درمان سریع کم‌خونی در بارداری؛ راهنمای کامل علائم و عوارض

دوران بارداری یکی از حساس‌ترین فصل‌های زندگی زنان است که هر تغییر ریز و درشتی که در بدن رخ می‌دهد، ممکن است معنایی بزرگی برای سلامت مادر و جنین داشته باشد. برخی از زنان باردار، علی‌رغم تجربه علائم و سختی‌های طبیعی بارداری، با نشانه‌های جدی‌تری از جمله خستگی شدید، تنگی نفس و سرگیجه‌ رو به رو می‌شوند که تکرار چنین علائمی ممکن است هشداری برای مشکلاتی از جمله کم‌خونی در بارداری باشد. 

کم‌خونی در بارداری عبارت است از کاهش تعداد گلبول‌های قرمز یا میزان هموگلوبین خون که در اثر آن بدن نمی‌تواند به درستی اکسیژن کافی به بافت‌ها و جنین برساند. 

با وجود آن که کم‌خونی در بارداری در اکثر از موارد قابل‌درمان و بی‌خطر است؛ با این حال توجه، آگاهی و اقدام فوری برای درمان آن الزامی است تا از بروز عوارض جدی برای مادر و جنین جلوگیری شود.

در این مقاله، به ‌طور کامل با علائم، علل، روش‌های تشخیص و درمان کم‌خونی در بارداری آشنا می‌شویم و به شما کمک می‌کنیم تا بارداری خود را با آرامش‌خاطر و سالم و ایمن پشت ‌سر بگذارید.

درمان سریع کم‌خونی در بارداری

درمان کم‌خونی در بارداری به عوامل متعددی مانند علائم، سن شرایط عمومی شما و شدت و علت کم خونی در بارداری بستگی دارد. در صورتی که با کم‌خونی خفیف در بارداری روبرو هستید، پزشک متخصص اغلب به وسیله مکمل‌های پریناتال یا قرص‌های آهن به درمان شما می‌پردازد؛ اما در مورد کم‌خونی شدید در بارداری، درمان نسبت به شدت و علت بیماری متفاوت بوده و پزشک متخصص ممکن است آهن تزریقی برای شما تجویز کند. 

علاوه بر آن در کم‌خونی‌های حاد و شدید در بارداری که سطح هموگلوبین مادر کم‌تر از 7-8 گرم بر دسی‌لیتر باشد پزشک ممکن است انتقال خون را برای افزایش سریع گلبول‌های قرمز انجام دهد.

چه میوه‌هایی برای کم‌خونی در بارداری مفید است؟

در صورتی که در دوران حاملگی خود با عوارض و علائم کم‌خونی دست و پنجه نرم می‌کنید، توصیه می‌کنیم که علاوه بر درمان سریع کم‌خونی در بارداری به کمک پزشک، به مصرف میوه‌های سرشار از آهن، ویتامین C، فولات و آنتی‌اکسیدان‌ها بپردازید.

مهم‌ترین میوه‌های مناسب برای درمان خانگی کم‌خونی در بارداری عبارتند از:

• انار

• توت تازه یا خشک

• کشمش

• خرما

• مرکبات از جمله پرتقال، لیمو و نارنگی

• سیب

• انگور

• هلو

• زردآلو

• برگه‌های آلو

برای کم‌خونی در بارداری چه بخوریم؟ (درمان خانگی کم‌خونی در بارداری)

به طور کلی باید در نظر داشته باشید که رژیم غذایی و سبک زندگی نقش بسیار مهمی در درمان کم‌خونی و حفظ ذخیره آهن دارد؛ به همین علت چه در زمان کم خونی خفیف در بارداری، چه کم‌خونی‌های شدیدتر، مصرف مواد غذایی سرشار از آهن، ویتامین B12 و فولات بسیار پراهمیت می‌باشد. 

بهترین مواد غذایی برای درمان خانگی کم خونی در بارداری شامل موارد زیر است:

• لبو (چغندر)

• فلفل دلمه‌ای

• سبزیجات برگ سبز مثل اسفناج

• آووکادو

• انواع حبوبات بخصوص لوبیا و عدس

• دانه‌ها و مغزها

• تخم‌ مرغ

• غذاهای دریایی

• گوشت و مرغ

• جگر 

با وجود آن که مصرف غذاهای غنی از آهن و فولات برای درمان کم‌خونی در بارداری مفید است اما عوامل متعددی می‌توانند میزان جذب این مواد مغذی را تحت تاثیر قرار دهند. به همین دلیل، توصیه می‌کنیم برای بهبود جذب آهن و کاهش علائم کم‌خونی در بارداری نکات زیر را رعایت کنید:

• همراه غذاهای آهن‌دار از منابع ویتامین C از جمله لیمو، پرتقال و فلفل دلمه‌ای استفاده کنید.

• چای و قهوه را حداقل یک ساعت قبل یا دو ساعت بعد از غذا مصرف کنید.

• مکمل آهن را با شکم خالی یا همراه آب پرتقال مصرف کنید. 

همچنین، به یاد داشته باشید که آب کافی سبب بهبود جریان خون و جذب بهتر مواد مغذی می‌شود. در حالی که کم‌آبی یا مصرف ناکافی آب می‌تواند علائم کم‌خونی در بارداری را تشدید کند.

اگر به دنبال رژیم غذایی این دوران هستید، پیشنهاد می‌کنیم مقاله لیست غذا برای زن باردار را مطالعه کنید. همچنین، در اپلیکیشن ایمپو با توجه به علائمی که دارید و سن بارداری، برای شما توصیه‌های تخصصی و رژیم غذایی مخصوص نمایش می‌دهد.

برای کم‌خونی در بارداری چه قرصی بخوریم؟

در دوران بارداری، اصلی‌ترین قرصی که برای پیشگیری و درمان کم‌خونی مصرف می‌شود، مکمل آهن همراه با قرص فولیک اسید است. نوع، دوز و برند مناسب این مکمل را پزشک متخصص شما پس از بررسی آزمایش خون شما تعیین خواهد کرد.

در کم خونی خفیف در بارداری معمولاً روزانه یک قرص حاوی حدود ۳۰–۶۰ میلی‌گرم آهن المنتال به همراه ۰٫۴ میلی‌گرم اسید فولیک توصیه می‌شود. این ترکیب همان ترکیب موثری است که در اکثر قرص‌های آهن بارداری یا مکمل‌های پریناتال وجود دارد.  در کم‌خونی شدید در بارداری که در آزمایش خون نشان داده شده است معمولاً دوز آهن تا حدود ۱۲۰ میلی‌گرم آهن المنتال در روز همراه با ۴۰۰ میکروگرم اسیدفولیک افزایش داده می‌شود که مصرف چنین دوزهایی نیز باید با تجویز پزشک متخصص انجام شود و مصرف خودسرانه این مکمل‌ها به هیچ عنوان توصیه نمی‌شود.

آمپول کم‌خونی در بارداری

آمپول کم‌خونی در بارداری معمولاً به تزریق وریدی آهن (Iron IV) اشاره دارد که یکی از موثرترین روش‌های درمان سریع کم خونی در بارداری است. این روش معمولاً زمانی توصیه می‌شود که سطح هموگلوبین مادر به شدت پایین باشد، تحمل مکمل‌های خوراکی آهن را نداشته باشد یا نیاز اورژانسی به افزایش سطح هموگلوبین وجود داشته باشد.

در این روش، آهن به صورت مستقیم وارد جریان خون مادر شده و نسبت به قرص‌های خوراکی سریع‌تر جذب می‌شود که به افزایش سریع‌تر گلبول‌های قرمز و کاهش علائم کم‌خونی مانند خستگی شدید، ضعف و سرگیجه بسیار کمک می‌کند.

تزریق آمپول کم‌خونی در بارداری باید تحت نظر پزشک معالج و در کلینیک یا بیمارستان انجام می‌شود. همچنین، دوز و تعداد تزریق‌ها باید بر اساس محاسبه سن بارداری و شرایط مادر توسط پزشک تعیین شود تا علاوه بر اثربخش بودن، از عوارض کم خونی در بارداری بر روی جنین جلوگیری کرد.

علائم کم‌خونی در بارداری چیست؟

کم‌خونی در بارداری یکی از اختلالات رایج دوران بارداری است و زمانی رخ می‌دهد که بدن شما به اندازه کافی گلبول قرمز برای رساندن اکسیژن به سراسر بدن نداشته باشد. در چنین شرایطی، بدن نمی‌تواند عملکرد درستی داشته باشد و این کم‌خونی و اختلال را با علائم خطر مختلفی نشان می‌دهد که شناخت و اطلاع از آن‌ها، اولین قدم در مسیر درمان و حفظ سلامت بارداری است.  مهم‌ترین و رایج‌ترین علائم کم خونی در بارداری عبارتند از:

• خستگی شدید

• ضعف

• سرگیجه در بارداری یا احساس گیجی

• سردرد در بارداری

• رنگ‌پریدگی یا زرد شدن پوست و چشم‌ها

• تنگی نفس در بارداری

• میل به خوردن یخ (پیکا)

در نظر داشته باشید که شدت و نوع علائم کم‌خونی در بارداری ممکن است در هر مرحله از حاملگی متفاوت باشد؛ چرا که نیازهای بدن و تغییرات فیزیولوژیک مادر در طول سه‌ماهه‌های بارداری تغییر می‌کند.

علائم کم‌خونی در ماه هشتم بارداری

در سه ماهه سوم بارداری با رشد و تکامل جنین نیاز به آهن نیز به اوج می‌رسد. به همین علت کم‌خونی نیز خود را با علائم شدیدتر و واضح‌تری بروز می‌دهد تا هر چه سریع‌تر از بروز عوارض کم‌خونی و آسیب به بارداری پیش‌گیری شود.  علائم کم‌خونی در ماه هشتم بارداری عبارتند از:

• خستگی و بی‌حالی شدید حتی پس از استراحت

• تنگی نفس هنگام فعالیت‌های روزمره 

• سرگیجه 

• تپش قلب در بارداری 

• رنگ‌پریدگی پوست، لب‌ یا ناخن‌ها

• سردی دست و پاها

• سردردهای مکرر

• عدم تمرکز 

• تمایل غیر طبیعی مواد غیر خوراکی مانند یخ یا گچ

در ماه هشتم بارداری هنوز کمی فرصت برای بدن مادر باقی مانده تا با دریافت مکمل‌های آهن و درمان‌های تخصصی این کم‌خونی را جبران کند. عدم درمان کم‌خونی در بارداری و ورود به ماه نهم بارداری، نه تنها این علائم را تشدید می‌کند که خطر عوارض کم‌خونی در بارداری بر روی جنین را نیز افزایش می‌دهد. به همین سبب، در صورتی که با علائم کم خونی در سه ماه سوم بارداری خود مواجه شده‌اید فوراً بار  پزشک متخصص خود یا متخصصین زنان و زایمان مشورت کنید تا هر چه سریع‌تر این کم‌خونی کنترل و درمان شود و از عوارض احتمالی آن نیز جلوگیری گردد.

علائم کم خونی در بارداری دوم

با وجود آن که علائم کم‌خونی در بارداری دوم اغلب شبیه به بارداری اول می‌باشد اما اما عوامل متعددی می‌توانند شدت و نحوه بروز آن‌ها تحت تاثیر قرار دهند. برای مثال اگر فاصله میان دو بارداری کوتاه باشد، بدن فرصت کافی برای بازسازی ذخایر آهن و فولیک اسید نخواهد داشت و در نتیجه ممکن است کم‌خونی در بارداری دوم شدیدتر باشد. علاوه بر آن، رژیم غذایی و مصرف مکمل‌ها نقش بسیاری در شدت علائم کم‌خونی در بارداری دوم دارد؛ به طوری که مصرف منظم مکمل‌های آهن و ویتامین‌ها می‌تواند این علائم را کاهش دهد، اما عدم رعایت آن‌ها ممکن است شدت کم‌خونی بارداری را افزایش دهد.

علائم کم‌خونی شدید در بارداری چیست؟

کم‌خونی شدید در بارداری وضعیت خطرناکی است که می‌تواند سلامت مادر و جنین را تحت تاثیر قرار دهد. این نوع کم‌خونی معمولاً و زمانی رخ می‌دهد که نتایج آزمایش خون میزان هموگلوبین مادر را بین 5/6 تا 9/7 گرم در دسی‌لیتر را نشان دهد. در چنین شرایطی اقدامات فوری پزشکی ضروری بوده و حتی ممکن است تزریق خون تجویز شود. علائم کم‌خونی شدید در بارداری که باید در نظر داشته باشید عبارتند از:

• ضربان قلب سریع

• فشار خون پایین

• مشکل در تمرکز

در نظر داشته باشید که علائم کم‌خونی در بارداری معمولاً شباهتی بسیاری به علائم معمول بارداری دارند. به همین سبب توجه به علائم کم‌خونی در بارداری و انجام آزمایش خون برای بررسی آن امری ضروری است.

انواع کم‌خونی در بارداری

به طور کلی بیش از ۴۰۰ نوع کم‌خونی وجود دارد اما در دوران بارداری، چند نوع کم‌خونی شایع‌تر است که هر کدام به دلیل کمبود مواد مغذی یا اختلالات خاص در بدن ایجاد می‌شوند. شایع‌ترین انواع کم‌خونی در بارداری عبارتند از:

• کم‌خونی ناشی از فقر آهن

کم‌خونی ناشی از فقر آهن شایع‌ترین نوع کم‌خونی در بارداری است  که به دلیل کمبود آهن در بدن مادر رخ می‌دهد.

• کم‌خونی ناشی از فقر فولیک اسید

این نوع کم‌خونی ناشی از کمبود فولیک اسید یا همان ویتامین B9 است که نقش مهمی در تولید گلبول‌های قرمز و رشد مغز و نخاع جنین دارد.

• کم‌خونی ناشی از کمبود ویتامین B12

کم‌خونی ناشی از فقر B12 همانطور که از نامش پیدا است در اثر کمبود ویتامین B12 ایجاد می‌شود. ویتامین B12 برای تولید گلبول‌های قرمز و عملکرد سیستم عصبی ضروری است و کمبود آن منجر به ضعف شدید، خستگی و مشکلات عصبی می‌شود.

کم‌خونی مینور در بارداری (کم خونی تالاسمی در بارداری)

تالاسمی نوعی اختلال خونی ژنتیکی است که در اثر آن بدن هموگلوبین بسیار کمی تولید کرده یا اصلاً تولید نمی‌کند. با توجه به این که هموگلوبین مسئول حمل اکسیژن در بدن است، در صورتی که در دوران بارداری خود با کم‌خونی تالاسمی درگیر باشید، تاثیرات تالاسمی و درمان‌های مربوط به آن می‌تواند خطر عوارض خطرناک را افزایش دهد. 

علاوه بر آن، نیازهای بیشتری که بارداری به بدن تحمیل می‌کند، ممکن است مشکلات موجود ناشی از تالاسمی مانند بیماری‌های قلبی یا دیابت را تشدید کند.

علت کم‌خونی در بارداری چیست؟

به خودی خود، در دوران بارداری، بدن برای تامین نیازهای جنین، حجم خون را به ‌طور قابل‌توجهی افزایش می‌دهد. این افزایش حجم خون می‌تواند خون را رقیق کند و در نتیجه سبب بروز کم‌خونی شود. علاوه بر آن، زمانی که آهن، اسید فولیک یا ویتامین B12  کافی در رژیم بارداری قرار نداشته باشد، احتمال کم‌خونی در بارداری بیشتر خواهد شد. 

همچنین، احتمال بروز کم‌خونی شدید، در زنانی که پیش از اقدام به بارداری با علائم کم خونی شدید در بانوان رو به رو هستند؛ نیز افزایش یافته و ریسک عوارض سنگین آن را نیز بیشتر می‌کند.

در ادامه، با شایع‌ترین علل کم‌خونی که در هر دوره‌ای از زندگی محتمل هستند و می‌توانند در دوران بارداری تشدید شوند آشنا خواهیم شد؛

• بیماری‌های خونی مانند کم‌خونی داسی‌شکل و تالاسمی

• سابقه اهدای خون در گذشته

• سابقه خونریزی‌ زیاد در پریود پیش از بارداری

• اختلالات گوارشی مانند زخم معده یا پولیپ‌ها

تشخیص کم‌خونی در بارداری

برای تشخیص کم‌خونی در دوران بارداری از آزمایشی به نام شمارش کامل خون (CBC) استفاده می‌شود. این آزمایش معمولاً یکی از اولین آزمایشات الزامی در دوران بارداری است. پس از انجام آزمایش خون، پزشک متخصص بر اساس نتایج آزمایشات شما موارد زیر را بررسی می‌کند:

• تعداد، اندازه و شکل گلبول‌های قرمز، چرا که تغییر در هر کدام از این فاکتورها ممکن است خبر از برخی بیماری‌ها مانند کم‌خونی داسی‌شکل باشد.

• میزان آهن ذخیره‌شده در بدن.

• سطح ویتامین‌های B12 و B9 (اسیدفولیک) در بدن

این اطلاعات به پزشک کمک می‌کند تا نوع و شدت کم‌خونی را تعیین کرده و درمان مناسب کم‌خونی یا کمبود آهن در بارداری را هر چه زودتر شروع کند.

آیا کم‌خونی در بارداری برای جنین ضرر دارد؟

جنین برای رشد و تکامل خود به طور کامل به دریافت کافیِ آهن، ویتامین B12 و اسید فولیک از مادرش وابسته است؛ به همین سبب علائم کم‌خونی در بارداری و بخصوص در سه ماهه اول بارداری، می‌تواند بر رشد جنین تاثیر منفی داشته باشد. 

کم‌خونی شدید کمبود آهن در بارداری خطر زایمان زودرس را افزایش داده و ممکن است منجر به وزن پایین نوزاد در زمان تولد شود.

علاوه بر آن، برخی مطالعات نشان می‌دهند که در زنانی که دچار کم‌خونی شدید کمبود آهن در بارداری هستند، خطر مرگ نوزادشان درست قبل یا بلافاصله پس از تولد افزایش می‌یابد. با این حال، در نظر داشته باشید که راه‌های موثری برای درمان سریع کم‌خونی در بارداری وجود دارد و حتی اگر کم خونی در سه ماه سوم بارداری خود را بروز دهد نیز می‌توانید عوارض آن را کنترل و مدیریت کنید.

مهم‌ترین اقدام در زمان مواجهه با علائم کم‌خونی در بارداری، ثبت علائم  و مراجعه یا مشورت با پزشک متخصص می‎باشد. اپلیکیشن ایمپو با توجه به اهمیت و شیوع کم‌خونی در دوران حساس بارداری، بستری را برای زنان باردار فراهم کرده است تا بتوانید علائم خود را به صورت روزانه ثبت کنید و گزارشی کامل از وضعیت خود در هر دوره از بارداری دریافت کنید.

 علاوه بر آن، به وسیله کلینیک آنلاین ایمپو می‌توانید به آسانی و در هر شرایطی با متخصصین زنان و زایمان مشورت کنید و سوالات و نگرانی‌های خود را مطرح کنید.

کم‌خونی در بارداری چه خطرات و عوارضی دارد؟ 

کم‌خونی خفیف در بارداری معمولاً بی‌خطر بوده و پس از درمان و مدیریت، جای نگرانی ندارد اما در صورت پیشرفت یا درمان‌نشدن می‌تواند هم برای مادر و هم برای جنین خطراتی ایجاد کند. مهم‌ترین عوارض کم‌خونی در بارداری عبارت‌اند از:

• افزایش احتمال افسردگی بعد از زایمان

• افزایش خطر ابتلا به عفونت

• افزایش ضربان قلب یا نارسایی قلبی در موارد شدید

• افزایش خون‌ریزی حین زایمان

برای پیشگیری و کنترل این خطرات، درمان سریع کم خونی در بارداری و مصرف منظم مکمل‌های آهن و اسیدفولیک و انجام آزمایشات منظم الزامی است.

کم‌خونی در بارداری و جنسیت جنین  

تا امروز هیچ پژوهش معتبر یا مدرکی، ارتباط مستقیم میان کم خونی در بارداری و جنسیت جنین را تایید نکرده است؛ اما برخی مشاهدات و مطالعات محدود نشان داده‌اند که بیشتر مادرانی که در زمان لقاح یا در ابتدای بارداری با کمبود آهن شدید رو به رو بوده‌اند، فرزندشان دختر است.

با این حال، ابتلا به کم‌خونی در بارداری دلیل کافی برای شروع انتخاب اسم دختر با کنار گذاشتن گزینه‌های اسم پسر نیست چرا که این یافته‌ها ثابت‌شده و قابل اتکا نیستند و جنسیت جنین کوچک شما تنها به نوع کروموزوم اسپرم بستگی دارد.

با این حال، در مقالات علائم صد در صدی جنین دختر و علائم صد در صدی جنین پسر، به بررسی باورهای سنتی در این مورد پرداخته‌ایم.

پیشگیری از کم‌خونی در بارداری

یکی از مهم‌ترین اقدامات برای پیشگیری از کم‌خونی در بارداری مصرف روزانه حداقل ۳۰ میلی‌گرم آهن از طریق رژیم غذایی یا مکمل‌های غذایی است. این مقدار آهن معمولاً معادل مصرف سه وعده غذایی غنی از آهن است و در صورتی که تأمین آهن کافی از طریق رژیم غذایی دشوار باشد، مراجعه به پزشک برای دریافت مکمل‌های آهن ضرورت پیدا می‌کند. 

علاوه بر آن، مصرف مولتی‌ویتامین‌های پریناتال نیز در دوران بارداری اهمیت ویژه‌ای داشته و توصیه می‌شود که حتی پیش از شروع بارداری برای پر کردن ذخایر آهن بدن، مصرف این مکمل‌ها را آغاز کنید. با این حال، توجه داشته باشید که حتی با رعایت کامل توصیه‌های تغذیه‌ای و مصرف این مکمل‌ها، احتمال بروز کم‌خونی خفیف در بارداری وجود دارد؛ به همین سبب توصیه می‌کنیم که علت علائم کم‌خونی از جمله سرگیجه در بارداری را جویا شوید و هرچه سریع‌تر با پزشک خود مشورت کنید تا از پیشرفت کم‌خونی پیشگیری شود.

چه زمانی برای کم‌خونی در بارداری به پزشک مراجعه کنیم؟

مهم‌ترین نکته در درمان سریع کم خونی در بارداری، تشخیص به موقع آن و توجه به علائم نگران‌کننده آن از جمله سرگیجه، سردرد، تپش قلب، رنگ‌پریدگی، درد یا زخم شدن زبان و حرکات غیرارادی یا بی‌قراری در پاها است. با وجود آن که این علائم لزوماً به معنی ابتلا به کم‌خونی در بارداری نیست اما نیاز به بررسی داشته و باید توسط پزشک آنالیز شوند.

همچنین در صورتی که در گذشته تجربه کم‌خونی شدید، مشکلات جذب روده، بارداری چندقلویی یا خونریزی‌های مکرر داشته‌اید مراجعه به پزشک بیش از پیش اهمیت پیدا می‌کند. این عوامل می‌توانند نیاز بدن به آهن را بالا ببرند یا سبب کاهش ذخایر آهن در بدن شما شوند؛ بنابراین ارزیابی زودهنگام و پیگیری منظم کمک می‌کند تا از عوارض و علائم کم‌خونی شدید در بارداری پیشگیری شود.

کلام آخر

کم‌خونی در بارداری یکی از مشکلات رایج اما قابل‌پیشگیری و درمان است که بی‌توجهی به آن می‌تواند سلامت مادر و جنین را تحت تاثیر قرار دهد. شناخت علائم، انجام آزمایش‌های منظم و توجه به علائم مختلف کم‌خونی از جمله کم‌خونی فقر آهن در بارداری، نقش مهمی در تشخیص زودهنگام این مشکل دارند.

موثرترین روش‌های پیشگیری و درمان کم‌خونی در بارداری مصرف کافی آهن، فولیک اسید و ویتامین B12 از طریق رژیم غذایی یا مکمل‌های پریناتال است که باید بر اساس نیازها و شرایط شما تجویز شوند. 

همچنین، در موارد شدید کم‌خونی در بارداری نیز راه‌های قابل دسترسی برای درمان این اختلال  وجود دارد؛ برای مثال استفاده از آهن تزریقی یا تزریق خون از بهترین گزینه‌ها برای بهبود علائم کم خونی شدید در بارداری است. 

به خاطر داشته باشید که با تغییر بدن مادر در دوران بارداری، نیازهایش نیز تغییر می‌کند و برطرف کردن این نیازها نه‌تنها به حفظ سلامت مادر کمک می‌کند، بلکه نقش بسیار مهمی در رشد سالم جنین دارد. بنابراین، در صورت مشاهده هرگونه علائم نگران‌کننده که خبر از کم‌خونی در بارداری می‌دهد، مشورت با پزشک متخصص و پیگیری درمان الزامی است.

منابع

Apollo hospitals/ Cedars-sinai/ Healthline/ My Cleveland clinic/ hematology.org/ mayoclinic/ webmd