کمتر از 35 سال |
46.7 درصد |
35 تا 37 سال |
34.2 درصد |
38 تا 40 سال |
21.6 درصد |
41 تا 42 سال |
10.6 درصد |
بالا 43 سال |
3.2 درصد |
4. آیا میتواند در طول آی وی اف تعیین جنسیت کودک را انجام داد؟
بله. این امکان وجود دارد که جنینهای تشکیل شده در آی وی اف را قبل از انتقال، از نظر جنسیت بررسی کرد. بنابراین، انتقال جنین با جنسیت مدنظر شما وجود دارد؛ اما همه کلینیکها و پزشکان این کار را انجام نمیدهند و در برخی از کشورها ممنوع است. در مقاله تعیین جنسیت جنین، به طور کامل به این موضوع پرداختهایم.
در یک نگاه
آی وی اف یکی از درمانهای ناباروری است که در آن لقاح اسپرم و تخمک در محیط کنترل شده آزمایشگاه انجام میشود و سپس جنین برای لانهگزینی به رحم منقل میشود. میزان موفقیت این روش به عوامل مختلفی از قبیل سن، تاریخچه باروری، سبک زندگی، علت ناباروری و وضعیت جنین بستگی دارد. بهطورکلی شانس موفقیت در خانمهای زیر 35 سال حدود 46 درصد است. این میزان در خانمهای بالای 40 سال به 10 درصد میرسد. توجه داشته باشید که آی وی اف روش پر هزینه و دردسری است؛ بنابراین پیش از انجام آن بهتر است ابتدا سایر روشهای درمانی را امتحان کنید.
استفاده از داروهای باروری، پیگیری سیکل قاعدگی و تعیین روز تخمک گذاری میتواند شانس باردارشدن را افزایش دهد. شما میتوانید با اپلیکیشن ایمپو روز دقیق تخمک گذاری خود را مشخص کنید. همچنین، ایمپو با توصیههای خودمراقبتی در کنار شماست. شما میتوانید تمامی سوالات خود را در مورد آی وی اف از متخصصان زنان ایمپو همین حالا بپرسید.
منابع
آیا آی وی اف برای بار اول جواب میدهد؟
میزان موفقیت IVF به عواملی از قبیل سن مادر، علت ناباروری، سبک زندگی و وضعیت جنین بستگی دارد. همچنین تاریخچه باروری میتواند بر روی شانس موفقیت تاثیر گذارد. اگر چندین بار آی وی اف را انجام دادهاید و موفقیتآمیز نبوده است، شانس شما نسبت به بار اول کمتر میشود. همچنین، خانمهای که قبلا زایمان داشتهاند، شانس بیشتری دارند.