مهم‌ترین تاثیرات ناراحتی و استرس در بارداری بر مادر و جنین

ناراحتی و استرس در بارداری چیزی نیست که بتوانیم از آن فرار کنیم، خودش بی سروصدا راه را پیدا کرده و ایجاد مزاحمت می‌کند. استرس و ناراحتی در دوران بارداری می‌تواند بر رشد مغز جنین تأثیر منفی بگذارند. از طرفی، خود مادر نیز ممکن است دچار مشکلاتی مانند بی‌خوابی، فشار خون بالا یا مشکلات گوارشی شود.

در این مقاله سعی می‌کنیم با رویکردی علمی عوارض و تاثیرات استرس بر مادر و جنین را بررسی کرده و راه‌هایی که به کمک آن می‌توانید استرس خود را مدیریت کنید، بررسی کنیم.

آیا استرس در بارداری خطرناک است؟

استرس در بارداری نشان‌دهنده واکنش طبیعی بدن به فشارهای روانی و جسمانی و ناشی از نگرانی، تغییرات هورمونی یا شرایط نامساعد محیطی است. اگر مدت زیادی است که ناراحتی و استرس در بارداری را تجربه می‌کنید، این استرس هم برای شما و هم برای جنین خطرناک است.

این مسئله می‌تواند زمینه‌ساز مشکلاتی مثل تولد نوزاد با وزن پایین، زایمان زودرس، یا حتی بروز اختلالات رفتاری در سال‌های بعد شود. از سوی دیگر اختلال در خواب یا خستگی مزمن، بیماری فشارخون، اختلال در سیستم گوارشی و تضعیف سیستم ایمنی، نشانه‌هایی از تاثیرات منفی استرس بر مادر است. 

استرس در بارداری چه عوارضی برای مادر دارد؟

وقتی بدن یک زن درگیر ناراحتی و استرس در بارداری است، ماجرا فقط به ذهنش مربوط نیست. این استرس به شکل کاملا فیزیکی خود را نشان می‌دهد. سیستم عصبی بدن فعال شده، ضربان قلب بالا می‌رود، تنفس تندتر می‌شود و سطح هورمون‌هایی مثل کورتیزول و آدرنالین افزایش پیدا می‌کند.

در دوران بارداری، این واکنش‌ها تأثیرات جدی‌تری خواهند داشت. مانند:

1. اختلال در خواب و خستگی مزمن

واردشدن استرس به زن باردار می‌تواند الگوی خواب او را مختل کند. بی‌خوابی یا خواب سبک باعث خستگی مداوم، تحریک‌پذیری و حتی افزایش دردهای جسمی می‌شود.

۲. احتمال ابتلا به فشارخون بالا در بارداری

مطالعات نشان داده‌اند زنانی که در دوران بارداری سطح بالایی از اضطراب و استرس را تجربه می‌کنند، بیشتر در معرض ابتلا به پره‌اکلامپسی(مسمومیت بارداری) هستند. حتی در برخی مواقع استرس شدید ممکن است از طریق افزایش فشار خون یا اختلال در عملکرد جفت، خطر بروز برخی از انواع خونریزی در بارداری را افزایش دهد؛ هرچند که این ارتباط هنوز به‌طور قطعی تایید نشده است.

۳. اختلال در هضم و تغذیه

ناراحتی و استرس در بارداری می‌تواند باعث تهوع شدید، بی‌اشتهایی یا پرخوری عصبی شود که در نتیجه، کیفیت تغذیه مادر پایین آمده و روی رشد جنین هم اثر منفی می‌گذارد.

۴.  تضعیف سیستم ایمنی

افزایش بیش از اندازه کورتیزول به دلیل استرس زیاد، موجب ضعیف‌تر شدن سیستم ایمنی مادر می‌شود؛ در نتیجه، احتمال ابتلا به عفونت‌ها نیز بیشتر خواهد شد.

۵. تأثیر بر سلامت روان مادر

استرس‌های مداوم در بارداری می‌توانند خطر افسردگی بعد از زایمان(PPD) را افزایش دهند. تحقیقات نشان می‌دهند زنانی که در دوران بارداری دچار اضطراب مزمن هستند، احتمال بیشتری دارد که بعد از زایمان نیز از نظر روانی درگیر شوند.

تاثیر استرس بر جنین

استرس مادر باردار، فقط بر احساسات او تاثیر نمی‌گذارد؛ بلکه با افزایش هورمون‌های استرس و کاهش جریان خون‌رسانی به جفت می‌تواند مسیر رشد جنین را تحت تاثیر قرار دهد. در ادامه، چهار دغدغه مهم مرتبط با تاثیر استرس بر جنین را بررسی می‌کنیم:

1. آیا استرس باعث تشکیل‌نشدن قلب جنین می‌شود؟

خبر خوب اینکه تا به امروز، هیچ مدرک دقیقی مبنی بر این که استرس مادر باعث عدم تشکیل قلب جنین شود، یافت نشده است. در بعضی از تحقیقات مشاهده شده که استرس شدید و مداوم مادر در دوران بارداری با افزایش خطر نقایص قلبی مادرزادی (CHD) در جنین ارتباط دارد.

2. استرس در بارداری و اوتیسم

استرس در اوایل بارداری مخصوصا سه‌ماهه اول بارداری و سه ماهه دوم بارداری با افزایش احتمال اختلال طیف اوتیسم(ASD) در فرزند ارتباط دارد. بر اساس مطالعات انجام شده در ژورنال JAMA Pediatrics، زنانی که در دوران بارداری استرس قابل‌توجهی را تجربه کرده‌اند، فرزندانشان بیشتر با علائم اوتیسم همراه بودند؛ اما به هیچ‌وجه به این معنا نیست که هر استرسی حتماً باعث اوتیسم می‌شود.

3. استرس در بارداری و سقط جنین

متاسفانه، شواهد علمی رابطه بین سطح بالای استرس در اوایل بارداری و افزایش احتمال سقط جنین را نشان می‌دهد. سطوح بالای استرس می‌تواند ریسک سقط را تا ۴۸ درصد افزایش دهد. استرس در اواخر بارداری، بیش از آن‌که خطر سقط‌جنین را بالا ببرد، با پیامدهایی مانند زایمان زودرس، وزن کم نوزاد و برخی اختلالات رشدی همراه است.

 آیا استرس در بارداری طبیعی است؟

طبق آمار بین ۱۰ تا ۵۶ درصد از زنان باردار سطحی از استرس را در طول بارداری تجربه می‌کنند. این استرس واکنش بدن به فشارهای روانی و جسمی است که ممکن است به خاطر نگرانی‌ها، تغییرات هورمونی یا شرایط محیطی ایجاد شود.

ترسیدن در بارداری

ترسیدن در بارداری طبیعی است و چند بار احساس ترس، خطری جدی برای جنین ندارد. ترس و استرس در ماه اول بارداری کمی خطرناک‌تر از سایر ماه‌ها است و بهتر است در سه ماهه اول کمی بیشتر رعایت کنیم.

گاهی هم ممکن است مادر باردار ناگهان ترس شدید یا حمله پانیک را تجربه کند. این ترس ناگهانی باعث ترشح هورمون‌های استرس مثل کورتیزول می‌شود و ممکن است باعث بالارفتن فشارخون و یا حتی لکه‌بینی شود. در این مواقع بهتر است به پزشک مراجعه کنید.

آیا ترس باعث ایست قلبی جنین می‌شود؟

ایست قلبی جنین(Fetal cardiac arrest) در شرایط بسیار نادر رخ می‌دهد و عمدتا ناشی از مشکلات پزشکی مثل عفونت یا نقص مادرزادی جدی است. تاکنون هیچ مدرک علمی مستندی دال بر اینکه یک لحظه ترس یا اضطراب مادر بتواند باعث ایست قلبی و سقط‌جنین شود، وجود ندارد. بااین‌حال، اگر پس از یک تحمل یک استرس یا ترس شدید، احساس می‌کنید ضربان یا حرکات جنین کم شده، سریعا با پزشک تماس بگیرید.

اگر چه ناراحتی و استرس در بارداری باید مدیریت شود، ولی بیشتر نگرانی‌ها مربوط به اوایل بارداری است و استرس شدید در این زمان حساس‌تر و خطرناک‌تر است. به همین دلیل، اگر احساس استرس، نگرانی یا احساس افسردگی در بارداری را دارید، می‌توانید از خدمات آنلاین کلینیک سلامت ایمپو استفاده کرده و با مجرب‌ترین روانشناسان در ارتباط باشید.

استرس در بارداری و جنسیت جنین

استرس مادر در دوره بارداری ممکن است بر نسبت تولد دختر یا پسر تاثیر جزئی بگذارد، اما به هیچ‌وجه به معنای تعیین جنسیت جنین نیست. جنسیت نوزاد از لحظه لقاح مشخص می‌شود و استرس نمی‌تواند آن را تغییر دهد.

برخی مطالعات جمعیت‌شناسی نشان می‌دهند که در شرایط استرس‌زا، احتمال به‌دنیا آمدن نوزاد دختر کمی بیشتر می‌شود. این پدیده به دلیل حساسیت بیشتر جنین‌های پسر به شرایط نامساعد بارداری است؛ که به دنبال آن، در این شرایط، سقط خودبه‌خودی جنین‌های پسر کمی بیشتر می‌شود.

با این حال، تفاوت سطح استرس میان مادران باردار پسر و دختر به‌طور قطعی اثبات نشده است؛ استرس در مادران باردار تحت تاثیر عوامل فردی و هورمونی متفاوت بروز می‌کند. 

تاثیر گریه و ناراحتی مادر بر روی جنین

حتما تابه‌حال از اطرافیانتان زیاد شنیده‌اید که حال‌وهوای مادر بر جنین تاثیر می‌گذارد. مطالعات علمی هم این موضوع را تایید می‌کنند. استرس مزمن و احساسات منفی شدید مادر می‌تواند باعث افزایش ضربان قلب جنین، کاهش وزن هنگام تولد و حتی مشکلات رفتاری در آینده کودک شود. البته گریه و ناراحتی کوتاه‌مدت معمولاً آسیب جدی ایجاد نمی‌کند و لازم نیست دائماً احساساتتان را سرکوب کنید.

خطرات استرس در ماه نهم بارداری

ماه نهم بارداری زمانی است که بدن مادر و جنین برای زایمان آماده می‌شوند. استرس شدید در این دوره تاثیرات منفی مختلفی دارد از جمله:

• افزایش احتمال زایمان زودرس، که ممکن است سلامت نوزاد را به خطر بیندازد.

• بالارفتن سطح هورمون‌های استرس مثل کورتیزول که می‌تواند بر روند زایمان تأثیر بگذارد و درد زایمان را تشدید کند.

• افزایش احتمال مشکلات مربوط به وزن نوزاد هنگام تولد.

• تأثیر بر سلامت روان مادر و افزایش خطر افسردگی پس از زایمان.

درمان استرس در بارداری

خوشبختانه راه‌هایی وجود دارد که به کمک آن‌ها می‌توانید ناراحتی و استرس در بارداری را کنترل کنید. روش‌هایی مثل: 

1. آگاهی و آموزش

یکی از ساده‌ترین اما مؤثرترین راه‌ها، آگاهی از نقش استرس در بارداری، تغییرات بدن و احساسات خود در این زمان حساس است. سعی کنید وقتی استرس دارید، به نشانه‌های بدن توجه کنید تا دفعه بعد سریع‌تر آن‌ها را بشناسید و بهتر خودتان را کنترل کنید.

2. تکنیک‌های آرام‌سازی

روش‌هایی مثل تمرینات تنفسی عمیق، مدیتیشن، یوگا و تمرینات آرام‌سازی عضلانی می‌توانند سطح هورمون‌های استرس را کاهش دهند و باعث بهبود خواب و خلق‌وخو شوند. پیشنهاد می‌کنیم مقاله یوگا بارداری را نیز مطالعه کنید.

3. فعالیت بدنی مناسب

ورزش‌های سبک و منظم مثل پیاده‌روی روزانه یا شنا، بدون اینکه فشار زیادی به مادر وارد کنند، می‌توانند تولید هورمون‌های شادی‌آور مثل اندورفین را افزایش داده و اضطراب را کاهش دهند. برای آشنایی با ورزش‌های مناسب و ممنوعه بهتر است مقاله ورزش در بارداری را مطالعه کنید.

4. حمایت اجتماعی

داشتن یک شبکه حمایتی از خانواده، دوستان یا گروه‌های مخصوص مادران باردار، می‌تواند احساس امنیت و آرامش را تقویت کرده و ناراحتی و استرس در بارداری را کمتر کند.

5. خواب کافی و تغذیه سالم

خواب خوب و رژیم غذایی متعادل را دست‌کم نگیرید. کاهش مصرف کافئین، خوردن مواد مغذی و نوشیدن آب کافی به کاهش استرس کمک می‌کند و تاثیرات مثبتی روی روحیه شما خواهند گذاشت.

6. کمک حرفه‌ای

اگر استرس و اضطراب شدیدی را تجربه می‌کنید، مراجعه به کلینیک‌های روان‌شناسی یا روان‌پزشک متخصص زنان باردار علاج کار شما است. درمان‌های رفتاری-شناختی(CBT) به کمک روش‌های روانشناسی و در برخی موارد دارودرمانی زیر نظر پزشک می‌تواند شرایط شما را به حالت نرمال برگرداند.

برای کمک حرفه‌ای می‌توانید روی ما حساب ویژه‌ای باز کنید و از متخصصان ایمپو راهنمایی‌های تخصصی بگیرید. برای این کار فقط کافی است تا احساسات و علائمی را که تجربه می‌کنید با ما در میان بگذارید تا ما راهکارهای درمانی مخصوص شما را مثل روتین یوگا بارداری و یا حتی رژیم‌های غذایی خاص برایتان ارسال کنیم.

برای کاهش استرس در بارداری چه بخوریم؟

برخی خوراکی‌ها با تنظیم هورمون‌ها و تقویت سیستم عصبی، به کاهش اضطراب و استرس در دوره بارداری کمک می‌کنند. این خوراکی‌ها عبارت‌اند از:

•  ماهی‌های چرب (مثل سالمون)

• مغزها و دانه‌ها (گردو، بادام، تخم کتان)

•  سبزیجات برگ‌سبز (اسفناج، کاهو، بروکلی)

• شیر و لبنیات کم‌چرب

• میوه‌های تازه (به‌ویژه موز و آووکادو)

•  شکلات تلخ (در حد کم)

نوشیدن آب کافی، پرهیز از کافئین زیاد، و کاهش مصرف قند و فست‌فودها هم در کاهش استرس موثر است.

سخن پایانی

ناراحتی و استرس در بارداری اگر طولانی و شدید شود می‌تواند بر سلامت جسم و روان مادر و رشد جنین اثر منفی بگذارد؛ از مشکلات خواب و تغذیه گرفته تا افزایش ریسک زایمان زودرس و اختلالات رشدی. با آگاهی از شرایط بدن، تغذیه مناسب، روش‌های آرام‌سازی و حمایت عاطفی، می‌توان تا حد زیادی این استرس را کنترل کرد و از این معجزه طبیعت نهایت لذت را برد. 

اگر تجربه‌ای در مورد کنترل استرس دارید و یا سوالی ذهنتان را آزار می‌دهد حتما در قسمت نظرات با ما به اشتراک بگذارید. همچنین می‌توانید در اشتراک تجربه با دیگر کاربران، که تجربیات مشابه شما را داشته‌اند تبادل نظر کرده و نگرانی‌ها و دغدغه‌های خود را در میان بگذارید.

منابع

pubmed / jamanetwork / obgyn